Umumiy astronomiya


§ 2. Юлдузларнинг ўлчамларини аниқлаш



Yüklə 2,82 Mb.
səhifə149/154
tarix28.11.2023
ölçüsü2,82 Mb.
#133263
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   154
UMK Umumiy astronomiya Fizika

§ 2. Юлдузларнинг ўлчамларини аниқлаш
Юлдузнинг такрибий чизиқий радиуси R ни (Қуёш радиуси бирликларида) Tэф ва Lb орқали ҳисоблаб топиш мумкин:
, (7)
ёки
, (8)
бу ерда Tэф – эффектив ҳарорат, – Больцман доимийси; шунингдек, юлдузнинг ранг кўрсаткичи CI:
. (9)
U, B, V фотометрик система учун:
, (10)
(BV) – ранг кўрсаткичи,
MvMv. га яқин V системадаги абсолют юлдузий катталик.
Ҳарорат T ранг кўрсаткичи CI ва (BV) билан қуйидагича боғланган:
(11)
(12)

§ 3. Зичлик
Юлдузнинг массаси m ва чизиқий радиуси R ни билган ҳолда унинг ўртача зичлигини аниқлаш мумкин:
(13)
 – Қуёш моддасининг ўртача зичлиги (1.41 г/см3).

Вазифа


  1. СириусА ва унинг йўлдоши СириусВ юлдузларнинг 70 йил давомида олинган кўринма вазиятларидан фойдаланиб, уларнинг массаларини топинг, бу ерда P = 50.09 йил, a” = 7”.57. a2/a1 муносабат қуйидагича топилади (Расмга қаралсин): қўшалоқ юлдузнинг сезиларли хусусий ҳаракати компоненталарининг орбитал ҳаракатига устма-уст тушади, уларнинг кўринма траекториялари нисбатан катта вақт оралиқда қиялиги ўзгарувчан эгри чизиқ бўлиб кўринади, компонента массаларининг умумий маркази эса катта айлана бўйлаб силжийди. Бу ёй чизмада тўғри чизиқ кесмаси сифатида кўрсатилган бўлиб, у ҳар доим компоненталар орасидан ўтади, чунки вақтнинг ҳар дақиқасида компоненталар массалар умумий марказига нисбатан диаметрал қарама-қарши томонларида жойлашадилар. Унда компоненталарининг такрорланиб турувчи ўзаро жойлашувларига қараб уларнинг массалар умумий маркази атрофида айланиш даври P ни баҳолаш мумкин, чизмада улар орасидаги ўзаро масофалари r1 ва r2 ни ўлчаб эса, турли вақт моменти t учун r2/r1 муносабати аниқланади. Унда

, (14)
n – ўлчовлар сони.

  1. Бу юлдузларнинг Ti; Mv; Ri; i ларини ҳисобланг ва Гецшпрунг-Рессел диаграммасида (Г – Р Д) уларни белгиланг.

  2. Икки хил усулда ранг кўрсаткичи (BV) дан юлдузларнинг радиуси R ларини ҳисобланг (Жадвал 1).

a) N N 1, 2, 3

  1. 4, 5, 6

  2. 7, 8, 9

  3. 10, 11, 12

  4. 13, 14, 15

  5. 16, 17, 18

  6. 19, 20, 21

  7. 22, 23, 24

  8. 25, 26, 27

  9. 28, 29, 30

  1. Худди шу юлдузларнинг масса m ва зичлиги ни ҳисобланг.

  2. Юлдузларнинг ҳисобланган R ва m қйиматларини уларнинг ёритувчанлиги ва спектрал синфи билан таққосланг ва Г – Р Д да ушбу параметрларнинг боғланишини ифодалаб беринг.

Адабиёт


  1. Дагаев М.М. Лабораторный практикум по курсу общей астрономии, 1963.

  2. Астрономический календарь (постоянная часть), 1981.

  3. Атлас звездного неба под ред. Михайлова.

  4. Куликовский П.Г. Справочник любителя астрономии.

  5. Малая энциклопедия Физика Космоса, 1985.

Жадвал 1




Юлдузнинг тўдадаги



Sp,
синф ва ёрит-лик

B – Vm




(0”.001)




номи

Номи

1

 Car

Канопус

–0.75

F0, Ib

0.15

17

2

 Aql

Альтаир

0.76

A7, IV

0.22

198

3

 And




2.1

K3, II

1.21

5

4

 Cen

Толлиман

0.06

G2, V

0.7

746

5

 Tau

Альдебаран

0.86

K5, III

1.54

49

6

35 Cam




4.19

B9, Ia

0.41

1

7

 Boo

Арктур

–0.12

K2, III

1.23

91

8

 Cru

Акрукс

0.79

B1, IV

–0.26

9

9

 Ceti




3.5

G8 V –VI

0.72

276

10

 Lyr

Вега

0.03

A0, V

0.0

123

11

 Sco

Антарес

0.91

M1, Ia

1.84

19

12

Tau




2.87

B7, III

–0.09

6

13

 Aur

Капелла

0.03

G8, III

0.8

74

14

 Vir

Спика

0.97

B1, V

–0.23

19

15

 Lyn




3.12

M0, III

1.55

21

16

 Ori

Ригель

0.03

B8, Iae

–0.03

9

17

 Gem

Поллукс

1.1

K0, III

1.0

93

18

 Col




3.84

G5, III

0,88

13

19

 Cmi

Процион

0.34

F5, IV

0.42

87

20

 Psa

Фомальгаут

1.15

A3, V

0.09

147

21

 UMa




2.99

M0, III

1.59

28

22

 Eri

Ахернар

0.47

3, Vpe

–0.15

32

23

 Cyg

Денеб

1.25

A2, Ia

0.09

4

24

Lep




3.12

K5, III

1.46

6

25

 Ori

Бетельгейзе

0.42

M2, Ia

1.84

5

26

 Cru

Мимоза

1.25

B0.5; IV

–0.23

7

27

 Dor




4.42

F5, V

0.31

56

28

 Cen

Хадар

0.59

B1, II

–0.24

14

29

 Leo




1.33

B7, V

0.11

40

30

CE Tau

Регул

4.35

M2, Ib

2.06

2

 CMa Сириус –1.46 A1, V 0.0 376


СириусА 1.5 A0, V a” = 7”.50
СириусВ 8.5 A1, VII P = 50.04 йил

Жадвал 2


Sp

bol (B.C.)

Бош кетма – кетлик (V)

O5

–4m.6

B0

–3.0

B2

–2.6

B5

–1.6

B8

–1.0

A0

–0.68

A5

–0.3

F0

–0.1

F5

0.0

G0

–0.03

G5

–0.1

K0

–0.2

K5

–0.58

M0

–1.2

M5

–2.1

Гигантлар (III) B.C.

G0

–0.1

G5

–0.3

K0

-0.6

K5

–1.0

M0

–1.7

M5

–3.0

Ўтагигантлар (Ia, b)

B0

–3.0

A0

–0.7

F0

–0.2

G0

–0.3

G5

–0.6

K0

–1.0

K5

–1.6

M0

–2.5

M5

–4.0


MUSTAQIL TA’LIM MASHG’ULOTLARI

Ушбу фанни ўрганувчи талабалар аудиторияда олган назарий билимларини мустаҳкамлаш ва астрономиядаги амалий масалаларни ечишда кўникма ҳосил қилиш учун мустақил таълим тизимига асосланиб, кафедра ўқитувчилари раҳбарлигида, мустақил иш бажарадилар. Бунда улар қўшимча адабиёиларни ўрганиб ҳамда Интернет сайтларидан фойдаланиб рефератлар ва илмий докладлар тайёрлайдилар, амалий машғулот мавзусига доир уй вазифаларни бажарадилар, кўргазмали қуроллар ва слайдлар тайёрлайдилар.


Талаба мустақил ишни тайёрлашда муайян фаннинг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда қуйидаги шакллардан фойдаланиш тавсия этилади:

  • амалий машғулот бўйича уй вазифаларини тайёрлаш

  • лаборатория ишларига тайёргарлик кўриш ва олинган натижаларни қайта ишлаш.

  • дарслик ва ўқув қўлланмалар бўйича фан боблари ва мавзуларини ўрганиш;

  • тарқатма материаллар бўйича маърузалар қисмини ўзлаштирш;

  • махсус адабиётлар бўйича фан бўлимлари ёки мавзулари устида ишлаш;

  • махсус адабиётлар асосида фан мавзулари бўйича реферат ва конспектлар тайёрлаш;

  • танланган мавзу бўйича ўзаро савол-жавоблар ўтказиш;


Yüklə 2,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   154




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə