Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
379 Gülsen TEZCAN KAYA etkisi II. Bayezid döneminde daha yoğun hissedilir. Herat ile kültürel ilişki- lerde bulunan Osmanlı çevresi, Çağatayca’ya da yabancı değildir. Bu dönem- de Bursalı Kandî (ö. 1554) ile Behiştî Herat’a gidip dönüşlerinde, Basîrî 24 (ö.
1534-5) ise Anadolu’ya yerleşmeye gelişinde Nevâyî ve çevresinden haberler getirir. Nevâyî Sultan II. Bayezid’e (s. 1481-1512) otuz üç gazelini gönder- miş, rivayete göre de II. Bayezid, Ahmed Paşa’dan (ö. 1497) bunlara nazire yazmasını istemiştir (Çavuşoğlu 1976: 77, 79). Sultan Selim döneminde Çağatay Türkçesi ve Nevâyî’nin eserleri çok po- pülerdir. Osmanlı edebiyatında Çağatayca şiirler yazmak moda haline gelir. Bu dönemde Sultan Selim de Çağatayca gazel yazmayı dener. Hafız, Niyazî, Sanî, Selahî, Hazanî, Şükrî gibi birçok Osmanlı şairi Çağatayca şiirler yazar- lar. Osmanlı medreselerinde Çağatayca ders olarak okutulur 25 . Nevâyî etkisi sadece edebî eserlerde kendisini göstermez. Ayrıca dönemin tarihî eserlerinde de etkisini gösterir. M. Argunşah, “Şükrî-Bitlisî Selimnâmesi ve Eserin Dili” başlıklı makalesinde, Selimnâme’nin dil olarak, Ali Şir Nevâyî’nin Çağatayca şiirlerinden etkilendiğini belirtir (Argunşah 1988: 56; Argunşah 1997: 18-19). Nevâyî’nin son Türkçe divanı Fevāyidü’l-Kiber’in birçok nüshasında
dukça önemli yeri olan işret meclisleri ile işretnâmeler resim sanatında da görsel olarak ifade bulmuş, hükümdarların, devlet görevlilerinin ya da soy- luların işret sahneleri nakkaşlar tarafından betimlenmiştir 26 . Nevâyî’nin Ana- dolu’daki şairlere ilham kaynağı olduğu birçok örnekle gösterilmiştir. Bun- lardan biri de I. Selim dönemi edebiyatında, “Sâkînâme” türünün ilk orijinal örneğinin görülmesiyle ispatlanır. Edirneli Revânî (ö. 1524) İşretnâme isimli eserini bu dönemde yazmıştır. Genellikle İran ve Türk edebiyatında sâkînâme adı altında bilinen bu eserler, içkiden, içkiyi sunan sakiden, içki çeşitlerin- vakayinameler de görülür. Sinoplu Hisali’nin, Kemal Reis’in deniz savaşlarını anlatan on bir bin beyitli mesnevisi ve Edirneli Cenani’nin Bosna’da Davud Paşa’nın savaşı ile ilgili on beş bin beyitli manzumesi, Sarı Kemal’in II. Bayezid’a ithaf ettiği Selâtinnâme’si, Sûzî’nin Mihaloğlu Ali Bey’in akınlarını anlattığı onbeş bin beyitli mesnevisi, Serezli Abdurrahman bin Habib’in, II. Bayezid adına kaleme aldığı, adalet, akıl ve ilimden bahseden Nahlistan adlı eserleri bunlar arasında yer alır. İyi bir eğitim gören sultan, “Adlî” mahlasıyla Türkçe ve Farsça şiirler yazmıştır (Uzunçarşılı ty: 248, 592-594). 24 Basirî gibi Horasan’dan Osmanlı Sarayına gelen şairler, yanlarında Cami ve Nevayi ile onların işlerinde çalıştıklarına dair tavsiye mektupları taşıdıkları bilinmektedir (Rogers 1997: 539). 25 Ayrıntılı bilgi için bkz. Ali F. Karamanoğlu, Türk Dili, İstanbul, 1979: 90. 26 Gülsen Tezcan, Ali Şir Nevayi’nin Hamse ve Divanlarının Resimleri: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndeki Örnekler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, SBE, Ankara 2007. 380 den, işretlerden, mevsimlerden, yemeklerden, çiçeklerden, müzik aletleri ve çalgıcılardan bahseden, içki ile ilgili duygu ve düşüncelere yer veren şiirler topluluğundan oluşur (Canım 1998: 10-11, 43). Bu dönem şairlerinden Şükrî I. Selim’e verdiği bir arz-ı halde, “Şairem işte ortalıkda sözüm Altı dilde gazel direm ben özüm Türkî dir min revân Nevâyî gibi Fârsîde hemân Binâyî gibi…” diyerek Nevâyî’nin o dönem Türk memleketlerindeki şöhretini iyi bildi- ğinden, kendisini onunla kıyaslayarak bir ölçü olarak kabul ettiğini belirtir (Argunşah 1997: 10). Anadolu’da, şairlerle ilgili eserlerin yazılması gelene- ğini başlatan Sehi Bey, Nevâyî’yi örnek aldığını belirtir (Çavuşoğlu 1976: 76-82; İsen 1980: 13). Edebiyat alanındaki bu etkileşim, görsel sanatlara da yansımıştır. Sultan Hüseyin’in ölümünden sonra Herat’ın Özbekler tarafından alınması (1507), ardından Safevi Şahı İsmail’in 1510 yılında Herat’ı ele geçirmesi, bu mer- kezde bulunan bazı Horasanlı sanatçıların ve nakkaşhanede hazırlanan re- simli kopyaların Tebriz’e getirilmesi sonucu, 15.yüzyıl sonu Timurlu resim üslubunun bir merkezden diğerine taşınmasını sağlamıştır. İşte bu kültürel ortam içinde Tebriz nakkaşhanesinde Horasanlı nakkaşlar ve değerli kitaplar bulunmaktaydı. I. Selim’in 1514’de Çaldıran Savaşı ile Tebriz’e girişi, saray- dan Baykara’nın oğlu Timurluların son şehzadesi Bediüzzaman’ı, değerli yazmaları ve gözde sanatçıları İstanbul’a yollaması, Osmanlı saray nakkaşha- nesindeki çalışmalarda etkili olmuştur. 27 Lütfü Paşa’nın Tevârih-i Âl-i Osman adlı eserinde, Sultan Selim’in Tebriz’e girişi ve Hüseyin Baykara’nın oğlu Bediüzzaman ile tanışması ve ona hediyeler sunması, İstanbul’a götürüp ona, tahtına yeniden kavuşturacağı ile ilgili vaadlerde bulunması anlatılır. Ayrıca Sultan Selim’in Çaldıran Savaşı’ndan sonra tüccar ve sanatkârlardan iki yüz haneyi İstanbul’a gönderdiği belirtilir (Atik 2001: 218-19). İ. H. Uzunçarşı- lı’nın, Sultan Selim’in hizmetinde bulunan ve onun seferlerini anlatan Haydar Çelebi tarafından yazılan Ruznâmesi’nden 28 aktardığına göre Sultan Selim, Tebriz’de sekiz-dokuz gün kalarak, oradaki sanatçı, tüccar ve ustalardan işe 27 Bediüzzaman’ın beraberinde bir çok kitap getirdiği bilinir. Bunlardan biri, 1496 tarihli Emir Hüsrev Dehlevi’nin Heşt Bihişt’i (TSMK H. 676) olduğu sanılır. 28 Ayrıntılı bilgi için Bkz. Haydar Çelebi Ruznamesi, Haz. Yavuz Seymenoğlu, Tercüman Yayınları 1001Temel Eser No.73, Ty.
Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|