Тошкент Молия Институти «Статистика» кафедраси

Agar malumotlar har oyda yoki har chorakda o’lchansa, kuzatuv Yi , i- ga mos keluvchi davr deb belgilanib, tenglama bilan ifodalanadi:

Agar malumotlar har oyda yoki har chorakda o’lchansa, kuzatuv Yi , i- ga mos keluvchi davr deb belgilanib, tenglama bilan ifodalanadi:

Dinamika qatorlarning mavsumiy komponentini hisobga olgan holdagi malumotlar uchun klassik multiplikatli modeli Yi = Ti* Si *Ci*Ii (4.2.) Bu erda : Ti –trend ko’rsatkichi (mohiyati), Si- i- chi davrda mavsumiy komponentning qiymati, Ci- tsiklli komponentning qiymati, Ii – chi davr uchun tasodifiy komponent qiymati.

` Dinamika qatorlarni tahlil qilishning birinchi bosqichida malumotlar grafigi tuziladi va ularning vaqtga bo’lgan bog’liqligi aniqlanadi. Dastlab, malumotlarning uzoq dinamika o’sishi eki pasayishi (yani, trend) mavjudligi yoki yo’qligi, yohud gorizantal chiziq atrofida vaqt qatorlarining tebranishi aniqlanadi. Agar trend mavjud bo’lmasa, malumotlarni silliqlash uchun sirg’anchiqli o’rtacha usulini yoki eksponentli silliqlash usullarini qo’llash mumikin. Bunday sharoitda bu usullar suniy uzoq dinamika trendlarni vujudga keltiradi. Agar tabiiy (real) trend mavjud bo’lsa, har yilgi malumotlar asosida prognozlashning turli usullarini qo’llash imkoniyati tug’iladi.

` Dinamika qatorlarni tahlil qilishning birinchi bosqichida malumotlar grafigi tuziladi va ularning vaqtga bo’lgan bog’liqligi aniqlanadi. Dastlab, malumotlarning uzoq dinamika o’sishi eki pasayishi (yani, trend) mavjudligi yoki yo’qligi, yohud gorizantal chiziq atrofida vaqt qatorlarining tebranishi aniqlanadi. Agar trend mavjud bo’lmasa, malumotlarni silliqlash uchun sirg’anchiqli o’rtacha usulini yoki eksponentli silliqlash usullarini qo’llash mumikin. Bunday sharoitda bu usullar suniy uzoq dinamika trendlarni vujudga keltiradi. Agar tabiiy (real) trend mavjud bo’lsa, har yilgi malumotlar asosida prognozlashning turli usullarini qo’llash imkoniyati tug’iladi.