Tekis va notekis harakatlar, erkin oqimchalar, bosimli va bosimsiz harakatlar. Harakatdagi kesimning gidravlik elementlari Suyuqlikning tekis va notekis harakatlari. Barqaror va beqaror harakatlar bilan
alohida tanishib o‘tamiz.
Barqaror harakat. 6.9-rasmda ifodalangan oqim bo‘ylab
= const talabga mos
keladigan silindr shaklidagi oqim bilan tanishamiz.
Bu oqimda bir xil bir necha harakatdagi kesim va to‘g‘ri chiziqlar tanlab olamiz. Bu
chiziqlar bo‘ylab kesimlarda
1',2',3' ... yoki
1'',2'',3'', ... va xokazo nuqtalar begilaymiz,
bularni mos nuqtalar deb ataymiz.
6.9-rasm. Mos nuqtalar
(1"; 2"; 3", ...; 1"; 2"; 3";...) Uzunlik bo‘ylab oqim harakatida harakatdagi kesim o‘zgarishi
const
yoki
mos nuqtalarda tezlik o‘zgarishi oqimning beqaror harakati deyiladi.
( n u u u u
3
2
1
) 6.10-rasmda oqim harakatida harakatdagi kesim o‘zgarishi kuzatilsa, 6.11-rasmda
tezlik o‘zgarib turibdi. Shunga bog‘liq holatda tezlik epyurasining shakli ham o‘zgarib
turadi. Oqim harakatida uzunlik bo‘ylab harakatdagi tezlik o‘zgarmasa, bunday harakat
tekis harakat deyiladi. Oqimning tekis harakatida tezlik epyurasi yuzasi doimiy bo‘lib
qolmay, balki epyura shakli ham bir xil bo‘ladi. Bunday harakat ayrim hollarda parallel
oqimli harakat deb ham tariflanadi. Tekis harakatda bundan tashqari harakatdagi kesim
bo‘ylab o‘rtacha tezlik (
) ham o‘zgarmasdir
const
(oqim bo‘ylab)
(6.14)
43
6.10-rasm. Beqaror harakat
6.11-rasm. Silindrik quvurlardagi beqaror
harakat
Oqimning notekis harakati o‘z navbatida ikki turga bo‘linadi:
- tekis o‘zgaruvchan harakat;
- tez o‘zgaruvchan harakat.
