Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

FG -
yer osti suvining miqdori, 
mm 
yoki 
mg/ga 
o‘lchanadi. Suv balansi mavsum yoki yilga hisoblab 
topiladi. 
Yer osti suvlari balansini aniqlash katta ahamiyatga ega: 
I = Q I>Q KQ. 
I 
- yer osti suvlarining kelimi, 
Qgw -
sarf qilinishi, (yonga oqadigan), 
Q+ - 
o‘simlik orqali transpiratsiya qilinadigan, 
QL -
tuproq orqali 
bug‘lanishidan iboratdir. 
Kelimi esa atmosferadan - 
Jr, 
daryo irmoqlari va quyilishidan - 
lin, 
ye
r osti suvlarining yonidan to‘planishi - 
lyw, 
artezian suvlar yordamida 
ko‘tarilishi – 
law 
dan
 
iboratdir. 
Ir + Im + Igw + law = 
I >,< I 
Qgw + Qt + 
Qc. 
Tuproq suv balansini aniqlash kuzatuv natijasida bajariladi. 
Statsionar tajribalardan olingan ma’lumotlar asosida suv rejimi va 
balansi hamda tuproqdagi moddalar balans xilini aniqlash mumkin. Ular 
keskin salbiy, salbiy, muvozanatda, o‘zgaruvchan va ijobiy bo‘lishi 
mumkin. 
Sinov savollari: 
1.
Tuproq hosil bo‘lishida va yuvilishida moddalarning balansi qanday? 
2.
Tuproq moddalarining absolyut va nisbiy yig‘ilishi nima? 
3.
Tuproqning suv balansi, kirim va chiqim turlari nima? 
4.
Tuproqdagi oziqa moddalar balansi nima? 
5.
Tuproqdagi moddalar balansini o‘rganish va boshqarish usullarini 
tushuntiring? 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
119 
27-bob. Tuproq sistematikasi majmualari 
Tuproq sistematikasi yer yuzasida tarqalgan tuproqlarning turlari, 
ularning turli guruhlari o‘rtasidagi munosabat bilan uzviy bog‘liqligi, 
morfologik tuzilishi, xossa va tarkibiy o‘xshashligiga qarab aniqlanadi. 
Tuproq sistematikasining asosiy maqsadi, dunyo bo‘yicha tarqalgan 
tuproqlar tasnifini ishlab chiqishdir. Tuproq sistematikasi tarixiy va 
geografik solishtirish usulidan foydaladi. Tuproqshunoslikning barcha 
bo‘limlari tuproq evolyutsiyasi qonuniyatlari hamda ko‘rsatkichlaridan 
foydalanadi. Tuproq sistematikasiga asoslanib, dunyodagi mavjud 
tuproqlardan oqilona va samarali foydalanish masalasi hal qilinadi. 
Sistematika asoslari rus tuproqshunoslari V.V. Dokuchayev, 
N.M.Sibirsev, K.D.Glinka, L.I.Prasolov, Ye.N.Ivanova, N.N.Rozov, 
V.M.Fridlandlar tomonidan ishlab chiqilgan. 
Tuproq sistematikasi, asosan, uchta masalani oydinlashtirishi lozim, 
ya’ni: 1) tuproqlar orasidagi sifat va miqdoriy farqlarini aniqlash; 2) 
tuproqni iloji boricha, miqdoriy to‘la tavsiflash; 3) barcha tuproqlarni 
aniqlab, ilmiy tasnifini ishlab chiqish. Tuproq sistematikasida ishlab 
chiqilgan va qo‘llanilayotgan nomenklatura, taksonomiya va tuproq 
diagnostikasi asosida dunyo tuproqlarining tasnifi ishlab chiqiladi.