106
sekinroq kechmoqda. Bu jarayon hozir
ham rus tilida kuchli davom
etmoqda.
Shu bilan birga, adabiy til, lahjalar farqlarini kamaytirish bilan
birga, til tizimlarining o‘ziga xos “ko‘payish” turini shakllantiradi.
Og‘zaki nutq nuqtai nazaridan adabiy tilning og‘zaki shakli, barcha
dialektlar o‘rtasida farq paydo bo‘lishini ko‘rsatadi. O‘z
navbatida,
og‘zaki tillar tizimida o‘zgarishlar yuz bermoqda. Bu shuni anglatadiki,
adabiy til tizimi ham tafovut tufayli rivojlanadi.
Uning quyi tizimlarga bo‘linishiga olib keladigan adabiy tilning
tafovuti va shunga mos ravishda bu jarayonni tilning rivojlanishini
ko‘rib chiqishga majbur qiladigan asoratlar bilan bir qatorda, adabiy
tillar sonining ko‘payishi jarayoni ham mavjud. Bu jarayon tarixiy vaqt
miqyosida jadal sur'atlar bilan davom etmoqda.
Qadimgi Shumerda
yozuv yaratilgandan so‘ng, yangi yozma tillarning shakllanishi jarayoni
avj oldi va miloddan avvalgi 3000 yilga qadar yangi til uchun yozuv
yaratish kamdan-kam uchraydi. Bu shuni anglatadiki, yozma tilga ega
bo‘lgan til tizimlari soni og‘zaki tillar soniga yaqinlashmoqda va har bir
yangi yaratilgan adabiy tilda quyi tizimlarni rivojlantirish jarayoni
davom etmoqda.
Adabiy tilning shakllanishi nafaqat tizimlarning “ko‘payishi”ni,
balki ularning murakkablashuvini ham o‘z ichiga oladi. Adabiy tilda bir
vaqtning o‘zida ikkita nutq materiallari mavjud bo‘ladi:
yozma va
og‘zaki. Ularning orasidagi bog‘liqlik mavjud. So‘zlar muayyan imlo
asosida yoziladi. Bu holda, so‘zning individual tovushlari va imlo
qismlari o‘rtasida ularning yozishmalari o‘rnatiladi. Ushbu yozishmalar,
bir tomondan, alifboning maqsadi bo‘yicha,
ikkinchi tomondan, imlo
qoidalari tomonidan tuzilgan bo‘lib, ular so‘zning imlosini muayyan
shaklda so‘zning talaffuzini ko‘rsatadigan qilib yaratishga imkon beradi.
Bularning barchasi birgalikda adabiy tilning rivojlanishi va umumiy
so‘z boyliklarining o‘sishi bilan bog‘liq.
Dostları ilə paylaş: