ÜNDƏricat ön söz
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Minnətdarlıq
- Metodologiya
4
N SÖZ Bu nəşr Azərbaycanda ikinci Gənclər arasında Tütündən İstifadənin Qlobal Tədqiqatının (GYTS) həyata keçirilməsinə dair hesabatdır. Məlumdur ki, tütün dünyada vaxtından əvvəl ölüm və xəstəlik hallarının əsas qarşısı alına bilən səbəbidir. Tütünçəkmə ürək xəstəlikləri və insult, ağciyər xərçəngi və xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi kimi qeyri-infeksion xəstəliklər yaradır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə tütündən istifadə edən insanların təxminən yarısı orta hesabla vaxtından 15 il əvvəl ölür. Bu gün tütün dünyada böyüklər arasında on nəfərdən birinin ölümünə səbəb olur (ildə altı milyon) və səkkiz aparıcı ölüm səbəbinin altısı üçün risk amilidir. Hazırkı tendensiyalar davam edərsə, vaxtından əvvəl ölüm hallarının 80%-i aşağı və orta gəlirli ölkələrdə baş verməklə, tütün 2030-cu ilədək hər il dünyada 8 milyondan çox insanın həyatına son qoyacaq. Təcili tədbirlər görülməzsə, bu əsrin sonunadək tütün bir milyarddan çox insanı məhv edə bilər. GYTS, Məktəb İşçiləri arasında Qlobal Tədqiqat (GSPS), Tibb Tələbələri arasında Qlobal Tədqiqat (GHPSS) və Böyüklər arasında Tütündən İstifadənin Qlobal Tədqiqatı (GATS) vasitəsilə məlumatların toplanması üçün 1999-cu ildə Qlobal Tütünə Nəzarət Sistemi (GTSS) yaradılmışdır ki, bu da hərtərəfli milli tütünə nəzarət proqramlarının planlaşdırılması, həyata keçirilməsi və qiymətləndirilməsi, eləcə də Tütünə qarşı mübarizə haqqında ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasının əsas maddələrinə nəzarət etmək üçün ölkələrin potensialının gücləndirilməsində mühüm addım oldu. GYTS 13-15 yaşlı yeniyetmələr arasında keçirilir, məlumatlar məktəblərdən toplanır. İnsanların əksəriyyəti 18 yaşadək tütündən istifadə etməyə başlayır. Kiçik yaşlardan siqaret çəkmək tütünlə bağlı səbəblərdən ölüm riskini artırır və ölümün baş verəcəyi ehtimal olunan yaş dövrünü azaldır. Tütünçəkməyə daha erkən başlayan insanlar bu vərdişdən çətinliklə imtina edə bilirlər. Son zamanlar yaranan meyillər, uşaq və yeniyetmələr arasında tütünçəkmə hallarının artması tütünçəkməyə daha erkən yaşda başlanmasını göstərir. Məktəblərdə sorğunun keçirilməsi tütünçəkmənin yayılması, tütünlə əlaqəli media və reklam, ikincili tütün tüstüsünün təsirinə məruz qalma, tütün məmulatlarının əlçatanlığı və mövcudluğu, tütündən imtina, tütünlə bağlı məktəb dərsləri haqqında məlumatın toplanması və yayılmasına şərait yaradır. Azərbaycanda GYTS-in keçirilməsi hökumət və cəmiyyətin tütünlə mübarizəyə dəstək verməsini göstərir. GYTS-in həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında qeyri-infeksion xəstəliklərlə mübarizəyə dair 2015-2020-ci illər üçün Strategiya”nın həyata keçirilməsi üzrə Səhiyyə Nazirliyinin Fəaliyyət Planının aidiyyəti bəndlərinin, o cümlədən digər tütünlə mübarizə tədbirlərinin müvəffəqiyyətlə icrasına kömək edə bilər. Sorğunun nəticələri yeniyetmələr arasında tütünçəkmənin qarşısının alınması və azaldılmasına yönələn sağlamlıq proqramlarında, xüsusilə də 2014-cü ildən Azərbaycanda həyata keçirilən Təhsil Nazirliyinin “Sağlam təhsil – Sağlam millət” layihəsi çərçivəsində istifadə edilə bilər. Bu hesabat tütün epidemiyasının yaratdığı artan təhlükəyə qarşı daha güclü cavab üçün zəruri statistik məlumatlar və dəlilləri əks etdirir. Hesabat Azərbaycanın GYTS-də iştirakının səbəblərinə, ölkənin tütünə dair hazırkı siyasətinə, tütünlə əlaqəli Azərbaycanda keçirilmiş digər tədqiqatlara, ölkənin spesifik məqsədlərinə, nəticələrin ölkə üçün əhəmiyyətinə, təklif olunan müdaxilə və tövsiyələrə xüsusi diqqət yetirir. Tütün epidemiyası təhlükəsi hələ də mövcuddur. Lakin biz bu təhlükələrə effektiv nəzarət edə, hətta tütün epidemiyasını geri döndərə bilərik. Ceyhun Məmmədov Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru 5
Bu hesabat 2016-cı ildə Azərbaycanda həyata keçirilmiş Gənclər arasında Tütündən İstifadənin Qlobal Tədqiqatının nəticələrinə əsaslanır və tədqiqatın əlaqələndiricisi - Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin Əhalinin sağlamlığı şöbəsinin müdiri Tofiq Musayev tərəfindən hazırlanmışdır. Sənədin hazırlanması və dərc edilməsində göstərilən texniki və maliyyə dəstəyinə görə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına və ABŞ-ın Xəstəliklərə Nəzarət və Profilaktika Mərkəzinə (CDC) təşəkkür edilir. Tədqiqat üzrə ümumi rəhbərlik, dəstək və yardıma görə Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin rəhbərliyinə, eləcə də tədqiqata verdiyi töhfəsinə görə Monitorinq və analiz şöbəsinin meneceri Samir Mehdiyevə minnətdarlıq bildirilir. Tədqiqat zamanı dəstək və əməkdaşlıqlarına görə Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə və Təhsil nazirliklərinə bir daha təşəkkür edilir. GYTS-yə hər hansı şəkildə cəlb edilən insanların dəstəyi və yardımı olmadan bu tədqiqatın baş tutması mümkün olmazdı.
6
ISA XÜLASƏ Ümumi məlumat: Tütün qlobal miqyasda xəstələnmə və ölüm hallarının aparıcı səbəbidir. 2005-ci ilin noyabr ayında Azərbaycan Tütünə qarşı mübarizə haqqında ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasını (TMÇK) ratifikasiya etmişdir. Beləliklə, Azərbaycan hər bir tərəf ölkə kimi ÜST TMÇK məqsədlərinə nail olmaq istiqamətində inkişafa nəzarət etmək üçün effektiv tütünə nəzarət proqramlarının hazırlanması, həyata keçirilməsi və qiymətləndirilməsini öhdəsinə götürmüşdür. Gənclər arasında Tütündən İstifadənin Qlobal Tədqiqatı (GYTS) tütünə nəzarət proqramlarının hazırlanması və tətbiqi üçün gənclərin tütündən istifadəsinə dair məlumatları təqdim edir. Vaxtaşırı tütünlə bağlı tədqiqatların, xüsusilə də yeniyetmələrlə bağlı ikinci GYTS tədqiqatının Azərbaycanda keçirilməsi tütünlə bağlı əsas göstəricilərə dair, o cümlədən tütünçəkmənin yayılması, bilik və davranış üzrə spesifik məlumatların monitorinqi vasitəsilə tütün epidemiyasına qarşı ölkənin mübarizəsini dəstəkləyir. Tütünçəkmənin qarşısının alınmasına yönələn daha yaxşı ictimai səhiyyə müdaxilələrinin işlənib hazırlanması məqsədilə yeniyetmələr arasında siqaret çəkməklə bağlı müvafiq amillərin müəyyən edilməsi zəruridir. Bu hesabatda 2016-cı ildə Azərbaycanın paytaxtı, yeddi şəhər və on bir rayonunda aparılan GYTS-in nəticələri əks olunur. İkinci GYTS vasitəsilə Azərbaycanda orta məktəb şagirdləri arasında tütünçəkmənin yayılması səviyyəsi araşdırıldı və əvvəlki nəticələrlə müqayisə edildi. Məsul şəxslərin gələcəkdə aparılacaq tədbirlər istiqamətində tütünlə mübarizə fəaliyyətlərini müvafiq qaydada planlaşdırmağa və müdaxilələrin nəticələrinə nəzarət etməyə şərait yaratmaq üçün strateji qərarların inandırıcı və sübutlara əsaslanan, əhali arasında vaxtaşırı təkrar keçirilən etibarlı tədqiqatlara arxalanması vacibdir. Metodologiya: GYTS Azərbaycanda İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tərəfindən Səhiyyə və Təhsil nazirliklərinin dəstəyi, yardımı və əməkdaşlığı ilə seçmə, sorğu anketinin hazırlanması, sahə işləri prosedurları və məlumatların idarə olunması üçün standartlaşdırılmış metodologiyadan istifadə edən məktəblərdə keçirilən tədqiqatdır. Məlumatlar özü doldurulan anonim, pre-test edilmiş və uyğunlaşdırılmış GYTS sorğu anketləri vasitəsilə, xüsusi təlim keçmiş intervüyerlər tərəfindən milli reprezentativ iki mərhələli klaster seçimi çərçivəsində 13-15 yaşlı orta məktəb şagirdləri arasında (təsadüfi seçilmiş məktəblər və siniflər vasitəsilə) toplanmışdır. Məlumatların işlənib hazırlanması və statistik təhlil ABŞ-ın Xəstəliklərə Nəzarət və Profilaktika Mərkəzi tərəfindən (CDC) həyata keçirilmişdir. Ümumi olaraq 2016-cı ildə Azərbaycanda keçirilmiş GYTS tədqiqatında 25 məktəbin 121 sinfindən 2122 nəfər 13-15 yaşlı məktəbli iştirak etmişdir. 2016-cı ildə keçirilmiş GYTS-də iştirak etmək üçün 8, 9 və 10-cu siniflər seçilmişdir. Bu sorğudan alınmış məlumatlar marağı olan tərəflər və məsul şəxslər tərəfindən həyata keçirilən tütünə nəzarət proqramlarının qiymətləndirilməsi üçün əsas göstərici kimi istifadə edilə bilər.
etmiş, onlardan 2122 nəfəri 13-15 yaşda olanlar idi, oğlan və qızların sayı təxminən bərabər idi (1062 oğlan, 1058 qız, 2 nəfər cinsini qeyd etməmişdir). 2016-cı ildə keçirilmiş GYTS göstərdi ki, Azərbaycanda oğlanlar arasında daha çox, yəni 15.1% olmaqla, məktəblilərin 10.3%-i nə vaxtsa siqaret çəkib (2011-ci ildəki GYTS-də 10.6% olmuşdur). Hazırda (son bir ayda) tütün çəkənlərin sayı 7.3% (2011-ci ildə 6.8%), bu rəqəm oğlanlar üçün 11.6%, qızlar üçün 2.3% təşkil etmiş, hazırda siqaret çəkənlərin sayı 2.9% olmuşdur (2011-ci ildə 2.7%). Evdə siqaret çəkənlərin sayı 2011-ci ildə 17.7% olsa da, 2016-cı ildə bu rəqəm aşağı düşərək 13.4% təşkil etmişdir. Hazırda hər gün siqaret çəkənlərin sayı 2011-ci ildə olduğu kimi 1% idi. Bundan əlavə, nə vaxtsa siqaret çəkənlərin 32.6%-i (əsasən oğlanlar) on yaşadək siqaret çəkməyə başlamasını, heç vaxt siqaret çəkməyənlərin 8%-i isə (2011-ci ildə 8.7%) növbəti il ərzində siqaret çəkməyə başlaya bilməsini qeyd etmişlər. Tütünçəkmə ilə bağlı vərdişlər haqqında məktəblilər arasında yanlış düşüncələrin mövcudluğu da sorğu nəticələrindən aydın oldu. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|