Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Can tatlusın sana göstereydüm. Bu ne sözdür
403 Gürol PEHLİVAN olağanüstü güçlü kahramanların Dede Korkut kitabındaki kalıntısı gibidir. 12
ağacın ne ağacı olduğunu sorması ve Karaçuk’un cevabı tarafların birbirine karşılıklı latifesi şeklinde kurgulanmıştır. Bunalmış ve üzgün Kazan’ı “sen kâfirleri basarsın” ifadesiyle bu durumdan çıkarıp akabinde güldüren Kara- çuk, Kazan’a ruhi destek de vermektedir. Destan, bu sahneden sonra Uruz ve Burla Hatun’un durumuna döner:
Yok
Ol arada Burla Hatun kırk kızıyıla oglı Uruz bir evde habs idi (88a/2) D’de Uruz’un nerede olduğu hakkında bilgi yokken; V, bu boşluğu bir evde hapis oldukları bilgisiyle doldurur. Böylece okuyucunun biraz sonraki konuşmaların nerede geçtiğiyle ilgili kafasında oluşabilecek soruyu baştan cevaplar. Şökli Melik, Burla Hatun’a kadeh sundurmayı arzular; bunu duyan Burla Hatun, kırk kıza hep birlikte hareket etmelerini, hepsinin Burla Hatun ol- duklarını iddia etmelerini ister. Bunun üzerine Şökli Melik, kâfirlere Uruz’un etinden kavurma yapıp kızlara yedirmelerini, hangisi yemezse Burla Ha- tun’un o, olacağını söyler.
“Mere varun, Kazanun oglı Uruzı tutun, çengele asun, kıyma kıyma ag etinden çekün, kara kavurma pişirüp kırk beg kızına iletün. Her kim yedi, ol degül. Her kim yemedi, oldur. Alun gelün sagrak sürsün” dedi (27b-28a/13-4) “Kazanun oglı Uruzı tutun, çengele asun. Ag etinden kesün, kavurma edün. Kırk
Her kim yemedi, oldur” dedi. (88a/7-9) Burada küçük; ama önemli bir ayrıntı D’nin “kırk kız”ın niteliği hakkında verdiği “beg kızı” bilgisidir. V’de bu yoktur. Böylece D, Burla Hatun’un ya- nındaki kızların özgür ve asilzâde olduklarını söylemektedir. 12 Özellikle Sibirya ve kuzey Türk illerinde görülen bu durum için bkz. Mehmet Aça, “Türk Destancılık Geleneğine Bütüncül Yaklaşabilme ve Alp Kavramı Üzerine Bazı Yeni Yaklaşım Denemeleri”, İslamiyet Öncesi Türk Destanları, haz. Saim Sakaoğlu, Ali Duymaz, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2003, s. 161; Bülent Bayram, Çuvaş Türklerinin Kahramanlık Anlatmaları (Alplar), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2010, s. 126-127. 404 Salur Kazan’ın Evinin Yağmalanması Destanı’nın Yaratımında Müstensihlerin Etkisi Bunu da duyan Burla Hatun oğlu Uruz’a durumu anlatır ve ne yapacağını sorar:
Kâfirler ters danışdılar: ‘Kazan oglı Uruzı habsdan çıkarun, bogazından urganıla asun, iki dalusından çengele sancun. Kıyma kıyma ag etinden çekün, kara kavurma edüp kırk beg kızına iletün. Her kim yedi, ol degül. Her kim yemedi, ol Kazan hatunıdur, çekün döşegümüze getürelüm, sagrak sürdürelüm’ demişler. Senün etünden, ogul yeyeyin mi, yohsa sası dinlü kâfirün döşegine gireyin mi? Agan Kazanun namusını sındurayın mı, necedeyin ogul hey?” dedi. Uruz eydür: (28a-b/11-6) “Kâfirler şimdi ters danışdılar ‘Kazan oglı Uruzı çengele urun’ dedi. ‘Ag etinden kesün, kavurma edün, kırk bir kızun önine kon. Kankısı yemezse bilün Kazanun hatunı oldur’ dedi. ‘Çekün döşegüme getürün, sagrak sürdüreyim’ dedi. Ne dersin ogul? Senün etünden yeyeyin mi, yohsa sası dinlü kâfirün döşegine giriyin mi, agan Kazan Begün namusını sındurayın mi, ogul?” dedi. Uruz dahı soyladı: (88a-b/13- 5) Bu sahneyi D, daha ayrıntılı vermektedir. Özellikle Uruz’un çengele asıl- ması dinleyici/okuyucunun gözünde net bir biçimde canlandırılmaktadır. V ise tasviri kısa kesmektedir. Burada kurgu bakımından dikkat çekici husus, D’de Uruz’un kavurmasısını “kırk kız”a iletin denirken; V’de “kırk bir kız” ifadesinin yer almasıdır. V müstensihi dikkatli davranmış, olayı kâfirlerin cephesinden anlattığı için, kırk kıza Burla Hatun’u da katarak kırk bir kız demiştir. Uruz’un annesine verdiği cevapta, destanın önemli bir kırılma noktası daha oluşmaktadır: 405 Gürol PEHLİVAN 17 “Agzun kurısun ana, dilün çürisün ana, Ana hakkı Tangrı hakkı degülmisseydi, Kalkubanı yerümden duraydum, Yakanıla bogazundan dutaydum, Kaba ökçem altına salaydum, Ag yüzini kara yere depeydüm, Agzunıla burnundan kan şorladaydum, Can tatlusın sana göstereydüm. Bu ne sözdür? Sakın kadın ana, menüm üzerime gelmeyesin, Menüm için aglamayasın. Ko beni, kadın ana, çengale ursunlar, Ko, etümden çeksünler, kara kavurma etsün- ler,
Kırk beg kızınun önine iletsünler. Anlar bir yedüginde sen iki yegil. Seni kâfirler bilmesünler, duymasunlar, Ta kim sası dinlü kâfirün döşegine varmayasın, Sagragın sürmeyesin, Atam Kazan namusını sımayasın sakın” (28b-29a/6-3) “Berü gelgil ag südin emdügüm hatun anam,
Ag bürçeklü izzetlü canum anam Ko beni, kadın anam, çengile ursunlar, Sakın üzerüme gelmeyesin, ‘Ogul’ deyüp benüm içün aglamayasın, Ko etümden çeksünler, Kara kavurma etsünler, Kırk beg kızı önine getürsünler. Anlar bir pare yedügi vakt sen iki pare yegil. Seni sası dinlü kâfirler bilmesünler, Zira sası dinlü kâfirün döşegine varmayasın, Sagragını sürmeyesin, Agam Kazan namusını sımayasın sakın” (88b/5-10) Görüldüğü gibi Uruz’un anası için söylediği olumsuz sözlerin hiçbiri V’de bulunmamaktadır. Sadece bu örnek bile, müstensihlerin ne derece ideolojik bir tavırla metinlere müdahale edebildiklerinin bir göstergesidir. Daha önce de gösterdiğimiz gibi, V müstensihi anne konusunda çok hassastır. Farklı des- tanlarda firsat olduğunda tercihlerini hep annenin lehine kullanmaktadır. V müstensihinin dünyasında bir oğlun anasına karşı böyle tehditkâr konuşması- nın kesinlikle yeri yoktur. Dolayısıyla bu kısım yukarıda da açıkça görüldüğü gibi hassas bir biçimde, müstensih tarafından, makaslanmıştır. Uruz’un cevabı üzerine Burla Hatun ağlamaya başlayınca, Uruz onun bu durumuna müdahale eder:
“Kadın ana, karşum alup ne bögürürsin? Ne bozlarsın, ne aglarsın? Bagrumıla yüregüm ne daglarsın? Geçmiş menüm günümi ne andurursın? (29a/8-10) “Kadın ana, ne aglarsın? Karşum alup ne bozlarsın? Bagrımıla yüregüm ne daglarsın? Geçmiş günümi ne andurursın? (88b/12-13) Dikkat edilirse D’de yer alan “bögürürsin” kelimesi, V’de atılmıştır. Keli- menin olumsuz çağrışımını bir anaya yakıştıramama hâli belirgin olup yuka- rıdaki tasarruf bağlamında düşünüldüğünde, anlaşılır bir müdahaledir.
Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|