112
til ekanligiga asos bo‘lolmaydi, chunki birinchidan, bunday tillarning
qardosh ekanligini isbot qilish uchun faqat so‘zning o‘zi asos bo‘la
olmaydi. Ikkinchidan, har bir tilning so‘z boyligida boshqa tildan kirgan
so‘zlar juda ozchilikni tashkil etadi va ularning grammatik xususiyatlari
butunlay boshqacha bo‘ladi. Uchinchidan, tarixiy
taraqqiyot jarayonida
turli munosabatlar tufayli boshqa tillardan kirib qolgan so‘zlar
tillarning tarixini solishtirib, taqqoslab o‘rganilgan etnogenez jihatdan
ham qardosh bo‘lib chiqmaydi, chunki til materialining kelib chiqishi
jihatidan bir-biriga to‘g‘ri kelmaydi, qardosh emasligi ma’lum bo‘ladi.
Rus, bulg‘or, chex, polyak tillari ham bir
oiladagi qardosh tillarga
qarashli bo‘lganligi uchun bu tillar leksikasidagi so‘z boyligi ma’nolari,
so‘larning fonetik va grammatik tuzilishlari jihatidan ham birmuncha
o‘xshashlik, yaqinligi aniq sezilib turadi. Jumladan, evropa tillari va boshqa
tilarda ham bunday xususiyatlarni qiyoslab o‘rganishda qardoshlik aloqalari
aniqlandi
.
Bu misollar shuni ko‘rsatadiki, qardosh tillarda so‘z negizlari,
grammatik vositalar jihatidan farq qilsa ham, ularning manbai bir bo‘lib,
ular bir o‘zak tildan kelib chiqqan hisoblanadi. Ulardagi biror so‘z yoki
grammatik vositalardagi noo‘xshashlik ma’lum bir fonetik qonuniyat
asosida yuz bergan. Masalan, o‘zbek tilidagi
g‘
tovushiga qozoq tilidagi
u (w)
tovushi muvofiq keladi:
bog‘ - bau (baw), tog‘-tau (taw);
o‘zbek
tilidagi
t
tovushiga ozarbayjon tilidagi
d
tovushi muvofiq keladi:
temir-
demir, til-dil;
o‘zbek tilidagi
y
tovushiga
qardosh tillardagi
tovushlarning bir-biriga muvofiq kelishi fonetik qonunga asoslangan
hamda qardosh tillardagi so‘zlarning leksik ma’nolari va grammatik
qurilishlaridagi ba’zi bir farqlar ular tilining o‘ziga xos xususiyatlariga
bog‘liq.
Demak, qardosh tillar oilasiga kiradigan tillarda ba’zi tovushlar bir-
biridan ozmi-ko‘pmi farq qilsa ham, grammatik vositalar, so‘zlarning
ma’nolari asosan o‘zaro juda yaqin bo‘ladi.
Shu kabi har bir tilning
boyligi inson irqining oq yoki sariq ekanligiga bog‘liq bo‘lmaydi. Shu
asosda, geneologik tasnif qardosh tillarning tarixiy taraqqiyoti
jarayonida bir o‘zak tildan tarqalganligini va ularning o‘zaro
munosabatini, so‘z ma’nolari va grammatik shakllarini, nutq
tovushlarining bir-biriga yaqinligini, o‘xshashligini nazarda tutib, tillarni
guruhlarga ajratadi.
113
Professor N.Uluqov tillarning geniologik tasnifiy birliklari deb
quyidagilarni ko‘rsatadi [N.Uluqov, 2016: 44]:
Dostları ilə paylaş: