dilimizd
ə paralel şəkildə işlənir. Tərkibində az qala oğuz-
qıpçaq sözləri yarıbayarı olduğu halda Azərbaycan
türkc
əsini türk dillərinin yalnız oğuz qrupuna aid etmək
doğru deyil. Professor N.Cəfərov da “Azərbaycanda
türklüyün etnik-m
ədəni sistem kimi möhkəmlənməsinin”
t
əxminən 2500 ilə qədər (bəlkə də daha çox) böyük bir
dövrünü
əhatə edən üç mərhələdən birincisini – Qıpçaq
m
ərhələsi (təxminən M.Ö. I minilliyin ortaları – M.Ö. I
m
inilliyin sonu)» kimi ayırır.
Vaxtil
ə sualtı arxeoloji kəşfiyyat qrupunun rəhbəri olan
m
ərhum arxeoloq V.Kvaçidzenin XX əsrin sonlarında
tapılan bir heykəlciklə bağlı “168 saat” qəzetində dərc
olunan müsahib
əsində də yuxarıda deyilənləri təsdiq edir. O
deyir ki, “bu (bel
ə heykəlciyin Azərbaycanda tapılması -
G.Y.) o dem
əkdir ki, Qafqazla Sibir əhalisi arasında əlaqələr
çoxdan mövcud imiş. Bu bir daha göstərir ki, türk
tayfalarının Azərbaycan ərazisi ilə əlaqəsi orta əsrlərə yox,
h
ələ II minilliyə təsadüf edir. Bu heykəlcik Uzaq Ural və
Q
ərbi Sibirdə tapılan IV Samus abidələrinin oxşarıdır.
Fiqurun Az
ərbaycan ərazisində yeganə olması onun Sibirdən
g
ətirilməsini sübut edir”.
V.Kvaçidzenin “heyk
əlciyin Azərbaycan ərazisində
yegan
ə olması”, bundan doğan “onun buraya gətirilməsi”
bar
əsindəki fikri ilə razılaşmaq mümkün deyil. Çünki hələ su
altındakı, yer altındakı bütün abidələr, əşyalar aşkar
edilm
ədiyindən bu fiqurun burada “yeganə” olması barədə
q
əti söz söyləmək düzgün deyil. İkincisi, fiqur bura
g
ətirilmiş olsa belə, onun aid olduğu dövr, türk tayfalarının
Az
ərbaycan ərazisi ilə əlaqəsinin M.Ö. II minilliyə təsadüf
etm
əsi faktı, Azərbaycan türklərinin yalnız “IX-XI əsrlərdə
36
buraya g
əlmiş” oğuzlardan təşkil olunması “fikri”ni aradan
qaldırır.
Az
ərbaycan türkcəsində qıpçaq, Türkiyə türkcəsində
oğuz ləhcəsinin üstünlük təşkil etməsi göstərir ki, oğuzlar
Az
ərbaycan ərazisinə gələndə, burada artıq qıpçaqlar vardı.
Oğuzlarla qıpçaqların dilinin qarışması nəticəsində oğuz-
qıpçaq sözləri “müvazi şəkildə” işlədilir. Anadoluya gedən
oğuzlar burada (Şərqi Anadoluda yaşayan qıpçaq türklərini
çıxmaq şərtilə – G.Y.) qıpçaqlarla qarşılaşmadıqlarından
dill
ərində oğuz kəlmələri üstünlük təşkil edir. Türkiyə
türkc
əsində rast gəldiyimiz qıpçaq kəlmələri Şərqi Anadolu
türkl
ərindən, Balkanlardan, Qafqazlardan köçən türklərdən
keçmişdir. Anadolunun ən böyük türk bəyliyi kimi tanınan
Atab
əylər dövlətinin banisi də qıpçaq türklərindəndir. Bu
gün Ərzurum, Oltu, Narman, Artvin, Şavşat, Yusifli, Sivas,
İğdır, Xorasan, Ərzincan, Ərdahan, Qars… tərəflərin
camaatı da savir, avar, xəzər, peçeneq, kuman-qıpçaq, bulqar
türkl
ərindən miras qalan kuman-qıpçaq ağzı ilə danışır.
R.Bayraqdarov Axıska türkləri ilə Şərqi Anadolu türklərinin
l
əhcələrinin, demək olar ki, eyni olduğunu vurğulayaraq
yazır ki, bu, “hər iki bölgə xalqının qıpçaq türklərinin
qalıqları olduğunu göstərməkdədir” [53, s.41]...
İstər Çar Rusiyası, istərsə də SSRİ zamanında türklərə,
xüsusil
ə də Türkiyə türklərinə (Səlcuqlar, Osmanlı,
Anadolu) qarşı mənfi münasibət, onların köçəri türk
tayfalarının törəmələri olması məsələsi hər iki sistemdə
yaşayan xalqlara sirayət etmişdir. Antitürk siyasəti tarix
boyu türkl
əri sevməyənlərin də işlərinə yarayır,
d
əyirmanlarının suyunu əksik etmirdi. Uzun illər aparılan
t
əbliğat, tarix dərsliklərində rus-türk müharibələrinin
37
s
əbəblərinin birtərəfli izahı da öz işini görmüşdür. Slavist
mediavistl
ər yalnız əhalinin iki tipini (köçəri, oturaq) qəbul
ed
ərək hər iki dövlət quruluşunda aparıcı mövqe tutan
slavyan xalq
larının ulu babalarının köçəriliklə heç bir əlaqəsi
olmadığını, köçəriliyin “vəhşi, mədəniyyətdən uzaq
türkl
ərə” aid olduğunu vurğulamaları da digər xalqlarda
köç
əriliyə, köçəriliyin bağlandığı türklərə qarşı qeyri-
q
ənaətbəxş münasibətin yaranmasına səbəb olmuşdur. Hər
bir xalq özünün
əkinçi, deməli, mədəni, oturaq əhali
olduğunu sübut etməyə çalışırdı. Slavistlərdən fərqli olaraq
nomadistl
ər yarımköçəriliyi qəbul edir, Qızıl Orda
tatarlarını, noğayları, başqırdları… yarımköçəri xalqlar kimi
göst
ərirlər [212, s.73]. Ümumiyyətlə, nomadistlərə görə, tam
oturaq, ya da tam köç
əri (gəzəryi qaraçıları, xantları,
evenkl
əri çıxmaq şərtilə) xalqlar yoxdur. Xalqların etnik
tarixinin öyr
ənilməsi göstərir ki, keçdikləri uzun tarixi yol
boyu bir çox xalqlar t
əbii iqlim şəraitinin onlara verdiyi
imkanlar ç
ərçivəsində gah əkinçiliklə məşğul olaraq oturaq
h
əyat tərzi keçirmiş, gah da maldarlıqla, özəlliklə də
qoyunçuluqla m
əşğul olaraq dağdan arana, arandan dağa
köç
müşlər. XIV-XV əsrlərdə Şimali Qara dəniz noqayları
s
əpindən sonra mal-qara ilə yaylaqlara köçür, qayıdanda isə
hazır taxılı biçirdilər. Bu yolla onlar Bizansı, sonralar isə
Osmanlını, Kırımı çörəklə təmin edirdilər [212, s. 80].
Taxıla olan tələbat əkinçiliyi önə çəksə də, iki-üç ildən sonra
torpaq çoxillik dinc
ə qoyulurdu. Bu illərdə əkinçilik öz
yerini maldarlığa verirdi. A. Şennikovun slavyan xalqlarının
da yarımköçəri olduğuna sübut kimi XVIII əsrə qədər
yarımköçəri həyat tərzi keçirən Don, Zaporojye kazaklarını
örn
ək göstərməsini uğursuz qəbul edirik. Çünki araşdırmalar
38
Dostları ilə paylaş: |