Uluslararasi sempozyumu

850 İsmail Gaspıralı ve Türk Dünyası

merd-i kâr çıkmasın. Ara sıra tabipler, doktorlar, mühendisler, maşinacılar, 

meşhur üstatlar, mahir töreler [soylular] ve keza ve keza; muteber adamlar 

dahi çıksın.

Bu da tahsil-i münasibeye mütevakkıftır.” (Mekâtip ve Ceraid, Tercüman, 

31 May 1892, Sayı: 20)

Genel  olarak  değerlendirecek  olursak,  İsmal  Gaspıralı,  Müslümanla-

rın-Türklerin, İslamın parlak zamanlarındaki din ve ilim anlayışına dönmele-

rini ve Batılılar kadar tabiî ilimlere önem vermelerini, eğitim-öğretim hayatı-

nı pedagoji ilminin tecrübelerine göre yeniden tanzim etmelerini, temiz ahlak 

sahibi olmalarını, millet ve din için çalışmalarını tavsiye ediyordu. Türklere 

gelince; onlar da bütün kavimleriyle bir tek “millet” olduklarına inanmalı, 

tarih, dil ve kültürlerini birleştirmeye çalışmalıydılar. Bunu başarırlarsa kur-

tulmuş olacaklardı. 

Görüldüğü gibi İsmail Gaspıralı’nın bütün fikirleri günümüzde de ana hat-

larıyla canlılığını ve geçerliliğini koruyor; hem de zamanın birçok imtihanın-

dan geçerek. Bizce yapılması gereken şey, onun bu fikirlerinin çağımız şart-

larında ve imkânlarında yeniden yorumlanması ve uygulamaya konulmasıdır. 

Günümüzde küreselleşme olgusu başta milliyet, millî devlet, milli kültür ve 

yazı dili olmak üzere birçok kavramın yeniden ele alınmasını ve yorumlan-

masını gerekli kılmaktadır. 

Türk dünyansın geleceği, Türk halkları arasındaki kültürel ve iktisadî ya-

kınlaşmadan, hatta bütünleşmeden geçmektedir.

Bibliyografya

Akpınar, Yavuz - Gankeviç, Viktor Yuriyeviç, “İsmail Gaspıralı’nın  Ya-

yımladığı İlk ‘Mecmualar’:Tonguç, Şafak”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştır-

maları Dergisi, İzmir, Ege Üniversitesi, 2008, Sayı: XIV/1, s. 21-40.

Akpınar, Yavuz “İsmail Gaspıralı’nın Faaliyetlerine Genel Bir Bakış”, İs-

mail Gaspıralı, Seçilmiş Eserleri; II. cilt, Fikrî Eserleri, 2. bs., Hazırlayan: 

Yavuz Akpınar, İstanbul, Ötüken Yayınevi, 2005, 11-57 s. 

Akpınar, Yavuz, “İsmail Gaspıralı ve İstanbul,”  I. Uluslararası Türk Ede-

biyatında İstanbul Sempozyumu, Beykent Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakül-

tesi, 3-5 Nisan 2008, İstanbul. [Basılı metin: I. Uluslararası Türk Edebiyatın-

da İstanbul Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, 2009, s. 99-119.]

---

851

Yavuz AKPINAR 

Gaspıralı, İsmail, Seçilmiş Eserleri; I. cilt, Roman ve Hikâyeleri, Hazır-

layanlar: Yavuz Akpınar, Bayram Orak, Nazım Muradoğlu, İstanbul, Ötüken 

Yayınevi, 2003, 476 s.

Gaspıralı, İsmail, Seçilmiş Eserleri; II. cilt, Fikrî Eserleri, 2. bs., Hazırla-

yan: Yavuz Akpınar, İstanbul, Ötüken Yayınevi, 2005, 422 s. 

Gaspıralı, İsmail, Seçilmiş Eserleri; III. cilt, Dil-Edebiyat-Seyahat Yazıla-

rı, Hazırlayan: Yavuz Akpınar, İstanbul, Ötüken Yayınevi, 2008, 512 s. 

---

---

Türkolojı̇ Çalışmaları 

 (Studies of Turkology)

Yu KURIBAYASHI 

1

1. Türkoloji Nedir?

(What is the study of Turkology?)

Türkoloji genel olarak şu şekilde tanımlanmaktadır: 

Türkoloji veya Türklükbilimi, dar anlamda, Türk dili ve lehçelerini, ge-

niş anlamda, Türkler veTürklükle ilgili konuları araştıran bilim koludur. Türk 

dili, Türk edebiyatı, Türk tarihi, Türk folkloru ve Türk sanatı gibi konular, 

Türklük biliminin ilgi alanını oluştururlar. 

Buran ve Alkaya (2001). 

Kısaca  özetleyecek  olursak Türkoloji, Türkçe  ile  onun  lehçelerini  konu 

edinen bilim dallarının genelini kapsayan bir bilimdir.

2. Türkoloji ve Dil Bilmi

(Turkology and Linguistics)

Genel dilbilimi, dil biliminin temel alanlarından biridir. Genel dilbilimi 

kavramı;  Türk  dili  ve  edebiyatı, Alman  dili  ve  edebiyatı,  Latin  dilleri  ve 

edebiyatları, Japon dili ve edebiyatı gibi ayrı ayrı filolojilere özgü dil bilimi 

olarak anlaşılabilir. Karşılaştırmalı dilbilimle birlikte , uygulamalı ve tarihi 

dilbilimsel alanların büyük bir kısmı genel dilbilime dahil edilebilir. Genel 

dilbilimi öncelikle doğal bir sistem olarak insan diliyle ilgilenir, temel olarak 

da tek tek dillerle değil de, dilin genel özellikleri ve işleviyle uğraşır. Türko-

loji ile dil biliminin farkı, ilkinin sadece Türkçe ile ilgilenmesi, ikincisinin 

dilin genel özelliklerini ele alıyor olması şeklinde açıklanabilir.

2-1. İran’da Saha Çalışmaları

Bu kısımda kısaca İran’daki saha çalışmaları hakkında bilgi vermek isti-

yorum. İlk olarak, İran’da konuşulan Türk lehçelerinin nüfus dağılımına ba-

kalım :

1  Prof. Dr., Okayama Üniversitesi

---

854 Türkolojı̇ Çalışmaları (Studies of Turkology) 

İran’daki Türkler

Azeri

1,300,000

Kaşkay

570,000

Horasan-Türk

400,000

Türkmen

500,000

Halaç

28,000

Johanson ve Csató (1998)

Şimdi  de  sizlerle  üzerinde  çalıştığım  Halaç  ve  Kaşkay  dilleri  hakkında 

kendi verilerimi paylaşmak istiyorum.

Halaçça konuşanların sayısı,-Tekin ve Ölmez 1999-’de 18,000 olarak ve-

rilmektedir ancak bu sayı, Halaçça ile aynı anda Farsça da konuşulduğu için 

net bir sayı değildir ve Halaçça tehlikede olan diller arasında yer almaktadır. 

Diğer yandan, Halaçça, birçok arkaik özellikleri olan bağımsız bir Türk dili-

dir. 

Örneğin :

1) Ana Türkçedeki birincil uzun vokallerin korunması.

2) Ana Türkçe sözbaşı  /h/  sesinin korunması. 

3) Ana Türkçe /d/ sesin korunması.

Türk  Dillerinin Tasnifi’nde  kısaca Türkçe-Batı Türkçesi  (Oğuz  Grubu): 

Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Gagauz Türkçe-

si ; Kuzey doğu Türkçesi-Kıpçak Grubu-: Kazak Türkçesi, Nogay Türkçesi, 

Tatar (Kazan- Kırım) Türkçesi, Karay Türkçesi; Doğu Türkçesi-Karluk Gru-

bu-: Özbek Türkçesi, Yeni Uygur Türkçesi;  Kuzey-doğu Türkçesi-Sibirya 

Grubu-:  Yakutça, Dolgan diyalekti, (Argu?) Halaçça gibi lehçelere ayrılmak-

tadır. Ancak bunların içinde Halaçça hiç bir grupta yer almamakta tek başına 

bir dil olarak değerlendirilmektedir. 2013 yılının eylül ayında İran’ın Tahran 

şehrinde yaşayan ve ana dili Halaçça olanlara yönelik bir fonoloji ve leksiko-

loji araştırması yaptım.

Şimdi de İran’ın güneyinde Şiraz’da yaşayan Kaşgayların dillerine biraz 

değineceğim. Önceleri göçer hayatı yaşamakta olan Kaşgaylar’ın , yakın za-

manlarda neredeyse yarısı yerleşik hayata geçmiştir. Farsça konuşan İranlı-

larla birlikte yaşayan Kaşgaylar da günlük yaşamlarında iki dili aynı anda 

kullanmaktadırlar. Bunun doğal bir sonucu olarak da dilleri, güçlü bir şekilde 

---