160
Şeref Kocakaya
IRAK TÜRKMENLERİ
Cemal Şan
Irak Türkmen Cephesi Başkanı
Sayın Dünya Avşarlar Birliği Başkanı
ve Yönetim Kurulu Üyeleri
Sayın Kayseri İl
Kültür Müdürü
Değerli Katılımcı, misafirler ve basın mensupları
Ulu Tanrı Adıyla Türk Birliği Kurultayını Selamlar üstün başarılar dileriz.
Irak Türkmeneli Başkenti Kerkük’ten saygı ve selamlarımı sunuyorum.
Türkmeneli Coğrafyasını dile getiren bir sloganla konuşmama başlıyorum.
Mendeli den Telafer’e
selam olsun Türkmenlere
Bir Iraklı olarak Türk Birliği Sempozyumuna katılmaktan gurur duyuyorum. Türk dünyasının
kalbi anavatan Türkiye2de bu kurultayın düzenlenmesi önemli bir anlam kazanmaktadır.
Günden güne ilerlemeye, gelişmeye geçerek dünyanın süper ülkeleri arasında yer alması
Türk Milletinin büyüklüğünü ortaya koymaktadır. Belki Türkiye dışında yaşayan Türkler
bu şahlanmanın daha çok farkındadır. BU ilerleme ile Türk dili de uluslararası diller arsında
yerini almıştır.400 milyonluk Türk Ulusunun bir parçası olan Irak Türkmenleri olarak büyük
onur duymaktayız. Ulu Tanrı bu asil, şanlı milleti korusun ve yüceltsin.
Irak Türkmenleri iki aşama ile bu toprakları yurt edinmiştir. İslamiyet’ten önce Sümer,
Hititler ve diğer ülkeler döneminde Türkistan’dan gelmiştir. İslamiyet sonrası ise H.54,
M.640 yıllarında Özbekistan’ın Buhara ilinden Irak’a geldiklerini saptamaktayız. Yüce
İslam dinini kendi özüne, huyuna, suyuna uygun bulan Türkler, İslamiyet’i severek isteyerek
kabul etmişlerdir. Müslüman olan Türklere, Türk Müslüman denmiştir. BU yüzden zaman
zaman Türk Müslüman sözü Türkmen diye söylendiği iddia edilir. Tüm değişik iddia ve
kanıtlar Türkmenlerin Türk boylarından olduğu üzerinde birleşmişlerdir.
Irak Türkmenleri İslamiyet’ten sonra 3 aşama ile Irak’ta çoğalmışlardır.
I.Aşama,
Emevi ve Abbasiler dönemi
II.Aşama,
Selçuklular dönemi
III.aşama Osmanlı İmparatorluğu döneminde gerçekleşmiştir.
1055 yılında Irak’ın başkenti Bağdat’a giden Sultan Ertuğrul, Türkçe mevlitlerle karşılanarak
yer yer Türklükle çalkalanmıştır.
Bu dönemde Irak Türkmenleri 6 devlet kurmuşlardır.
Selçuklular, İlhanlılar, Celayirliler, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Atabekler. Ayrıca
çok sayıda emirlikler kurmuşlardır. Musul’da Musul Atabeyliği, Erbil’de Erbil Atabeyliği,
Kerkük’te 1232 yılında Kıpçaklar Beyliği, Emir Arslantaş başkanlığında ve daha sonrası
Gökyurt Beyliği kurulmuştur. Ancak 1534 yılında Kanuni Sultan Süleyman önderliğinde
Bağdat’ı alan Osmanlı Ordusunun girişiyle bu emirlikler ve devletler Osmanlı İmparatorluğuna
katılmıştır. BU dönemde Irak’ta özellikle Türkmeneli Bölgesinde Türkmenlerin sayısı
artmaya başlamıştır. Sultan Süleyman Bağdat’a girişinde büyük Türkmen şairi. Fuzuli, O’nu
dini bir kaside ile karşılamıştır. Osmanlı İmparatorluğu dönemi 1918 yılına değin sürdüğü
sırada Irak’a Türkmenler hakim durumdaydı. Fakat bu dönem sonrası mahkum olmakla
mazlumiyet başlamıştı.
Irak Türkmenlerinin coğrafyası, Kuzeyde Telafer’den güneyde Mendeki şehrine uzanan
ince bir çizgi üzerindedir. Araplarla Kürtler arasındaki savaşa engel olan Türkmeneli bölgesi
önemli stratejik konumdadır. Bu bölgede Telafer,Efgeni,Musul,Erbil, Altunköprü,Kerkük,
Tuzhurmatu,
Karahasan,
Leylan,Tavuk,
Kifri,
Süleymanbey,Amirli,Karatepe,
Karahan,Kızlarbat, Adanaköy, Hanekin, Mendeli, Kazanya,Deliabbas ve çok sayıda köy ve
kasaba yer almaktadır. 3 milyon kadar nüfusa sahip olan Türkmenler, Irak’ta %13 oranındadır.
161
Türk Birliği Yolunda
Avşar Türkmenleri Sempozyumu
Türkmen dili ise, Türkçenin batı lehçesinden olup, Azerbaycan, Anadolu ve Suriye
şivelerine yakındır.
Türkmenler,büyük Türk ulusununOğuz Boylarından Kayı boyuna mensuptur. Bayatlılar,
Karaoğullar, Celaliler,Neftçiler,Karauluslar,Şebekler, Bacanlar,Hürmüzlü, Aslanlı, Kaplanlı,
Karakoyunlu, Akkoyunlu, Tatarlar, Öcüşlü, Avcılar, Bayraktarlar, Salihliler, Çerkezler,Çeçenler
gibi.büyük aşiretlerin yanında mesleğe dayalı ailelerden Demirciler, Kasaplar, Kayacılar,
, Terziler,Bakkallar, Attarlar, Hancılar,Kervancılar,Oturakçılar,Küzeciler,Ekinciler,
Tandırcılar,Çamurcular, Küreciler,Cambazlar,Bendeler,Çayırlılar ve diğerleri bulunmaktadır.
Kültür bakımından:
Zengin bir kültüre sahip olan Türkmenlerden büyük şair, yazar, araştırmacı, şarkıcı,
müzisyen, tiyatrocu, edebiyatçı yetişmiştir. Şairler Şairi Fuzuli, İmadeddin Nesimi,büyük
araştırmacı Ata Terzibaşı, şarkıcı Abdülvahit Küzecioğlu,gazeteci, ressam,şarkıcı Sinan Sait,
gazteci yazar Abdüllatif Benderoğlu,araştırmacı Şemsettin Küzecioğlu,yazar Fevzi Terzi,
araştırmacı Faruk Köprülü ve diğerlerinin çalışma yapıtları Türkmenelinin sınırlarını aşarak
Türk dünyasına geçmiştir.
Irak Türkmenlerinin halk edebiyatı ve halk müziğinde önemli bir yer tutan hoyratlar,
hem yazılış hem müzik bakımından tüm Türkçe konuşan bölgelerden farklı olmuştur. Artık
Kerkük demek hoyrat demek olmuştur.
Türkmen edebiyatında şiir birkaç çeşittir. Divan Şiiri, Halk şiiri ve Serbest şiir türleri
bulunmaktadır. Türkmeneli kültür ve sanatı üzerinde Azerbaycan, Anadolu ve orta Asya’daki
kimi yazar ve sanatçı uzmanlık derecesi almıştır. Büyük yazar Gazanfer Paşayev, şarkıcı
Mehmet Özbek, şarkıcı Salih Turhan birer örnektir.
Türkmenelinde, Azarbaycan, Anadolu ve diğer Türk bölgelerinin kültür ve sanat
çalışmaları Türkmenler tarafından coşku ve hayranlıkla izlenmektedir. Azerbaycanlı şairler
Ahmet Cevad,Şehriyar, Ali Agavahit, Bahtiyar Vahapzade, Anadolu’dan Mehmet Akif
Ersoy, Yahya Kemal Beyatlı, Nihal Atsız, Arif Nihat Asya ve diğerlerinin eserleri örnektir.
Irak Türkmenleri, Osmanlı döneminde kitap ve gazeteler yayınlamıştır.1911 yılında
iki kardeş Mehmet Zeki ve Ahmet Medeni Kutsizade Kerkük’te Havadis adında bir gazete
yayınlayarak yerli ile dış haber ve edebi çalışmalar yayınlamaktaydı. 1918 yıkında İngiliz
yönetimi tarafından durdurulan bu gazeteden sonra bu güne değin değişik gazete, bülten ve
kitaplar yayınlanmıştır. Kerkük’ten yayın yapan Türkmeneli TV ve radyo kanalının yanında
, Türkmaniye TV kanalı, Türkmenlerin siyasi, kültürel ve toplumsal etkinliklerini tüm
dünyaya aktarmaktadır.
Türkmenler bugün Irak nüfusunun %13 ü oluşturmaktadır ve 3milyondan çoktur. Çoğu
Müslüman olup, Sünniler ve Şiiler vardır. Çok az sayıda Keldani mezhebinden ve Hristiyan’da
bulunmaktadır.
Siyasi Durum:
İslamiyet’ten önce, sonra ve bugüne değin değişik durumlar yer almaktadır. Türkmen
siyasetçiler dünyanın tüm gelişmelerine ayak uydurarak milli hizmetler yolunca çabalar
harcamaktadır.
Türkmen siyasi durum 5 aşamaya ayrılmaktadır.
Türk dönemleri sırasında adını saydığımız devlet ve emirlikler kurmuşlardır. Osmanlı
dönemi sonunda harekete geçen Turancılık düşüncesi yoluna yine Türkmenler katılmışladır.
Büyük devlet adamları ve subaylar, Turancılık hareketine katılmışlardır. Bunlardan Mahmut
Nedim, Mustafa Ragıp Paşa, Mehmet Fazıl Çeçen, Hikmet Süleyman, İzzet Sarıkahya Paşa
ve diğerleri vardır.
1918 sonrası Osmanlı hakimiyeti yerine İngiliz yönetimi gelince Türkmenlerin
mazlumiyeti başlamıştır. Türkçe okuma yazma yasaklanmış, milli yayınlar durdurulmuş,