Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
397 Gürol PEHLİVAN a.b.c.Eylemler Dizisi Kazan’ın evini yağmalayan kâfirler, ona daha ne kadar zarar verebilecek- lerini düşünürler:
b/13-4)
Tekvur eydür: “Begler, Kazana aceb iş oldı. Malını menalini evini oglını kızını örme saçlu karıcık anasını biz almışuz” (84b-85a/13-1) Alıntıda görüldüğü gibi, D, yapılanları tek tek sayarak sözlü anlatımın tekrar ilkesine uygun hareket etmektedir. İç kafiyelerle örülmüş bu tekrarlar, destanın hatırlanmasını kolaylaştırmaktadır. Öte yandan V, D’nin söylemedi- ği “Örme saçli karıcık anası”nın esir edildiği bilgisini tekrar etmiştir. İleride göreceğimiz üzere V, anne hususunda hassas davranmaktadır. Bu durum, des- tanın kurgusunda yer alan anne hassasiyetinin ilk göstergesidir. Bu arada D’de Şökli Melik’in yüksek rütbeli adamlarına “beyler” diye ses- lenmesi kurgusal bir hata gibi görünmektedir, aynı durum hemen aşağıdaki şu kısım için de geçerlidir: 7 Şökli Melik eydür: “Mere aznavur, ne hayfumız kaldı?” (21b/5-6) Şökli Melik eydür: “Nedür?” (85a/1) Anlatıcı, kötüler için kullanılan bu sıfatı Şökli Melik’e söyletmektedir. İlk bakışta bu durum kurgusal bir hata olarak görülebilir. Ancak bu eserin asılda sözlü olduğu düşünülürse mesele anlaşılacaktır. Sözlü anlatım esnasında din- leyenleriyle yakın temasta bulunan anlatıcı, hikâye içerisinde kahramanlarla özdeşlik kurmakta ve taraf tutmaktadır. Kâfirleri küçük düşürücü kelimeleri kurgu içinde söylememesi gereken kişilere söyletebildiği gibi, aslında Türk- ler tarafından kullanılan unvanları düşman için de zikredebilmektedir. Bunda anlatıcının kâfirler arasındaki unvanları bilmemesinin de etkisi vardır. Desta- nı yazıya geçiren derleyici bu yapıların bir kısmını metinde bırakmış, diğer müstensihler de ondan kopyalamışlar, bazen de düzeltmişlerdir. Kâfirler, Kapılı Kara Derbend’de Kazan’ın koyun sürüsü olduğunu hatır- larlar ve altı yüz kişilik bir kuvvet gönderirler. Bu sırada bu sürüye bakan Karaçuk Çoban, kötü bir rüya görür ve kardeşleri Kıyan Gücü ve Demir Gü-
398 Salur Kazan’ın Evinin Yağmalanması Destanı’nın Yaratımında Müstensihlerin Etkisi cü’nü yanına alarak hazırlık yapmaya başlar. Ağılın kapısını berkitir, yanına sapanıyla atabilmek için taş yığar. Burada ilginç olan husus, çobanın gördüğü rüyanın gerçekliği üzerinde hiç şüpheye düşmeden hazırlıklara başlamasıdır. Ortaçağ dünyasında rüyanın bir bilgilenme vasıtası olarak gücü hatırlanırsa, bunda şaşırtıcı bir yan yoktur. Rüyayı bu dünya ve ötesi hakkında bilgi alı- nabilecek bir boyuta açılan kapı olarak düşünen bir zihniyet 9 için Karaçuk Çoban’ın yaptıkları doğaldır. Bu sırada kâfirler gelirler ve Karaçuk Çoban’a sürüyü teslim etmesi için teklifte bulunurlar. Gerek kâfirlerin teklifi gerekse Karaçuk Çoban’ın cevabı manzumdur. Burada Karaçuk, kâfirleri aşağılamak- ta onlara tepeden bakmaktadır. Dede Korkut destanlarında mizahi unsurlara rastlanan ilk yer burasıdır. Mizah, ötekini küçültmek için kullanılan bir si- lahtır. Karaçuk’un istediklerini yapmayacağını anlayan kâfirler saldırırlarsa da başarısız olup geri çekilmek zorunda kalırlar. Mücadele esnasında Kara- çuk’un iki kardeşi ölür, kendisi yaralanır. Kepeneğini yakıp “korumsu” ede- rek yarasına bastırır. Öte yandan Salur Kazan bir rüya görür: Meger, hanum, ol gece kalın Oguzun
gördi. Sermürdi, öri durdı, eydür: “Bilür misin, karındaşum Kara Göne, düşümde ne görindi? Kara kaygulu vakıa gördüm. Yumrugumda dalbıyan şahin menüm kuşumı alur gördüm (23a/9-13) Bu tarafda Kazan Beg gece yaturken kay- gulu vakıa gördi. Vakıasında oynandı, eydür: “Begler, kara kura düş gördüm. Yumrıgumda dalbıyan şahin kuşum öldi (85b/11-12) Yukarıdaki alıntının ilk cümlesinde D, Salur Kazan’la ilgili sıkça rastlanan epiteti veriyorken, V’de epitet verilmemiştir. Bu farklılığın sebebini anlamak için destanın bir üst cümlesine bakmak gerekmektedir. Karaçuk Çoban, ba- şına gelen işlerin ardından yalnız ve yaralı halde otururken Salur Kazan’a seslenir: 9 Türk edebiyatında rüyanın işlevleri için bkz. Ferial Ghazoul Hopkins, “The Hature and Function of the Dream Motif in Türkish Folk Literature”, I. Uluslararası Türk Folklor
Hasan Avni Yüksel, Türk-İslam Tasavvuf Geleneğinde Rüya, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996, s. 21-71; bazı yazıya ulaşmamış topluluklar ve Batı geleneğinde rüya için ise bkz. Susan Parman, Rüya ve Kültür –Batı Entelektüel Geleneğinin Antropolojik İncelemesi-, çev. Kemal Başçı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|