Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vəhşi dağ qoyunu (arxar) – dağlarımızın yaraşığıdır. Nə istidən, nə şaxtadan qorxmayan, dözümlü, məğrur heyvan. Arxarlar çox gözəldir, ələlxüsus, erkəklər ağır, buruq-buruq burulmuş buynuzları ilə göz oxşayır. İri kütləsinə rəğmən – bəzən çəkiləri 150 kq-a çatır – onlar hərəki, çevik, zirəkdir. Vəhşi qoyunlar sakitcə otlayır, cığırda bir-birirnin arxasınca düşüb gedir. İrəlidə həmişə başçıdır. Qayalar ildırımların arasıkəsilmədən parıltıları ilə işıqlanır, sanki göy gurultusunun qulaqbatırıcı şaqqıltıları altında dağılmaq dərəcəsi ilə lərzəyə gəlir. Dağ əks-sədası gurultuları qat-qat, laybalay qaytarır, uzaqlaşdırır. Bax, arxarlara çox yəqin ki, bu məkanlarda ürcah olmaq mümkündür. Hara baxsan, sarp qayalar, yalçın uçurumlar, şiş zirvələrin güdrətsi, daş-qəmbərin xaotik yığıntıları. Hətta isti yay günündə burada buzlaqlı, qarlı silsilələrin zirvələri çox yaxındır. Dikdir dağ gədikləri ilə dağ qoyunlarının daimi sevimli yerlərinə – dəniz səviyyəsindən 3-4 min m hündürlüyə qalxmaq, yolboyu çoxsaylı qayaarası dar keçidlərdən, daşlı-kəsəkli yığnaqlardan, irili- xırdalı aşarımlardan aşmaq asan iş deyil. Fəqət bu heyvana rast gələn andaca dağ yolunun əziyyəti, məşəqqəti dərhal unudulur. Cüyür – zərif, gözəl, sadəlövh inanan, çox sürətli canlı. Cüyür qəfil zahir olur. Bu maralkimilərin ən balacasının incə ayaqları nə yayda ot üstündə, nə də qışda qar içində azacıq belə xışıltı qoparmır. Erkək əlik xırda bur-budaqlı buynuzlu başını qürurla dik qaldıranda, gözəl görünüşə malik olur. Dişi – incə, yumşaq hərəkətli, zərifdir. Arxasınca balalarını aparanda əliyə tamaşa etmək üçün iki göz lazımdır. Avqustun axırında cütləşmə vaxtı çatanda, əliklər çox vaxt dağ dərələrində yoğun səslə böyürməyə başlayırlar. Həqiqətən, əliklərin cütləşmə dövrünün səciyyəvi, mütləq əlaməti – erkəklərin nərəli böyürtüləridir. Erkəklər cütləşmə dövründə sanki dəyişilirlər: adətən, ürkək heyvanlar cəsurlaşır, davakar olur, çox vaxt ehtiyatı əldən verirlər. Maral – buynuzlu iri heyvandır. Bur-budaqlı buynuzlu, çəkidə 3-3,5 sentnerə çatan, güclü, yaraşıqlı. Maralın hər şeyi dəyər kəsb edir: həmçinin hər il təzələnən cavan buynuzları. Avanı heyvandır. Yazda erkəklər buynuzlarını atır, ancaq yayın axırına təzələrini çıxarırlar. Şərq nəzmində gözəl və mütənasib əndamlı qızları çox vaxt məhz bu yaraşıqlı, alicənab canlılara bənzədirlər. Qırğızıstanda maral dağlıq şam ağacları meşələrinin daimi məskunudur. Qırğızca müxtəlif təbii sərhədlərin, dərələrin, çayların maralla bağlı adları, məs., “Ur-maral” (maralı öldür), “Min buqu” (min erkək maral) və s. ona dəlalət dir ki, maral bu yaxınlaradək səma dağlarının örüşlərində çox geniş yayılmışdı. Canavar – hər yerdə yaxşı tanınmış gecə yırtıcısıdır. Dağlarda da, çöllüklərdə də, meşələrdə də quldurluq edir. Qışda dağlardakı canavarlar dərələrə, vadilərə enir, vaxtaşırı fermer təsərrüfatlarını da talayıb dağıdırlar. Qırğızıstanda qurda hər yerdə rast gəlmək olar – vadi bölgələrindən tutmuş sırtlara, yüksək dağlıq aşırımlara qədər. Ələlxüsus, canavarlar Mərkəzi Tyan-Şanda – təbii sərhədlər Aksayda, Arpada, Cəngi-Cer-Ulanda, Son-Kul və Çatır-Kul zonasında çoxdur. Qurdlar Sarı-Cas, Köylü otlaqlarında, İssık-Kul sırtlarında, Oş vilayətinin dağlıq rayonlarında da geniş yayılmışlar. Şimali və xüsusən Cənubi Qırğızıstanın dağlarında, əsasən, yüksək dağlıq qurşağı zonasında, peşəkar ovçulara, bəzən isə çobanlara nadir hallarda çox ehtiyatlı və ayıq heyvanlara, qırğızların “çuyo”, rusların qırmızı canavar dedikləri qurdlara rast gəlmək nəsib olur. Bu yaxınlarda Rusiyanın qəzetlərinin birində belə bir xəbər oxudum ki, Rostov vilayətində dişi canavar 9 nəfər adamı dişləri ilə parçalayıb dağıdıb. Yerli sakinlər qurdu güllələməyə müvəffəq olmuşdular, hamı belə qərara gəlmişdi ki, heyvan quduzluq xəstəliyinə tutulub. Lakin dünya görmüş təcrübəli ovçular belə nəticəyə gəlmişlər ki, bu, heyvanın insanlardan aldığı qisas idi: son vaxtlar Rusiya meşələrində yanğınlar ara vermir, ola bilsin, alovda dişi canavarın balalarının hamısı həlak olub. Tülkü – kürən, yumşaq tüklü, hiyləgər, zərif yırtıcıdır, canavar kimi hər yerdən çıxır. Rus nağıllarında islaholunmaz oğru və yalançı, Çin nağıllarında tovlayıcı cadukun-qulyabanı, qırğız nağıllarında isə bicliyi və hiyləgərliyinə tülküyə qeyri-adi diplomat istedadı da aid edilir. Ayı – qidasında ağına-bozuna baxmayan heyvandır. Yeməyinin əsasını meyvələr, giləmeyvə, həşərat, sürfələr təşkil edir. Daha iri şikardan da imtina etmir: çəpişi, cüyürü əzib parçalaya bilir. Amma bu ona nadir hallarda nəsib olur. Heyvan Qırmızı kitaba daxil edilmişdir. Vaşaq. Adı çəkilən vəhşi heyvanı ilk görən, bu vəhşi pişikdə – Qırğızıstan dağlarının daimi sakinində – nə qədər gücün, enerjinin, hiyləgərliyin, məkrin, kin-küdurətin gizləndiyini təsəvvür edə bilməz. Yırtıcı rahatlıqla cüyürün, təkənin, dovşanın öhdəsindən gəlir. Sututarın yaxınlığındakı ağaca dırmaşan vaşaq saatlarla hərəkətsiz, səbirlə qənimətinin marığına yatır. Canlılar su içməyə yaxınlaşanda, birinin kürəyinə havadan qorxunc, 20-30 kq-lıq bir cəmdək 149 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|