257
4
5
Poya ma’lum bir miqdorda
o‘sgach, uchki qismi ikkiga
bo‘linadi, keyinroq birining
uchi yana ikkiga bo‘linib
ketadi
G‘allasimon o‘simliklar-da
er
osti
va
er
ustki
bo‘g‘imlaridan bir qancha
qo‘shimcha ildizlar hosil
qiladi, ularning ba’zi birlari
bo‘g‘imli novda-lar hosil
qiladi.
Bumerang metodi
1 - guruhga beriladigan vazifa
1.
Poya vegetativ organ va uning vazifasi
2.
Poyaning tuzilishi va o‘sishi qanday
2 - guruhga beriladigan vazifa
1.
O‘simliklar turiga qarab, poyaning shakllari
2.
Tabiatning tashqi muhitiga moslashgan poyaning xillari
3 - guruhga beriladigan vazifa
1.
Poyaning shoxlanish xillari
2.
Poyaning shoxlanish xillarini ta’riflang
4 - guruhga beriladigan vazifa
1.
Er osti shakli o‘zgargan poyalar
2.
Er ustki shakli o‘zgargan poyalar
6. Mustaqil bajarish uchun vazifalar.
1 – tajriba: - Bir pallali o‘simliklar uchun xos bo‘lgan sochma ildizni bug‘doy, arpa
makkajo‘xori o‘simligi gerbariyidan qo‘shimcha va yon ildizlarni lupa orqali
ko‘rib, ularning tuzilishiga e’tibor berish
2 – tajriba: - Ikki pallali o‘simliklar uchun xos bo‘lgan o‘q ildizni qovoq o‘simligi gerbariyidan
asosiy, qo‘shimcha, yon ildizlarni tuzilishini o‘rganish
3 – tajriba: - Tablitsadan foydalanib, shakli o‘zgargan ildizlar – ildizmeva, ildiztugunaklarni
tuzilishini o‘rganish
4 – tajriba: - Poyalarning shakli va o‘sishiga qarab xillarini tablitsa va gerbariy va gerbariydan
foydalanib o‘rganish
5 – tajriba: - Tablitsa va gerbariydan foydalangan holda, shakli o‘zgargan poyalarni o‘rganish
Topshiriq: - Ildiz va poyalarning xillari, va metamorfozlarni rasmini chizib, nomlarini yozish
Laboraturiya mashg‘ulot – 16
258
Mavzu: “Vegetativ organlar morfologiyasi. Poya morfologiyasi”
1. Darsning maqsadi:
Poya o‘simlikning er ustidagi bargsiz, kurtaksiz qismi bo‘lib, bargni ildiz bilan
bog‘laydi. Uning vazifasi suv va unda erigan mineral moddalarni ildizdan bargga etkazish
hamda bargda hosil bo‘lgan organik moddalarni ildizga o‘tkazishdan iborat. Bargli poya novda
deb ataladi. Barglarnirg poyaga birikkan joyida odatda kichik bo‘rtmalar xosil bo‘ladi, ular
poya bo‘g‘imlari deb ataladi. Bir bo‘g‘im bilan ikkinchi bo‘g‘im orasidagi masofa bo‘g‘im
orlig‘i deb ataladi. Novda o‘qi bilan barg orasida hosil bo‘ladigan burchak barg qo‘ltig‘i deb
ataladi. Har bir novda uchki kurtakdan rivojlanadi. Uchki kurtak poyaning bo‘g‘imlar oralig‘i
qisqargan va bir – biri ustiga cherepitsa singari mingyashgan barg boshlang‘ichlari bilan
qoplangan boshlang‘ich murtagidir. Uchki kurtakning boshlang‘ich barglari birinchi
meristemadan iborat va u poyaning o‘sish konusi deb ataladigan konus shaklidagi uchki
qismini himoya qiladi. Poyaning o‘sish konusi asosida boshlag‘ich bargning kichik
do‘mboqchalari bo‘ladi. Birlamchi do‘mboqchalar qo‘ltig‘ida ikkilamchi do‘pboqchalar
joylashgan bo‘lib, bulardan keyinchalik novdaning qo‘ltiq kurtaklar vujudga keladi. Uchki va
yon kurtaklar sovuq tushishi bilan tinim xolatiga o‘tadi, bunday kurtaklar qishlovchi kurtaklar
deb ataladi. Qo‘shimcha kurtaklar ham bo‘ladi. Ular ildiz va poyalarda muayyan morfologik
qonuniyatdan qatiy nazar joylashadi.
2. Darsning vazifasi:
O‘simlikning vegetativ organlari –poyaning tuzilishi, xilma-xilligi, vazifalari, shakl
o‘zgarishini o‘rganish. Vegetativ organlarning biologik va xo‘jalikdagi ahamiyatini o‘rganish.
3. O‘quv jarayonining mazmuni.
1. Poyaning asosiy vazifasi
2. Poyaning tuzilishi va o‘sishi
3. Poyaning shakllari
4. O‘sishiga qarab poyaning xilma – xilligi
5. Poyaning shoxlanish xillari
6. O‘simliklarning hayotiy formasi (daraxt, buta, chala buta, o‘t o‘simlik)
7. Qiyofasini o‘zgartirgan er ustki va er ostki poyalar
4. O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma (shakl), vosita, usul,
nazorat, baholash)
a) Darsning turi - suhbat
b) Metod – F.S.M.U, Vertushka, Bumerang
v) Forma – (shakl) guruh
g) Vosita – doska, tarqatma material, tablitsa, gerbariy
d) Usul – nutqli
e) Nazorat – kuzatish (ko‘rish)
j) Baholash – o‘z-o‘zini va umumiy baholash
5. Metod – F.S.M.U, Vertushka, Bumerang
F.S.M.U. – texnologiyasi
Mavzu: Ildiz va uning xillari
F – fikringizni bayon eting
259
S – fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating
M – ko‘rsatgan sababingizni isbotlovchi dalil ko‘rsating
U – fikringizni umumlashtiring
Bu metodni o‘tkazish uchun, talabalarni kichik guruhlarga bo‘lamiz va bitta
guruh
fikr va dalillarini to‘rtta bosqich bilan yozma yoki og‘zaki namoyon qiladi.
Trening oxirida o‘qituvchi tomonidan fikrlar umumlashtiriladi.
F – Ildiz – vegetativ organ
S – Ildiz ko‘payish organi, suv va unda erigan moddalarni so‘rish, o‘simlikni mustaham tutadi.
M – havo ildizlar, o‘simliklar poyasidan ildizlar chiqib havoda osilib turadi, bunday ildizlar
havoda suv bug‘larini o‘zlashtirish xususiyatiga ega.
Vertushka metodi
Bu treningda 3 ta yoki 5 ta guruhga material tarqatiladi va har bir guruh yakka holda
belgilaydi. Keyin bu material guruhlarga aralashtirib beriladi, yana belgilanadi, 3 yoki 5 marta
aylangandan keyin o‘qituvchi va talabalar bilan umumiy to‘g‘ri javob o‘rtoqlashiladi.
№
Poyaning shoxlanish turlari
Monopodial
Simpo –
Dial
Dixoto-
mik
Soxta
dixotomik
To‘planish
1
2
3
4
5
Asosiy
poyadagi
uchki
kurtak
ma’lum
vaqtdan
so‘ng o‘sishdan to‘xtaydi,
uchki kurtak tikancha yoki
jingalakka aylanadi, uning
ostidagi yon kurtak esa
o‘sishni davom ettiradi
Poyaning
uchki
kurtagi
o‘simlik nobud bo‘lguncha
o‘sishni davom ettira-veradi.
Uning yon kurtak-laridan
yon novdalar ham hosil
bo‘lib turadi. O‘simlikni
asosiy
poyasi
yo‘g‘onlashadi
Novdaning uchki kurtagi
o‘sishdan to‘xtab, gulga
aylanadi,
uning
ostida
harama-harshi
joylash-gan
kurtak esa o‘sib, ikkita
novda hosil qila-di.
Poya ma’lum bir miqdorda
o‘sgach, uchki qismi ikkiga
bo‘linadi, keyinroq birining
uchi yana ikkiga bo‘linib
ketadi
G‘allasimon o‘simliklar-da
er
osti
va
er
ustki
Dostları ilə paylaş: |