626
21.6-rasm.
Ob’ektning statik (a) va dinamik (b) xarakteristikalari:
1 – R Sosim o‘zgarganda; 2 – T temperatura o‘zgarganda;
τ
0
— g‘alayonlanish oni (momenti).
Statik xarakteristikalar bir xil parametrlarning boshqalariga ta’sir ko‘rsatish
darajasini baholashga imkon beradi. 21.6-rasm,
a)
da biror maqsadga qaratilgan
S
mahsulot
chiqishining apparatdagi
T
temperaturaga va
R
bosimga bog‘liqligi
ko‘rsatilgan. Statik xarakteristikalarning tahlili shuni ko‘rsatadiki,
R
bosimning
hatto juda katta o‘zgarishlari ham
S
parametrga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydi.
SHuning uchun maqsadga qaratilgan mahsulotning statik xarakteristika asosida
chiqishini
T
temperaturani o‘zgartirib, quvvatlab turish kerak. Dinamik
xarakteristikalar tanlovning to‘g‘riligini aniqlashtirishga imkon beradi. 31.6- rasm,
b)
dagi grafikdan ko‘rinishicha, 1 temperatura o‘zgarganda eng kichik kech
qolishlar o‘rinli bo‘ladi.
Rostlash
kanali shunday tanlanadiki, bunda rostlovchi ta’sir (sarfning
temperaturaning, bosimning o‘zgarishi) rostlanuvchi kattalikning maksimal va tez
o‘zgarishi bilan birga o‘tsin, ya’ni ob’ektning rostlash kanali bo‘yicha kuchayish
koeffisienti maksimal bo‘lsin.
Boshqaruv mezoni va unga ta’sir etuvchi kanallar tanlangandan so‘ng BTOni
bo‘lishi mumkin bo‘lgan g‘alayonlanishlar va ularni ob’ektga
kelmasdan oldin
yo‘q qilish yo‘llari nuqtai nazaridan tahlil qilishga kirishiladi. Bunda asosiy
e’tiborni kirish parametrlarini barqarorlashtirishga qaratish zarur, chunki ularning
o‘zgarishi bilan ob’ektga kuchli g‘alayonlanishlar kiradi.
Odatda, barcha g‘alayonlanuvchi ta’sirlarni ob’ektga kirgunga qadar yo‘qotib
bo‘lmaydi. Ichki g‘alyonlanishlarni esa amalda oldindan bilish va yo‘qotish
mumkin emas.
Bundan tashqari, ko‘pgina kirish va chiqish parametrlari oldingi
yoki kelgusi jarayonning texnologik rejimi bilan belgilanadi. Masalan, kontakt
apparatga keladigan kuydiradigan gazdagi (N
2
SO
4
ishlab chiqarish) kislorod
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
627
konsentrasiyasi kuydirish (pishirish) jarayonining texnologik rejimiga bog‘liq;
absorbsion kolonnaga uzatilayotgan degidrasiyalangan gazning (sintetik
kauchuk
ishlab chiqarish) tarkibi degidrasiyalash jarayonining kechishiga bog‘liq.
Barcha mumkin bo‘lgan g‘alayonlanishlar bartaraf qilinishi mumkin
bo‘lmagani uchun ular rejim parametrlarining o‘zgarishiga, keyin esa boshqarish
mezonining o‘zgarishiga ham olib keladi. Rejimli parametrlarni rostlash zarurati
paydo bo‘ladi. Bunda yana ob’ektning statik va dinamik xarakteristikalariga
murojaat qilish zarur bo‘ladi.
Pirovardida, kimyoviy texnologiyaning
TBO ni avtomatlashtirishda, odatda,
boshqarish
mezonini,
rejimli
va
kirish
parametrlarini
rostlovchi
kombinasiyalashgan (aralash) BS ning yaratilishiga kelinadi.
SHuni ta’kidlab o‘tamizki, parametrlarning o‘zaro bog‘liqligi tufayli bir
parametrni rostlash (sozlash) uchun qaratilgan rostlovchi ta’sirlar boshqalariga
ham ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, retifikasion kolonnaning qaynatkichiga
temperaturani rostlagich tomonidan uzatiladigan bug‘ miqdorining o‘zg‘arishi
faqat kubdagi temperaturaning o‘zgarishigagina emas,
balki undagi sathga ham
ta’sir qiladi.
Ayrim parametrlar orasidagi ichki bog‘lanishlarni susaytirish usullari ham
mavjud rostlanuvchi kattaliklar sifatida o‘zaro bog‘lanmagan (yoki kuchsiz
bog‘langan) parametrlarni tanlash; rostlash zanjiriga (rostlagichlar orasiga)
kompensasiyalovchi tashqi bog‘lanishlarni kiritish.
Dostları ilə paylaş: