Toshkent davlat stomatologiya instituti m. N. Israilova lotin tili va tibbiy farmatsevtik terminologiya asoslari

Trivial nomlardagi tarkibiy qismlar

1. Tarkibiy qismlar taxminan anatomik, fiziologik va terapevtik xarakterdagi ma’lumotni berishi mumkin.

Lotincha	O‘zbekcha	Ma’nosi
-cor-, -card-	-kor-, kard-	yurakka ta’sir etuvchi, yurak tonusiga ta’sir etuvchi, toj tomirlarini kengaytiruvchi
-vas-, -angi-	-vaz-, -angi-	qon tomirlarini kengaytiruvchi, spazmolitik
-sept-	-sept-	zararsizlantiruvchi, antiseptik
dol-, -alg-	-dol-, -alg-	og‘riqsizlantiruvchi, analgetik
-pres(s)-, -ten(s)-	-pres(s)-, -ten(s)-	qon bosimini tushiruvchi
-sed-	-sed-	tinchlantiruvchi, sedativ
-pyr-	-pir-	haroratni tushiruvchi, antipiretik
-aesthes-	-estez-	og‘riqsizlantiruvchi, anestetik
-test-, -vir-	-test-, -vir-	erkak jinsiy gormonlaridan tay­yorlangan
-andr-	-andr-	androgen
-thyr-	-tir-	qalqonsimon bez faoliyatiga ta’sir etuvchi
-myco-	-miko-	zamburug‘larga qarshi
-chol-	-xol-	o‘t haydovchi
-cid-	-sid-	mikrobga qarshi

2. Farmakologik ma’lumot beruvchi tarkibiy qismlar.

Lotincha	O‘zbekcha	Farmakologiyaga mansubligi
-sulfa-	-sulfa-	antimikrob sulfanilamidlar
-cillin-	-sillin-	antibiotik penitsillinlar
-mycin-	-mitsin-	mikrobga qarshi antibiotiklar
-cyclin-	-siklin-	tetratsiklin hosilalari antibiotiklar
-barb-	-barb-	uxlatuvchi – barbituratlar, barbiturat kislota hosilalari
-cain-	-kain-	mahalliy o‘g‘riq qoldiruvchi
-cort-	-kort-	kortikosteroidlar – buyrak usti bezi po‘stlog‘I gormonlari va ularning sintetik analoglari
-oestr-	-estr-	estrogenlar – ayol jinsiy gormonlari va ularning sintetik analoglari
-andr-	-andr-	androgen steroidlar – erkak jinsiy gormonlari va ularning sintetik analoglaridan tayyorlangan preparatlar

11.1. Dori formalari
Dori formalari tibbiyotda uchga bo‘linadi:

1. 
   Qattiq dori formalari.
   
2. 
   Yumshoq dori formalari.
   
3. 
   Suyuq dori formalari.
   

Dori nomlari ko‘pincha –um qo‘shimchasini oladi:

Analginum, i, n

Norsulfazolum, i, n

Barbamylum, i, n

Ular orfografik jihatdan bosh harfda yoziladi.

Dori shakllari haqida qisqacha ma’lumot

aërosolum, i, n	aerozol
granulum, i, n	granula
gutta, ae, f	tomchi
unguentum, i, n	malham
linimentum, i, n	liniment, suyuq surtma
pasta, ae, f	pasta
emplastrum, i, n	plastir
suppositorium, i, n	suppozitoriy, shamcha
pulvis, eris, m	kukun
tabuletta, ae, f	tabletka
tabuletta obducta	usti qoplangan tabletka
dragee (fr.)	draje
solutio, onis, f	eritma
suspensio, onis, f	suspenziya
emulsum, i, n	emulsiya
pilula, ae, f	hab dori
tinctura, ae, f	tindirma
infusum, i, n	damlama
decoctum, i, n	qaynatma
sirupus, i, m (medicinalis)	sharbat (dorivor)
species, ei, f (ko‘p. erum)	yig‘ma (dorivor)
capsula, ae, f	kapsula
c. gelatinosa	jelatinli kapsula
c. amylacea seu oblate	kraxmalli yoki o‘ramli kapsula
membranulla ophtalmica seu lamella ophtalmica	ko‘z plyonkasi
extractum, i, n	ekstrakt

Mustahkamlash uchun mashqlar

Dorivor moddalar nomini lotincha transkripsiyada yozing:

I. streptosid, geparin, fibrinogen, pankreatin, lidaza, apressin, gidrolizin, dikloksatsillin, dikain, korvalol, insulin, nitroglitsrein, rezorsin, raunatin, rezerpin, validol, neodikumarin, papaverin, akrixin, antotsit, angiotenzinamid.

II. tetrasiklin, penitsillin, xinin, bruneomitsin, olivomitsin, amidopirin, piromekain, kardiovalen, oraza, rutin.

O‘qing, tarjima qiling, preparat nomlarining grammatik strukturasini tushuntiring.

I. solutio Strophanthini, tabulattae Prednisolini, granula Orasi, tabulattae Octeoestroli, tabulattae Pantocrini, unguentum “Psoriasinum”, species antiasthmaticae, solutio Camphorae oleosa, emplastrum Epilini, Streptocidum solibule, solutio Streptocidi solubilis.

II. suspensio “Cindolum”, suppositoria vaginalia “Osarbonum”, tabulattae Mycoseptini obductae, species cholagogae, unguentum Tetracyclini ophtalmicum, linimentum “Sanitas”, tabulattae “Cholenzymum”, tabulattae “Praegoestrolum”, flores Calendulae, solutio Glucosi, tabulattae “Panhexavitum”, dragee “Aevitum”, species amarae.
Ibratli so‘zlar
1. Pigritia est mater vitiorum. Yalqovlikning oxiri xo‘rlik.

2. Repetitio est mater studiorum.Takrorlash bilimningOnasi.

Nazorat savollari

1. Dorivor modda sifatida qo‘llaniluvchi kimyoviy birikmalar asosan qanday turdagi nomlarga ega?

2. dorivor moddalar qanday harfda yoziladi?

3. lamella ophtalmica so‘zi birlikdami yoki ko‘plikda ishlatiladi?

11.2. Retsepda fe’llarni ishlatilishi
Predmetning harakatini bildirib “nima qildi?, nima qilyapti?, nima qilmoqchi?” so‘roqlarga javob beradigan so‘z turkumi fe’l deb ataladi. Lotin tilida fe’llar shaxs, son va zamonda o‘zgaradi. Fe’l 3ta shaxs, 2ta son (birlik va ko‘plik), 6ta zamon, 4ta mayl, 4ta tuslanishga ega:

I tuslanish	II tuslanish	III tuslanish	IV tuslanish
-a	-e	undosh yoki -u	-i

Retseptning lotincha qismi buyruq maylidagi “Recipe” – “Ol” fe’li bilan boshlanadi. Uning lug‘at shakli recipio, ere, 3 - “olmoq” bo‘lib, retseptda buyruq maylida birlikda ishlatilmaydi.

Eslab qoling:

Buyruq mayli

Misce. Da. Signa.- Aralashtir. Ber. Belgila.

Sterilisa. - Sterilizatsiya qil.

Repete. - Takrorla.

Da tales doses. - Shunday do‘zalarda ber.

Adde. - Qo‘sh.

Shart mayli

Misceatur. - Aralashtirilsin.

Detur. - Berilsin.

Signetur. - Belgilansin.

Sterilisetur. - Sterilizatsiya qilinsin.

Repetatur. - Takrorlansin.

Dentur tales doses. - Shunday do‘zalarda berilsin.
Mustahkamlash uchun mashqlar

Farmatsevtik atamalarni tarjima qiling:

1. 
   kseroform surtmasi, dibazol tabletkalari, yalpiz tindirmasi, papaverin eritmasi, yalpiz barglarining damlamasi, adrenalin eritmasi, qalampir yal­piz moyi, amidopirin donachalari, ixtiol surtmasi.evkalipt barg­larining damlamasi, sulfadimezin tabletkalari, evkalipt moyi, kanakunjut moyining emulsiyasi, novshadil spirti.
   
2. 
   Dibazol eritmasi ineksiya uchun, ildizpoya valeriana ildizlari bilan, shamchalar dimidrol bilan bolalar uchun, yo‘talga qarshi tabletkalar, furatsilin eritmasi tashqaridan qollash uchun, di profillin eritmasi ampulalarda, dimidrol eritmasi shpris tyubiklarda, kapsulalardagi kanakunjut moyi toza holda, narkoz uchun efir, validol tabletkalarda, “Aevit” kapsulalarda, amidopirin va fenatsetin tengma-teng 0,25, ampitsillin kukini suspenziya uchun.
   

Retseptni lotin tiliga tarjima qiling:

Ol: Eufillin 0,1.

Dimedrol 0,0125.

Shakar 0,2.

Aralashtir, kukun hosil bo‘lsin.

Shunday dozalarda 12 dona kapsulalarda ber.

Belgila.

Ibratli so‘zlar
1. Verba movent, exempla trahunt. So‘zlar uyg‘otadi, misollar o‘ziga

tortadi

2. Sol lucet omnibus. Quyosh hammaga teng boqadi.