Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi "botanika" fanidan o



Yüklə 43,03 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə39/139
tarix27.04.2018
ölçüsü43,03 Kb.
#40276
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   139

83 
 
 
 
Gulsapsar ildizining ko‘ndalang kesimi. 
1 - epiblema, 2 - ekzoderma, 3 - mezoderma, - endoderma, - peritsikl, - ksilema, 7 - 
floema, – o‘tkazuvchi hujayra. 
 
IKKILAMCHI ILDIZ ANATOMIYASI. 
Ikki  pallali  o‘simliklarning  ildizi  yosh  vaqtida  birlamchi  so‘ngra  ikkilamchi  tuzilishda 
bo‘ladi.  Ildizning  ikkilamchi  tuzilishida  ikkilamchi  o‘tkazuvchi  to‘qimalar  va  ikkilamchi 
qoplag‘ich  to‘qimalar  vujudga  keladi.  Kambiydan  ikkilamchi  ksilema  va  floemalar  probka 
kambiisidan (Fellogendan) ikkilamchi qoplag‘ich to‘qima xosil bo‘ladi. Kambiy floema bilan 
ksilemaning  orasiga  joylashgan  bo‘lib  o‘zidan  yuqoriga  floema  elementlarini  ichkariga  esa 
ksilema  elementlarini  ishlab  chiqarib  turadi.  SHuning  uchun  ham  ikki  pallali  o‘simliklarning 
poyasi  va  ildizi  bo‘yigagina  emas  eniga  ham  o‘sib  turadi.  Kambiydan  hosil  bo‘lgan  floema, 
ksilema ikkilamchi ksilema va floema deb yuritiladi. Ikkilamchi ildizning markazida birlamchi 
ksilema  (ya’ni  o‘zak  o‘rnida),  uning  ortida  ikkilamchi  ksilema  joylashgan.  Ikkilachi  ksilema 
ustida  kambiy  va  uning  yuqorisida  floema  so‘ngra  peretsikl  o‘rnashgan,  peretsiklning 
yuqorisida ildizning po‘stloq qismi bo‘ladi. YOn ildizlar mana shu peritsikldan vujudga keladi. 
Ko‘p yillik, ikki pallali o‘simliklarning ildizi boshqa tomondan periderma bilan qoplangan. 
Ildiz markazidan toki po‘stloqiga qadar o‘zak nur xujayralari joylashgan. O‘zak nur xujayralari 
ko‘ndalangiga yana o‘zakdan po‘stloqqa tomon oziq moddalarni etkazib turadi. 
Ildiz mevalik o‘simliklarning ildiz tuzilish jixatidan 3 xil bo‘ladi. 
1. Ildizning po‘stloq qismi kuchli taraqqiy etgan bo‘lib, oziqli moddalar asosan po‘stloqda 
to‘planadi. M: sabzi. 
2. Ildizning markaziy ya’ni ksilema qismi kuchli taraqqiy etgan bo‘lib oziqli moddalar shu 
qismga to‘planadi. M: turp, rediska. 
3.  Ildizning  po‘stloq  hamda  markaziy  qismi  yaxshi  taraqqiy  etgan  bo‘lib  oziqli  moddalar 
xar ikkalasida to‘planadi. M: lavlagi. 


84 
 
Ildiz mevalarni ildiz metamorfozlari ham deb yuritiladi. Ularda oziq moddalar to‘planadi. 
To‘plangan oziq moddalar O‘simlik, hayvon va inson organizmlari uchun muhim axamiyatga 
ega. Ularda turli xildagi organik birikmalar xam to‘planadi. 
 
 
 
Kovok ildizining ikkilamchi tuzilishi. 
1 - birlamchi yog‘ochlik, 2 – ikkilamchi yog‘ochlik, 3 - kambiy, 4 - floema, 5 – o‘zak 
nurlari,  
6 - koplogich tukima. 
 
Nazorat savollari 
 
1.
 
Ildizlar necha xil bo‘ladi va qanday vazifani bajaradi? 
2.
 
Bir pallali o‘simliklar ildizining ichiki tuzilishida qanday to‘qimalar uchraydi? 
3.
 
Ikki pallali o‘simlik ildizida to‘qimalarning joylanishi qanday? 
4.
 
Ildiz vegetativ organ va uning vazifasi 
5.
 
Ildizning kelib chiqishiga ko‘ra xillari. 
6.
 
O‘q ildizning tuzilishi. 
7.
 
Popuk ildizning tuzilishi. 
8.
 
Shakli o‘zgargan ildizlarga nima kiradi.
 
 
 
 
Foydalaniladigan  asosiy  darsliklar  va  o‘quv   
qo‘llanmalar  ro‘yxati 
 
1.
 
Яковлев Г. П., Челомбитько В.A. Ботаника. – M.: “Высшая школа” ,  2001.-230 c. 
2.
 
Mustafaev  S.M., Ahmedov O‘.A.  Botanika. – T.: O‘zbekiston, 2005.- 435 b. 
3.
 
Mustafaev    S.M.,  Ahmedov  O‘.A.,    Samatova    SH.    O‘simliklar    sistematikasidan  
amaliy  mashg‘ulotlar. – T.:  “YUNAKS-PRINT” MCHJ  bosmaxonasi, 2007.- 127 b. 
4.
 
Ahmedov  O‘.A.,  Yulchieva  M.T. Botanika  fanidan  elaktron  darslik.-T.: 2008. 


85 
 
5.
 
Pharmaceutikal Botany, a Text-Books for students of pharmacy and science. Published 
by forgotten books, 2013. –16 р. 
6.
 
V. Ch. Evans   Farmakognoziya. –Xalqaro nashr: Edinburg,  London Nyu– York, 
Filadelfiya,  Sidney, Toronto (16 nashr).- Saunders Elsevier Limited, 2009. 
7.
 
Hamidov A.,  Nabiev M.M. “O‘zbekiston  o‘simliklarini  aniqlagichi”.-T.: 1987.-235 b. 
8.
 
Васильев    A.E.    “Морфология,  анатомия    растений”.  –  M.:  Изд-вo    “Высшая 
школа”, 1988. -435 c. 
9.
 
Xolmatov  X.X.,  Karimova    S.U.,  Ahmedov    O‘.A.  va    boshqalar.    Dorivor  
o‘simliklarning    lotincha-o‘zbekcha-ruscha-arabcha    va    forscha-tojikcha    lug‘ati.-T.: 
X.F.  “Nizim”  bosmaxonasi,  2004. – 239 b. 
10.
 
Березовская    T.П.,  Дмитрук    С.E.,  Гришина      Е.И.,    Белоусов    M.В.    Основы 
фармацевтической ботаники. – Toмск:  Печатная мануфактура,  2004.-294 с. 
11.
 
Xolmatov    X.X.,    Ahmedov    O‘.  A.  Farmakognoziya.  1-2  qism.  –  T.:  “Ibn    Sino”  
nashiryoti, 2007.- 806 b. 
 
 
Ma’ruza № 5 
Poya  morfologiyasi.O‘t  o‘simliklarning  poyasining  anatomik  tuzilishi.Daraxtsimon 
o‘simliklar poyasining anatomik tuzilishi. 
 
Ma’ruzaning  maqsadi:  Poya  morfologiyasi.O‘t  o‘simliklar  va  daraxtsi-mon  o‘simliklar 
poyasining anatomik tuzilishi ha-qida tushuncha berish. 
 
Reja
1.Novda va uning qismlari. 
2.Poyaning yo‘nalish bo‘yicha turlari 
3.Poyaning shoxlanishi. 
4.Poyaning shakllari. 
5.Qiyofasini o‘zgartirgan poyalar yoki poya metamorfozi. 
6.O‘t o‘simliklar,daraxtsimon o‘simliklar poyasining anatomik tuzilishi.  
7.Bir pallali o‘simliklar poyasining tuzilishi. 
8.Bir pallali o‘simliklarning o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlari 
9.Ikki pallali o‘simliklar poyasining ichki tuzilishi. 
10.Ikkilamchi qoplovchi to‘qima periderma va uning tuzilishi. 
11.Ko‘p yillik yog‘ochli o‘simliklarning poyasining ichki tuzilishi. 
12.Daraxtsimon o‘simliklarda yillik halqaning paydo bo‘lishi. 
 
Tayanch iboralar: Poya o‘simlikning asosiy o‘q qismi. Poyaning xillari. Tik o‘suvchi, 
ko‘tarilib o‘suvchi, sudralib o‘suvchi, chirmashib o‘suvchi, ilashib o‘suvchi lianalar. Poyaning 
shakli. Ko‘ndalang kesimi bo‘yicha poyaning xilma – xilligi. Poya sirtining tuzilishi. YAshash 
sharoitiga  qarab  o‘simlik  poyalarining  turlari.  Novda.  Novdani  aniqlash.  Novda  qismining 
morfologik  tuzilishi:  barg  va  poya.  Novdaning  shakllanishi.  Bargning  novdaga  joylanish 
qonunlari.  Bo‘g‘im  va  bo‘g‘im  oralig‘i.  Uzun  va  qisqargan  novdalar  va  ularning  biologik 
o‘rni.Novdaning shoxlanishi. qiyofasini o‘zgartirgan er ostki va ustki poyalar.   Poyaning 
ichki  tuzilishi.  prokambiy  va  o‘tkazuvchi  to‘qimalarning  o‘zgarishi.  Poya  va  barglarning 
o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lami. Bir va ikki pallali poyalarda o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlarini 
paydo bo‘lishi. Bog‘lamli va bog‘lamsiz poya tuzilishi.  
 


Yüklə 43,03 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   139




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə