Uluslararasi sempozyumu

385

Gülsen TEZCAN KAYA 

kişilik olarak betimler. Nadirî Nakşibendî tarikatına üye olan bu iki kimliğin, 

aynı zamanda aslan anlamına gelen isimleri Şir ile Gazanfer’i de vurgulaya-

rak şair ile ağa arasında bağlantı kurar. Câmî’nin Nevâyî’ye ithafen yazdığı 

Baharistân’ın (TSMK H. 1711), Gazanfer Ağa için hazırlanması özellikle an-

lamlıdır (Tanındı 2002: 47-8; Tanındı 2003: 131-145; Fetvacı 2005: 267-9, 

351; Bağcı-Çağman-Renda-Tanındı 2006: 212-13). Böylece Nevâyî sadece 

eserlerine nazire yazılan bir şair olmaktan çıkıp sanat hamiliği ile de takip 

edilen bir kimlik kazanmıştır.

Özbek hükümdarı Yar Muhammed Bahadır Han döneminde sarayın resmi 

kütüphanesinde Buhara’da hazırlanmış olan Nevâyî Hamsesi Herat etkisinin 

hissedildiği Buhara üslubunun en güzel örneklerden biridir. 960 (1553) tari-

hinde Sultan Mesud el-katib bin Sultan Mahmud tarafından istinsah edilen 

eserin Seb’a-i seyyâre adlı mesnevisinde 11 (PBN MS Elliot 318), Sedd-i-İs-

kender adlı mesnevisinde 5 (PBN MS Eliot 340) resim bulunur (Robinson 

1958: 129-131). S. 32a’daki İskender’in ölmek üzere olan Dara’yı rahatlat-

ması, s. 14a’daki Mani’nin Dilaram’ın portresini Bahram’a göstermesi sah-

nelerinde olduğu gibi boş yüzeylerden kaçınmayan, geniş alanlarda altın yal-

dız kullanan, yüzeylerde çok az bitki ve çiçek bulunduran, ayrıntılarda sade 

anlatım bu dönem Buhara üslubunun belirleyici özellikleridir

35

. Buna karşın 

s. 17b’de İskender ile dilenci sahnesinde olduğu gibi kompozisyon, mekanın 

kurgulanışı ve ayrıntılardaki nakışçı işçilik Herat üslubunun etkilerini açıkça 

gösterir. 1536-7 tarihli Buhara’da Abdülaziz Bahadır han dönemindeki kitap 

üretimini en güzel biçimde örnekleyen bir Nevayi Divanı (TİEM 1946)

36

, dö-

nemin sanatsal beğenilerini ve kültürel ortamını yansıtması açısından dikkat 

çekicidir.

15.yüzyıl  sonundan  itibaren  resimli  örneklerini  görmeye  başladığımız 

Nevâyî eserlerinin bir kısmı yukarıda da bahsedildiği gibi siyasi olaylar so-

nucu  Osmanlı sarayına getirilmiş, bu beğeni şairin eserlerinin nakkaşhanenin 

resim programına alınmasını sağlamıştır. Bu dönemde şairin eserlerinin re-

simli kopyalarının yapımı çağdaşı Safevî ve Özbek saraylarında da sürdürül-

müştür. Şairin eserlerine, devlet adamlığına, sanat hamiliğine ve dinî misyo-

nuna duyulan saygı neticesinde sultan ve saray erkanı tarafından kültürel bir 

model olarak örnek alındığı görülür. Aralarında Sultan Yakub, Sultan Hüse-

yin Baykara,  Abdülaziz Bahadır Han, Kanuni Sultan Süleyman , Şah İsmail, 

35   Paris kopyasının resimleri için bkz. Suleiman 1970: r. 12-20, 26-29.

36   Nevayi’nin TİEM 1946 numaraya kayıtlı Garaib’üs Sigar adlı divanının resimli kopyası, 

2012  tarihinde  Mimar  Sinan  Güzel  Sanatlar  Üniversitesi’nde  düzenlenen  I.  Uluslararası 

Avrasya Türk Sanatları Kongresi’nde tarafımca sunulmuştur.

---

386

Şah Tahmasp’ın da bulunduğu  sultanların nakkaşhanelerinde  hazırlanan bu 

resimli el yazmaları, Türk dünyasında ortak bir kültürel mirasın büyük bir 

saygı ve beğeniyle devam ettirildiğini gösteren önemli örneklerdir.

Kaynakça

AKBIYIK,  Hayrunnisa,  “Timurluların  Bilim  ve  Sanata Yaklaşımları  ve 

Bazı Son dönem Sanatkârları”, Bilig, , s. 30, Yaz 2004: 151-171.

AKSU,  Hüsamettin,  “İstanbul  Üniversitesi  Kütüphanesi’nde  Bulunan 

Minyatürlü, Resimli, Şekilli, Cedvelli, Plan ve Haritalı (Türkçe- Arapça- Far-

sça) Yazmalar”, Sanat Tarihi Yıllığı, XII (Ord. Prof. Dr. Mahzar Şevket İbşi-

roğlu Özel Sayısı), İstanbul, 1988: 19-62.

ARGUNŞAH, Mehmet, “Şükrî-Bitlisî Selimnâmesi ve Eserin Dili”, Türk 

Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.55, 1988: 51-72.

ARGUNŞAH,  Mehmet,  Şükrî-i  Bitlisî,  Selîm-nâme,  Kayseri:  Erciyes 

Üniversitesi Yayınları, 1997. 

ATASOY, N., F. ÇAĞMAN, Turkish Miniature Painting, İstanbul, Publi-

cations of the R. C. D. Cultural Institute, 1974.

ATIL, Esin, “Ottoman Miniature Painting Under Sultan Mehmed II”, Ars 

Orientalis, 9, 1973: 103-20. 

ATIL, Esin, Süleymanname. The Illustrated History of Süleyman the Mag-

nificent, Washington, 1986.

ATİK, Kayhan, Lütfi Paşa ve Tevârih-i Âl-i Osman, Ankara, 2001.

BAĞCI, S- F. Çağman- Z. Tanındı- G. Renda, Osmanlı Resim Sanatı, An-

kara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2006.

BAHARI,  Ebadollah,  Bihzad:Master  of  Persian  Painting,  London-New 

York, 1996.

CANIM, Rıdvan, Türk Edebiyatı’nda Sâkînâmeler ve İşretnâme, Ankara, 

1998.

ÇAĞMAN, Filiz, “The Miniatures of the Dîvān-ı Hüseynî and the Influen-

ce of their style”, Fifth International Congress of Turkish Art, (Ed. G. Feher), 

Budapest, 1978: 231-259.

ÇAĞMAN, Filiz- Z. TANINDI, Topkapı Sarayı Müzesi İslam Minyatürle-

ri Kataloğu, İstanbul, 1979.

ÇAĞMAN, Filiz- Z. TANINDI, “Manuscript Production at the Kāzarūnī 

Orders  in  Safavid  Shiraz”,  Safawid Art  and Architecture,  (Ed.  S.  Canby), 

London, 2002: 43-48. 

ÇAĞMAN,  Filiz-  Z.  TANINDI,  “Tarikatlarda  Resim  ve  Kitap  Sanatı”, 

Osmanlı  Toplumunda  Tasavvuf  ve  Sufiler,  Kaynaklar-Doktrin-Ayin  ve  Er-

Ali Şir Nevâyi’nin  Kaleminden Nakkaşların Fırçalarına: Türk Dünyası’ndaki 

Kültürel ve Sanatsal Mirasın İzleri 

---

387

Gülsen TEZCAN KAYA 

kan-Tarikatlar-Edebiyat-Mimari-İkonografi-Modernizm, Haz. A. Yaşar Ocak, 

Ankara: TTK Basımevi, 2005:505-529. 

ÇAVUŞOĞLU,  Mehmet,  “Kanuni  Devrinin  Sonuna  Kadar Anadolu’da 

Nevayi Tesiri Üzerine Notlar”, Atsız Armağanı, İstanbul, 1976:75-90.

ÇETİNDAĞ, Yusuf, “Ali Şir Nevai’nin Batı Türkçesi Divan Edebiyatına 

Tesiri (XVI. yüzyıl sonuna kadar), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara: 

Gazi Üniversitesi, 2002.

ÇORUM, Bengi, “Erken Osmanlı Kalem İşlerinden Bir Örnek”, Sanat Ta-

rihi Yıllığı, XV, İstanbul 2002: 27-43.

FETVACI, E. Fatma, “Viziers to Eunuchs: Transitions in Ottoman Ma-

nuscript Patronage, 1566-1617”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Cambridge. 

Massachusetts: Harvard University, 2005.

FLEISCHER, Cornell, Tarihçi Mustafa Âlî: Bir Osmanlı Aydın ve Bürok-

ratı (1541-1600), (Çev. Ayla Ortaç), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,1996.

FUZULÎ, Leylâ ve Mecnun. Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıkla-

malar, (Haz. Muhammed Nur Doğan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Kazım 

Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi, 2000. 

GOESEKE, G., “Die Miniaturen im Dīwān won Mir Alī Shīr Nawā’ī der 

Bibliothek der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft in Halle”, Zeitsch-

rift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, c. 1, 1961: 288-307.

İNAL, Güner, Başlangıcından Osmanlılara Kadar Türk Minyatür Sanatı, 

Ankara, 1995.

İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), (Çev. 

Ruşen Sezer), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.

KARATAY, Fehmi, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar 

Kataloğu, I, İstanbul, 1961.

LENTZ, T.W- G.D. LOWRY, Timur and Princely Vision, Persian Art and 

Culture in the Fifteenth Century, Washington, 1989.

MAHİR,  Banu,  Osmanlı  Minyatür  Sanatı,  İstanbul:  Kabalcı  Yayınevi, 

2005.

MEREDITH-  G.M.  OWENS,  Turkish  Miniatures.The  British  Museum, 

London, 1963.

MINORSKY, V.- J.V.S. WILKINSON, The Chester Beatty Library, A Ca-

talogue of The Turkish Manuscripts and Miniatures, Dublin, 1958.

POLIAKOVA, E. A.-Z. I. RAKHIMOVA, L’Art de la Miniature et la Lit-

terature de’l-Orient, Taşkent, 1987.

PUGACHENKOVA  G.- A.  KHAKIMOV, The Art  of  Central Asia,  Le-

ningrad, 1988.

---