Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik ishlab chiqarishni tashkil qilish va sifat menejmenti kafedrsi

Intensiv tarqatish-iste'mol tovarlari uchun taqdim etilgan va ko'plab ulgurji va chakana sotuvchilarni talab etadigan tarqatish usuli. Shu bilan birga, bu usulda kompaniyaning maqsadi sotish bozorini keng qamrab olish va tovarlarni tezkor sotish orqali yuqori daromad olishdir.
Eksklyuzivlik huquqi bo'yicha taqsimot — ulgurji va chakana sotuvchilarning cheklangan miqdoriga kompaniyaning sotish hududida, mahsulotlarini sotish huquqi beriladi. Ushbu yondashuv vositachining mas'uliyatini oshirishga, shuningdek, iste'molchining ko'z o'ngida tovarlarning imidjini oshirishga yordam beradi, bu esa unga yuqori baho berish va shu tariqa katta foyda olish imkonini beradi.
Selektiv tarqatish yoki maqsadli sotish avvalgi ikki tarqatish orasida turadi. Bunday holda, jalb qilingan vositachilar soni birdan ortiq, lekin tovarlarni sotishga tayyor bo'lgan umumiy miqdordan kam. Bu firma maxsus tanlangan vositachilar bilan biznes aloqalarini o'rnatishga imkon beradi va ulardan o'rtacha qiymatdan yuqori darajada sotish bo'yicha sa'y-harakatlarni kutish, bozorni yanada qattiq nazorat qilish va sarf-xarajatlarga erishish uchun zarur bo'lgan qamrovga erishish imkonini beradi.
Ulgurji sotuvchi, turli ishlab chiqaruvchilardan juda ko'p miqdorda tovarlar olgan va chakana savdo yoki to'g'ridan-to'g'ri iste'molchilarga sotishni tashkil qiluvchi yuridik yoki jismoniy shaxsdir. Ulgurji sotuvchi, odatda, mahsulot egasi va uning foydasi esa tovarlar sotib olish va sotish narxi o'rtasidagi farqdan hosil bo’lgan foydadir.
Distribyutor asosan import operatsiyalarini amalga oshiradigan va ishlab chiqaruvchilar (sotuvchilar) va mahsulot xaridorlari bilan tuzilgan bitimlar asosida shartnoma bo'yicha savdogar sifatida faoliyat yuritadigan firma yoki shaxsdir. Distribyutor o'z nomidan tovarlar sotib oladi va sotadi va o'z hisobidan, odatda, import qiluvchi mamlakatda joylashgan bo’ladi.
Chakana sotuvchi -to'g'ridan-to'g'ri ishlab chiqaruvchi yoki ulgurji sotuvchidan yoki ishlab chiqaruvchidan olib oxirgi iste’molchiga etkazuvchi yuridik yoki jismoniy shaxs hisoblanadi.
Diler uzoq muddatli mahsulotlarini sotishga ixtisoslashgan mustaqil vositachidir. Operatsiyalarni o'z nomidan va o'z hisobidan amalga oshiradi. Dilerlar, shuningdek, tovarlarni sotish bilan shug'ullanadigan shaxslar yoki firmalar yoki qimmatli qog'ozlarni qayta sotish bilan shug'ullanadigan fond birjalarining a'zolari — birja vositachilari deb ataladi.
Broker-tovarlarni sotishda ishtirok etadigan, sotuvchi va xaridorni kamaytiradigan va bajarilgan kelishuvdan komissiya (brokeridj) olgan jismoniy yoki yuridik shaxs. Brokerga u amal qiladigan shartnoma tuzish uchun maxsus vakolatlar beriladi. U o'z nomidan tovarlar sotib olmaydi va ular uchun javobgar emas. Ushbu operatsiyalar tovar birjalarida amalga oshiriladi.
Farmatsevtika bozorida vositachilar faoliyatining maqsadga muvofiqligi, shuningdek, bir qator sabablarga ko'ra dorixonalar va davolash-profilaktika muassasalari tomonidan ishlab chiqaruvchilardan tovarlarni to'g'ridan-to'g'ri sotib olishning murakkabligi bilan izohlanadi:
* ko'pincha shartnoma va partiyaning minimal miqdori-narxlar qiymati juda muhim, chunki pul etishmasligi sabab ularni amalga oshirish mumkin bo’lmay qoladi;
* dori-darmonlarning katta qismini sotib olish dorixonalarni to'ldirishga olib kelishi mumkin;
* dorixonalar tomonidan tovarlarni to'g'ridan-to'g'ri sotib olish xarajatlari xarajatlar miqdorini oshiradi, natijada bu narxga ta'sir qiladi.
Dori-darmonlar bozorida juda ko'p bir xil ta'sirga ega, dori shaklidagi, dozasi va boshqa xususiyatli dori-darmonlar mavjud bo'lib, ularni tanlashda ishlab chiqaruvchilar va ulgurji farmatsevtika kompaniyalari tomonidan belgilangan savdo yo’llari muhim komponentidir.
Xorijiy mamlakatlarda ushbu savdo usuli juda keng tarqalgan. Deyarli barcha yirik farmatsevtika kompaniyalari markali dorixonalar tarmog'ini yaratadilar, bu esa iste'molchiga dori vositalarini narxini sezilarli darajada kamaytiradi, shuningdek, kompaniyaning obro'sini oshirishning qo'shimcha vositasidir.
Tarixiy davrdan, dori vositalarining ishlab chiqarilishi va dori-darmonlarni taqsimlash davlat darajasida amalga oshirilganini ko’rishimiz mumkin. Dori vositalari ishlab chiqaruvchidan yoki importerdan davlat ulgurji korxonalariga — dorixona bazalariga/omborlarga, u erdan esa -davlat dorixonalari va shifoxonalariga, shu bilan birga bemorlar va iste'molchilarga etkazilgan.
O’zbekiston farmatsevtika sanoatini rivojlantirishning zamonaviy bosqichida, dori-darmon bozori va umuman sog'liqni saqlash tizimi murakkab savdo tizimiga faoliyat ko’rsatmoqda.
Farmatsevtika mahsulotlarini taqsimlashda an'anaviy savdo tizimlariga qo’shimcha tarzda vertikal marketing tizimlarining ayrim turlaridan ham qo'llanilmoqda.
Chet elda farmatsevtika mahsulotlarini sotish tizimi asosan distribyutorlar tarmog'idan foydalanishga asoslangan bo'lib, ular ishlab chiqaruvchilarning mahsulotlarini o'z hisobiga olish, mahsulotni saqlash va sotish bilan bog'liq barcha xavflarni qabul qilish, shuningdek, barcha dorixonalar va tibbiyot muassasalariga sotish bilan shug'ullanadi.
Ilm-fan va amaliy faoliyat sifatida logistikaning tarixiy ildizlari harbiy sohada logistika texnikasini qo'llash bilan bog'liq. Vizantiya imperatori Leo VI (866-912) davridan boshlab va qo'shinlarni qurol, kiyim-kechak, oziq-ovqat va boshqa harbiy mol-mulk bilan ta'minlash uchun qo’llanilgan muvofiqlashtirilgan ishlar majmuasini ko'rsatgan.
Harbiy sohada logistikani muvaffaqiyatli qo'llash iqtisodiyotda materiallarni boshqarish samaradorligini oshirishga olib keldi.
Iqtisodiyotda logistikani qo'llash zarurati bir qator sabablarga ko'ra izohlanadi:
* "sotuvchi bozor" dan "xaridor bozori"ga o'tish natijasida paydo bo'lgan raqobatni rivojlantirish;
* 70-larning energiya inqirozi.
Hozirgi kunda logistikaga ilm-fan va iqtisodiy faoliyat sifatida qaraladi.