Toshkent pediatriya tibbiyot instituti
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Antitelalar-
immunoglobulinlarning u yoki bu sinfiga mansub murakkab oqsillar. Ular organizmda ma’lum antigenlar ta'siri ostida plazmatik xujayralar tomonidan sintezlanadi va shu antigen bilan birikib, uni zararsizlantirish qobiliyatiga ega bo‘ladi. Shu tufayli antitelalar immunitet jarayonining ixtisoslashganligini ta'minlovchi 117 asosiy omillardan biri bo‘lib hisoblanadi. Hozirgi paytda immunoglobulinlarning 5ta sinfi mavjud bo‘lib, ular qon oqsillarining taxminan 1/z qismini tashkil etadi. Immunoglobulinlardan asosiysi IG-Q hisoblanadi. Bu sinfga kiruvchi antitelalar organizmni mikroblar, viruslar hamda ular ishlab chiqargan zaharli moddalardan aktiv himoya qiladi. Immunoglobulinlarning IG-M sinfiga kiruvchi antitelalar zaharli moddalarni neytrallashda, yot xujayralarni yemirishda va turli xil antigenlarni cho‘ktirishda muhim o‘rin tutadi. Immunoglobulinlarning IG-A sinfiga kiruvchi antitelalar, qondan tashqari ko‘p miqdorda so‘lakda, ko‘z yoshida, me'da-ichak suyuqliklarida ham uchraydi. Shu tufayli bu antitelalar sekretor antitelalar deb atalib, ular shilliq pardalarni himoya qilishda faol ishgirok egadi. IG-ye sinfiga kiruvchi antitelalar esa allergik reaksiyalarda qatnashadi. Ularning maxsus antigenlar (allergenlar) bilan hosil qilgan kompleksi to‘qima bazofillarining degranulyasiyasiga va hujayralardan gistamin hamda geparin moddalarining ajralib chiqishiga olib keladi va nihoyat, immunoglobulinlarning oxirgi sinfi bo‘lmish IG- D juda kam miqdorda uchraydi. Uning ahamiyati hali to‘la aniqlanmagan. Bu immunoglobulin ko‘proq homilada va yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda uchraydi. Antitelaning antigen bilan bog‘lanishi jarayonida qon plazmasida bo‘lgan maxsus oqsillar yoki komplement ham ishtirok etadi. Komplement bu jarayonda keskin aktivlashib, antigenlarning antitelalar tomonidan zararsizlantirilishini ta'minlaydi. Immunitet to‘g‘risida bir qancha nazariyalar mavjud bo‘lib, ulardan hozirgi paytda eng keng tarqalgani F. Bernetning «klonal- seleksion» nazariyasidir. Bu nazariyaga binoan organizmda limfotsitlarning ko‘p miqdordagi guruhlari, ya'ni klonlari mavjuddir. Har bir klonga mansub limfotsitlar genetik jihatdan bir xil bo‘lib, ma'lum bir yoki bir necha antigenga nisbatan javob reaksiyasini berish qobiliyatiga egadir. Shu tufayli biron-bir aniq antigen limfotsitlarning faqatina shu antigenga mos keladigan klonigagina ta'sir ko‘rsatadi va ularning ko‘payishiga hamda aktivlashishiga olib keladi. Antigenlarni yemirish va zararsizlantirish uslubiga qarab immunitetning ikki xili ajratiladi: 1. Gumoral Immunitet — bunda antigenlarning antitelalar yordamida zararsizlantirilishi asosiy o‘rin tutadi. Bu immunitetning ishchi (effektor) xujayralari bo‘lib antitela ishlab chiqaruvchi plazmatik xujayralar yoki plazmotsitlar hisoblanadi. Plazmotsitlar o‘z navbatida V-limfotsitlardan 118 hosil bo‘ladi. Bu jarayonda T-limfotsitlar va mikromuhit xujayralari ham faol qagnashadi. 2. Xujayraviy Immunitet — bunda antigenlar (asosan, yot hujayralar va organizmniig o‘zida hosil bo‘ladigan, genetik jihatdan mutatsiyaga uchragan o‘sma xujayralar) maxsus qotil (killer — qotil) h u j a y r a l a r tomonidan o‘ldiriladi va yemiriladi. Bu immunitet jarayonida effektor hujayralar bo‘lib, T- limfotsitlarning bir turi bo‘lgan T-killerlar va maxsus «tabiiy killerlar» (TK) hisoblanadi. Bu hujayralarni boshqacha qilib sitotoksik ta'sir ko‘rsatuvchi hujayralar deb ham atash mumkin (cytos- hujayra, toxin - zahar, ya'ni xujayrani zaharlovchi degan ma'noni anglatadi). Organizmga antigen birinchi marta tushganda (birlamchi javob reaksiyasi) shu antigen uchun javobgar limfotsitlar kloniga tegishli hujayralar aktivlashib, blast xujayralarga aylanadi. Bu blastlar mitoz yo‘li bilan ko‘payadi va differensiallashadi. Natijada, antigenni «tanib olish» qobiliyatiga ega bo‘lgan limfotsiglar miqdori keskin oshadi. Bu limfotsitlar shakllanishi davomida ikki xil hujayralar hosil bo‘ladi. Ularning bir turi effektor yoki ishchi limfotsiglar bo‘lsa, ikkinchisi esa antigen to‘grisidagi ma'lumotni «eslab qoluvchi» limfotsitlardir. Antigenga qarshi antitelalar ishlab chiqaruvchi plazmotsitlar hamda sitotoksik ta'sir ko‘rsatuvchi aktivlashgan xujayralar effektor hujayralar bo‘lib, xizmat qiladi. Antigen organizmga qayta tushganda (ikkilamchi javob reaksiyasi) «eslab qoluvchi» limfotsitlar oldindan «tanish» bo‘lgan antigenga nisbatan darhol javob reaksiyasi sodir bo‘lishini ta'minlaydi. Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|