Toshkent moliya instituti korxona iqtisodiyoti va innovasiyalarni

Kapital qo‘yilmalarning mulk shakliga ko‘ra tuzilmasi 

 
bu, investitsiyalarning 
davlat, aksiyadorlik, qo‘shma, ijara va boshqa turdagi jamoa korxonalari o‘rtasida 
taqsimlanishidir.
Investitsion loyihalarning samaradorligini baholashda quyidagilar asosiy ko‘rsatkich 
hisoblanadi: 
1) Sof diskontlangan daromad 
(SDD) - butun hisobot davri uchun joriy samaralar 
yig‘indisining boshlang‘ich qadamga keltirilgan miqdori yoki integral natijalarning integral 
xarajatlardan oshib ketishi. U quyidagi formula asosida hisoblanadi: 









T
t
t
t
t
E
Х
Н
СДД
0
1
1
 
Bu erda: 
N
t 
– hisob-kitoblarning t-qadamida erishiluvchi natijalar; 
X
t 
– xuddi shu qadamda amalga oshiriluvchi xarajatlar; 
T – hisob-kitoblarning vaqt muddati; 
E - diskont normasi. 
Agar investitsion loyihaning SDD miqdori ijobiy bo‘lsa, u holda loyiha samarali, 
ya’ni investitsiya mablag‘lari darajasining qabul qilingan diskont normasini ta’minlovchi 
hisoblanadi. 
Xarajatlar va ularning natijalari miqdorini keltirish ularni 
diskontlash koeffitsienti 
(d
t
) ga ko‘paytirish asosida amalga oshirilib, bunda quyidagi formuladan foydalaniladi: 


t
t
Е
d


1
1
Bu erda: 
t - natijalarni olish (xarajatlarni amalga oshirish) davridan taqqoslash davrigacha 
bo‘lgan muddat bo‘lib, yillarda o‘lchanadi.
Diskont normasi (E) - boshqa investorlar o‘z mablag‘larini xuddi shu turdagi 
loyihalarni amalga oshirish uchun kiritishga rozi bo‘luvchi, kapitalning daromadlilik 
koeffitsienti (daromad miqdorining kapital qo‘yilmalarga nisbati). 
Agar diskont normasi vaqt davomida o‘zgaradigan bo‘lsa, diskont koeffitsienti (d
t
) 
quyidagi formula asosida aniqlanadi: 

---

96 


k
t
k
t
E
П
d



1
1
1
Bu erda: 
E
k
– k-yildagi diskont normasi; 
t- hisobga olinuvchi vaqt muddati, yil. 
Investitsion loyihalarning samaradorlik ko‘rsatkichlarini aniqlashda mahsulot va 
iste’mol qilinuvchi resurslarning bazis, bashorat qilinuvchi, jahon va hisobiy baholaridan 
foydalaniladi. 
2) Investitsiyalarning daromadlilik indeksi (ID) - keltirilgan samaraning 
investitsiyalar miqdoriga (K) nisbati bo‘lib, quyidagi formula asosida aniqlanadi: 




t
T
t
t
t
E
X
H
К
ИД





1
1
1
0
Agar daromadlilik indeksi birga teng yoki undan katta bo‘lsa, investitsion loyiha 
samarali, aks holda esa samarasiz hisoblanadi. 
3) Ichki daromadlilik normasi (IDN) - keltirilgan samara miqdori keltirilgan 
investitsiya miqdoriga teng bo‘lgan xoldagi diskont normasi (E
ich
), ya’ni E
ich
(IDN) 
quyidagi tenglik orqali aniqlanadi: 














Т
t
T
t
t
ич
t
t
ич
t
t
E
K
E
Х
Н
0
0
1
1
1
Ushbu formula asosida aniqlangan daromadlilik normasi miqdori investorning 
kapitalga talab qiluvchi daromad miqdori bilan taqqoslanadi. Agar IDN talab qilinuvchi 
daromad normasiga teng yoki undan katta bo‘lsa, u holda loyiha samarali hisoblanadi. 
4)Investitsiyalarning qoplanish muddati (T
i
) - investitsion loyihani amalga oshirishni 
boshlashdan to natijalarga erishishgacha bo‘lgan minimal vaqt muddati. U quyidagi formula 
asosida aniqlanadi: 
м
с
и
П
И
T

Bu erda: 
I
s
– sof investitsiyalar; 
P
m
– loyiha keltiruvchi o‘rtacha yillik pul mablag‘lari oqimi, so‘m. 
SHu bilan birga qoplanish muddati loyihaning daromadliligi ko‘rsatkichi 
hisoblanmaydi. SHu sababli amaliyotda investitsiyalar birlamchi kapital (qo‘yilma)ga 
nisbatan daromadlilik ko‘rsatkichi orqali ko‘rib chiqiladi hamda quyidagi formula asosida 
hisoblanadi: 
100


К
M
Д
н
u
Bu erda: 
D
u 
–investitsiyalar daromadi, % da; 
M
n
– soliqlar to‘langandan so‘ng qolgan foyda, so‘m; 
K - investitsiyalar (boshlang‘ich).