Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
yaxınlıqdakı ağacdan istifadə edir, kəndir atırdılar. Adam çox olanda, “Selkinçək”in ikinci variantı var – “Altı bakan” (altı paya). Bu ad böyük yelləncəyin qurulması üçün payaların (bakanların) istifadə olunduğu dövrdən qalıb. Bu payalarla yurta quranda xalçaları və yurtanın tündüyünü qaldırırlar. Selkinçəkdə 1 nəfər yellənirsə, altı bakana 2, bəzən daha çox nəfər minir. Bu zaman yelləncəyin yerliyinin başında-ayağında gənclər, ortada isə qızlar dayanır. Cavanlar çox canlı, şən, emosional yellənir və mütləq ovqat qaldıran səmimi mahnılar oxuyurlar. “Ak tərək-kök tərək”. Keçmişdə bu ancaq qızların oyunu idi, amma tədricən hər iki cinsdən olan 12-16 yaşlı yeniyetmələrin oyununa çevrildi. Komanda oyunudur, məzmunca bizim “Bənövşə, bəndə düşə” oyununu xatırladır. Oyunçuların sayı sərbəst olur, adətən, 10-15 nəfər yığılır. Komandalar 30-50 m uzaqlıqda əl-ələ tutaraq üzbəüz səf qururlar. Hər komanda əvvəlcədən şərtləşərək oyun adı alır. Oyun püşklə başlanır. Oyunun məqsədi rəqibin zəncirini qırmaq və qırılmış zəncirin daha çox bəndlərini (oyunçuları) öz tərəfinə çəkməkdir. “Çikit”. Əsasən, orta və yuxarı sinif şagirdləri oğlan xeylaqları oynayırlar. Alət kimi iki paya istifadə olunur. Birincisi – bala, ya da bala çikit – 15-20 sm, ikincisi – ənə, yainki ənə çikit – 1 m-ə yaxın uzunluqda olur. Respublikanın cənub bölgələrində bu payalara at və dayaq deyirlər. Oyun üçün hamar meydançada 3-4 m diametrli çevrə çəkilir. Dairənin ortasına balanın (paya) diametrindən kiçik çala olur. Oyunun məqsədi – ənənin köməyi ilə iti payanı çaladan qaldırmaq və havada zərbə vuraraq mümkünat daxilində uzağa tolazlamaqdır. “Toquz korqol”. Azacıq şahmatı xatırladan masaüstü mürəkkəb oyundur. Oyun taxtası 18 dəlikdən və 2 qazandan ibarətdir. Hər oyunçu tərəfdən 9 dəlik və sağ səmtdə qazan var. Eyni zamanda “Toquz korqol”u yalnız 2 nəfər oynaya bilər. Hər 9 dəliyin öz adı var, nömrələmə isə ümumidir – 1-dən 18-ə qədər. 1. Quyruq (quyruq uy). 2. Narahat (tekildək uy). 3. Atötməz dəlik (at ötpös). 4. Yaman inək (jaman uy). 5. Bel (bel uy). 6. Kürək (dalı). 7. İki diş (eki diş uy). 8. Yaşıl boyun (kok moyun). 9. Ağız (ooz). Qeyd: partiyada gedişlərin yazısı zamanı sözlər dəliklərin nömrələnməsi ilə əvəzlənir. Oyunçular üzbəüz oturur. Hər oyunçu 81 kürə alır və hər dəliyə 9 ədəd kürə qoyur. İlk gedişi püşk müəyyənləşdirir. Bu gediş I və X dəlikdən savayı istənilən dəlikdən başlana bilər. Torobəyov S.S. Diptix “Kok Boru” Sol hissə, 2010-cu il, kətan, yağlı boya, 90 x 100 117 Ənənəvi geyimlər XIX əsrin ortalarında kişilər alnında və peysərində kəsik, uca, şiş, keçə papaq qoyurdular; xalatları parçalardan tikib əlvan qurşaqla qurşaqlayır, yürüşlər zamanı ətəklərini aşağıdan kəsikli enli dəri şalvarın içinə salırdılar; dik dabanlı uzunqunc çəkmələrin pəncəsi qısa idi. Gənc qadınlar baş örtüyü – konusşəkilli mahud özüllü, xəzlə, gümüş zinətlərlə, qiymətli daşlarla işlənmiş, yanlardan asma bəzəklər vurulmuş şökülö qoyurdular. Bu barədə tarixçi və kulturoloq S.M.Abramzon hədsiz hörmətlə “Qırğız xalqının mədəniyyəti barədə oçerk” kitabında yazır. Kişilərin son dövrdə geyimi köynökdən və çit, yaxud bez, çox vaxt sırıqlı materialdan, yoxsullarda isə armyakdan tikilən qaytanlı aşırmalı enli şalvardan – dambaldan ibarətdir; köynəyin üstündən qısa arxalıq – beşmant, ya da qolsuz kəltəçə, soyuqda isə astarına pambıq doldurulmuş pambıq parçadan xalat – çapan, ya da mahud, armyakla örtülmüş sırıqlı – çəpkən, çəkmən geyilirdi. Qışda aşılanmış qoyun dərisindən yunu içəri kürk – ton, poston və eyni materialdan yunu içəri şalvar – terı-şım istifadə olunurdu. Həmçinin yundan təmizlənmiş, varlı qırğızlarda isə rəngli ipəklə işlənmiş təkə dərisindən dəri şalvar – jarqak-şım geyilirdi. Həm qadınların, həm də kişilərin üst geyimi, altdan hər hansı xəzlə (qoyun, tülkü, canavar və s.) işlənmiş və üstünə parça tikilmiş kürk – içikdir. Yağışdan və çiskinli havadan qoruyan geyim kimi qolçaqlı keçə yapıncıdan – kementaydan istifadə olunurdu. Çobanlar keçə astarlı, evdə toxunmuş yun parçadan xalat – çiydan geyirdilər. İmkanlı qırğız məxmər arxalıq və şalvar, bir neçə mahud və ipək xalat geyinirdi, kürkü yumşaq ağ quzu dərilərindən tikilirdi. Kasıb üst geyimi kimi bəzən üryan bədənə geyilən qaba xalatla kifayətlənirdi. Çəkmələr qismən əvvəlki kimi qorunub saxlanmışdır – hündür dabanlı uzunqunclar, amma ən çox dabansız və möhkəm arxasız, yumşaq altlıqlı uzunqunclar – maas yayılmışdır. Maası dəri qaloşla – kəpiçlə geyirdilər, nadir hallarda qaloş rezindən olurdu – kölöş. Cənublu qırğızların arasında dabansız, qaba altlıqlı, burnu azacıq qalxmış uzunqunclar – mökülər geniş yayılmışdı. Keçmiş zamanlarda keçi yunundan tikməli ağ keçə uzunqunclar tikilirdi. Baylarda və manaplarda dəri altlıqlı məxmər uzunqunclara da təsadüf olunurdu. Əhalinin ən yoxsul təbəqəsi kobud uzunqunc – çokoy, aşılanmamış dəri parçalarından qurama çarıq geyir, çobanlar isə dağlarda gəzib dolaşmaq üçün at dırnaqlarından səndəllər – tay-tuyak istifadə edirdilər. Məişətə həmçinin rus sapoqları növlü ayaqqabılar da daxil olurdu. Başa araqçın və variyyətdən asılı olaraq qoyun dərisindən, tülkü, dələ xəzindən tebetey qoyulurdu. Yayda onu keçə papaqla – kənarları qatlanmış və məxmərlə işlənmiş qalpaqla əvəzləyirdilər. Kişi libasının zəruri ləvazimatı – kəmər, yaxud ətəyinə mütləq bıçaq asılan yun qurşaq – kur idi. Bayların və manapların kəmərləri bahalı gümüş zinətlərlə işlənirdi. Qadın libası eyni zamanda paltar rolunu oynayan uzun və enli köynəkdən, uzun çaxçurdan – ılazımdan, paltarın altından geyinən aşırmalı dambaldan və qolsuz arxalıqdan – jeletkedən ibarət olurdu. Paltarlar üçün parlaq və çığırqan çitlər seçilir, az imkanlı qadınlar isə mata parçasından istifadə edirdilər. Qız xeylaqlarının geyiminin qadınlarınkından fərqi sinəsində kəsiyin qaibliyi idi. Bəzi məkanlarda qızlar arxalıq – çıptama geyinirlər. Əvvəllər qadın köynəklərinin sinəsini ağ matanın üzərində rəngli yun, yainki ipək tikmələrlə bəzəyirdilər. Arxalıqları tünd pambıq parçadan, astarlı tikirdilər. Qızlar və gənc qadınlar libasın üstündən moruğu, yaşıl, yaxud abı məxmərdən jaket geyinirdilər. Köç, yainki başqa 118 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|