Umumhind davlatining vujudga kelishi. Klassik davr tarixi Reja
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Il. Asosiy qism.
4 1. Hudud va aholi, davrlashtirish, manbashunoslik va tarixnavislik Qadimgi Hindistonda qurilish materiali sifatida asosan yog`och ishlatilgan. Tosh va bronza haykaltaroshligi keyingi asrlardagina paydo bo’lgan. Yana shuningdek, Hind qadimiy obidalarini o`rganish asoan XX asrda boshlandi. Faqat ozgina shaharlar, Moxenjo-Daro, Xarappa katta maydonlarda qazib ochilgan. Magadha qirolligi Mauryanga kuchini yo'qotdi imperiyaMiloddan avvalgi 322 yildan 185 yilgacha Hindistonning sharqiy va shimoliy qismlarida hukmronlik qilgan. Imperiya o'zining eng yuqori cho'qqisida hozirgi Eronning bir qismini va deyarli butun Hindistonni qamrab oldi. Biroq ular yarim orolning janubiy uchini qamrab olmadilar. Chandragupta Maurya imperiyani Makedoniyalik Aleksandr Hindistonning g'arbiy chegaralarini tark etganidan keyin boshladi. Chandragupta chegara shtatlarini egallab oldi, qo'shin tuzdi, Magadha qirolligiga yurish qildi, shafqatsiz, nafratlangan qirolni o'ldirdi va taxtni egalladi. U shu tarzda Mauryanlar sulolasini tuzdi. Chanakya deb ham ataladigan Kautilya uning bosh vaziri edi. Uning hokimiyat tepasiga kelishiga yordam berdi va maslahat berdi. Kautilya qirol bo'lish va mamlakatni boshqarish haqida Arthashastra kitobini yozgan. Mauriya imperiyasi qanday boshlangan Maurya hokimiyat tepasiga kelishidan oldin Shimoliy Hindiston ko'plab katta va kichik shtatlardan iborat edi. Bu davr qadimgi Hindiston tarixidagi klassik davr edi. Bu ikki yangi din - Buddizm va Jaynizm vujudga kelgan davr edi..Magadha bu shtatlarning eng yiriklaridan biri edi. U Aryan madaniy hududining chekkasida, Gang tekisligining sharqiy qismida joylashgan. Boshqa shtatlar Magadhani Hindiston tarixida yarim vahshiy deb o'ylashdi. U Aryan dunyosining chekkasida bo'lganligi sababli, uning aholisi shimoliy Hindistonning eski Vedik diniga amal qilishda qattiqqo'l bo'lmagan bo'lishi mumkin edi. Ikki pravoslav bo'lmagan din - Jaynizm va Buddizm gullab-yashnagan va ularning dastlabki kunlarida bu erda Magadha monarxlari tomonidan homiylik qilingan.Magadhaning chegaralari bir asr yoki undan ko'proq vaqt o'sdi. Nanda imperiyasi Nanda sulolasi hukmdorlari davrida (miloddan avvalgi 424-322) Shimoliy Hindistonning katta hududini qamrab olgan. Qadimgi Hindiston tarixida Mauriya davri eramizdan avvalgi 326-yilda Makedoniyalik Aleksandr Hindistonning shimoli-gʻarbiy qismini egallab olgandan soʻng boshlangan. Bu istilo hududdagi ariy davlatlarini siyosiy jihatdan barqarorroq qilib qo‘ygan ko‘rinadi. Shunday qilib, Chandragupta Maurya (miloddan avvalgi 322-298 yillarda hukmronlik qilgan) Hindiston tarixidagi birinchi buyuk bosqinchi bo'lishga imkon berdi. 5 Chandragupta Magada taxtini oxirgi Nanda qirolidan oldi. Keyin u Magada chegaralaridan tashqarida bo'lgan shimoliy Hindistonning qolgan qismini egallashni davom ettirdi. U Iskandarning o‘z vorislaridan biri bo‘lgan Selevkni mag‘lub etdi, u Osiyodagi bosqinchiliklarining aksariyat qismini o‘z qo‘liga oldi. Miloddan avvalgi 500 yildagi shartnoma 305 ta jangovar fil evaziga unga Afg'oniston va Sharqiy Erongacha cho'zilgan Selevkning eng sharqiy viloyatlarini berdi. Hokimiyat davrida u Nanda qirollari qilgan ishlarga asoslanib, kuchli markaziy hukumat tuzdi. Bu ishni uning ajoyib va mohir bosh vaziri Chanakya bajardi.Undan keyin Chandraguptaning oʻgʻli Bindusara (miloddan avvalgi 298-272 yillar hukmronlik qilgan) hokimiyatni egalladi. Biz u haqida ko'p ma'lumotga ega bo'lmasak-da, uni yaxshi rahbar bo'lgan deb taxmin qilishimiz mumkin. U Mauryan kuchini Hindistonning o'rtalariga chuqur tarqatdi va o'g'li Ashokani katta, birlashgan davlat qoldirdi. Ashoka (shuningdek, Asoka deb ataladi; miloddan avvalgi 272-232 yillarda hukmronlik qilgan) Hindiston va jahon tarixidagi eng hayajonli va mashhur hukmdorlardan biri edi. Sharqiy Hindistonda Kalinga qarshi qonli urushdan so'ng, Ashoka jangdan voz kechdi va buddist bo'ldi. U o'sha paytdan boshlab tinchlik bilan hukmronlik qilishga qaror qildi. U tarqatish uchun ko'p harakat qildi Buddizm va o'g'li Mahinda boshchiligida Shri- Lanka va Janubi-Sharqiy Osiyoga missiyalar yubordi. Bu yerda ular buddizmning kelajakda asosiy dinga aylanishiga zamin yaratdilar. U Iskandar Zulqarnaynning hududlarini bo‘lib tashlagan g‘arbdagi yunon tilida so‘zlashuvchi qirolliklarga ham xabarlar yubordi. Bu erda ular unchalik o'zgarmaganga o'xshaydi. Ashoka o'z imperiyasi atrofida o'rnatgan ustunlarni hali ham ko'rishimiz mumkin. U shoh farmoyishlarini yozib, xalqini ular bilan til topishishga undagan. Bu buyruq va takliflar Ashoka qanday fikrda ekanligini ko‘rsatadi. Rahbar, bag‘rikeng, ammo o‘z hukmronligi ostidagi har bir kishi uchun adolat va baxtni istaydigan qat’iy rahbarga duch keladi. Chanakya, shuningdek, Kautilya nomi bilan tanilgan, o'sha paytda muhim, harbiy jihatdan kuchli va qo'shnilari tomonidan qo'rqinchli bo'lgan Magadha qirolligiga sayohat qilgani aytiladi. Biroq, Nanda sulolasidan bo'lgan Magadha monarxi Dhana Nanda u erda bo'lganida Chanakyani kamsitgani aytiladi. Natijada, Chanakya qasos oldi va o'z va'dasining bir qismi sifatida Nanda imperiyasini yo'q qilishga va'da berdi. Guptalar davlati - qadimgi hind imperiyasi (IV VI asrlar). Taxminan 320 -yil Chandragupta asos solgan (oʻsha yildan boshlab Hindistonda Guptalar erasi hisobi boshlangan). Poytaxti — Pataliputra. Eng gullab rivojlangan davri (Chandragupta II davri taxminan 380 — 414)da deyarli butun Shimoliy Hindiston va boshqa bir qancha hududlarni oʻz ichiga olgan. Skandagupta davri (455 — 467) da 6 boʻysundirilgan xalqlarning qoʻzgʻolonlari va saltanatning shimoli-gʻarbiy chegaralariga eftaliylarniig hujumlari boshlangan. V asr oxiridan parchalana boshlagan. VI asr boshida eftaliylar Guptalar davlatining gʻarbiy qismini bosib olib, uni katta tovon toʻlashga majbur etishgan. Guptalar davlati Markaziy Hindistondagi Mandasor davlati bilan ittifoq tuzib eftaliylarni magʻlubiyatga uchratgan boʻlsada, bu urushlar natijasida nihoyatda zaiflashgan va natijada VIasr oxirida barham topgan. Guptalar davlatining qulashi va Xarsha davlatining vujudga kelishi. Guptalar davlati VI asming boshlariga kelib qulagan. U V asrdayoq tushkunlikka uchray boshlagan bo'lib, buning asosiy sababi, mehnatkash omma ahvolining og'irligida bo'lgan. Hukmronlar haddan tashqari zeb-ziynat ichida yashaganlar, dehqonlarga og'ir soliqlar solingan, ular o'zlari yetishtirgan hosilning ko‘p qismini soliq uchun to'lashga majbur bo'lgan. Aholi davlat foydasiga uzluksiz ravishda turli ishlarni bajarishga majbur qilingan. Mana shu kabi omillar hind dehqonlarining ahvolini og‘irlashtirgan. Mehnatkashlar o'rtasida norozilik tug'ilganligi alomatlari Guptalar zamonidan qolgan adabiy yodgorliklarda ko‘p uchraydi. Guptalar podsholigiga uzil- kesil zarba bergan narsa ko'chmanchi eftaliylar, ya’ni oq xunnlarning bostirib kirishi bo'lgan. Ular V asr oxiri — VI asr boshlarida Shimoliy chegarani buzib o'tib, Shimoliy Hindistonning ko'pgina shahar va qishloqlarini vayron qilganlar. 530- yilda oq xunnlar Guptalarning vassali roja Yasodharma tomonidan mag'lub qilingan. Xunnlarni mag'lubiyatga uchratganidan so'ng Yasodxarma guptalar sulolasiga itoat qilishdan bosh tortib, o'zi maxaroja unvonini olgan. Lekin, unga Guptalar davlati hududining faqat bir qismigina bo'ysungan. VII asming boshlarida Xarsha (606-647) davlati birmuncha vaqtgacha yuksalib borgan. Xarsha Kanauja viloyatining rojasi bo'lib, keyinchalik u butun Shimoliy Hindistonni o'ziga bo'ysundirgan. Xarsha davlati Gang daryosi vodiysi bo'ylab Sharqiy Panjobdan to Bengaliya qo'ltig'igacha bo'lgan hududni o ‘z ichiga olgan. Markaziy Hindistonning 40 tacha rojasi Xarshaga vassal bo'lgan. Qisman Mauriya imperiyasining muvaffaqiyati uning tarqalishiga olib keldi. Aryan madaniyati Mauriya tinchlik va hamjihatlik davrida ko'pgina subkontinentlarda gullab-yashnagan. Shaharlar va shaharlar Mauryan ma'muriy markazlari sifatida tsivilizatsiyaning tarixiy markazlaridan uzoqda o'sgan. Ilk Mauryan hukmdorlarining qat'iy tushunchasi yo'qolishi bilan, boshqa avtonom davlatlar tezda shakllandi Tayanch iboralar Buddizm, Sidxartxa, hinduizm, Vishna, Shiva, Maxabxorat, Ramayana, Shakun Kalidasi, «Panchatatra», «Kalila va Dimna», Sangi monastiri, Ashoki ustunlari, Gandxara Ashoki ibodatxonasi, oqsoqollar, mantiq. |