Tarqalishi.
Rossiyaning
Dnepr, Volga, Don, Desna, Dnestr
daryolarining o‘ng qirg‘og‘i va bu daryolarining tarmoqlari oqadigan
maydonlar O‘rta Rus, Volino - Podolsk, Donetsk, Volga bo‘yi, Klinsko,
Dimitrov, Stavropol baland tekisliklari, Zavoljyening yuqori qismlari, Sibir
daryolari - Ob, Irtish mintaqalari, Qrim, Karpat, Kavkaz, Ural, O‘rta Osiyo
tog‘liklari va tog‘oldi qirlaridagi tuproqlar suv eroziyasiga uchrab turadi.
Sug‘oriladigan maydonlar va ularning atrofidagi tuproqlar jarlik eroziyasi
shaklida, suv eroziyasiga uchragan.
Rossiyaning Yevropa qismining o‘zidagina eroziya ta’siridan 500
mln. gektar yer, jumladan, 5 mln. gektar yer jarliklar tufayli zararlangan.
Qurg‘oqchil o‘lkalardagi, ayniqsa, cho‘l va chala cho‘l tuproqlari
shamol eroziyasiga uchraydi. Shamol eroziyasiga uchragan tuproqlar
Kremenchuk, Poltava, Xarkov. Balashov, Kuybishev, Ufa, Novotroitsk,
Magnitogorsk va Omskda keng tarqalgan. Shimoliy Qozog‘iston,
Boshqirdiston, Stavropol va Krasnoyarsk o‘lkalarida, Sharqiy - janubiy
Ukraina, Zavoljye. G‘arbiy va Sharqiy Sibir, O‘rta Osiyoning cho‘l
mintaqasi va qumli sahrolarining tuproqlari shamoldan eroziyalanib,
qishloq xo‘jaligiga katta zarar keltirgan. Bahzan shamol eroziyasi
Qozog‘iston va Ukraina yerlarining 40-50 % maydoniga zarar yetkazgan.
Suv eroziyasi turlari.
Tuproqning suv ta’sirida yemirilishi ikki xil -
yoppasiga va uzunasiga bo‘ladi. Tuproqning yoppasiga yemirilishi eng
ko‘p tarqalgan bo‘lib, nishab yerlarda yomg‘ir, qor suvlari tuproqning
unumdor qatlamidan, har bir qatlamlikdagi tuproq zarrachalari bilan birga
oziqaviy moddalarni ham past va tekis joylarga keltirib yotqizadi.
Tuproqning ana shunday yemirilgan qismida oziqaviy moddalar
yetishmasligi sababli, o‘simliklar nimjon bo‘lib, notekis o‘sadi va
hosildorlik keskin kamayadi. Kuchli eroziyalangan maydonlarda esa,
bahzan o‘simlik mutlaqo o‘smaydi. Nishabi past yerlarda va yemirilish
natijasida, oziqaviy moddalarning nihoyatda ko‘p to‘planishi sababli,
o‘simlik g‘ovlab o‘sadi va hosili kam bo‘ladi yoki hosili bo‘lsa ham pishib
yetilishiga ulgurmaydi.
Uzunasiga yemirilishda esa suv ta’sirida tuproq bo‘ylamasiga chuqur
o‘yilib, tuproqning unumdor qatlami bilan birga, hatto tuproqning ona jinsi
ham yemirilib ketadi. Natijada, har xil chuqurlik va jarliklar paydo bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: |