Universiteti a. A. Pulatov voleybol nazariyasi va
Yüklə 7,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.6. Loyihachilik funksiyasi
O‘quv-trenirovka mashg‘ulotlari, o‘quv-trenirovka yig‘inlari va umuman turli musobaqalarga sportchilarni tayyorlash jarayonlari ilmiy asosda ishlab chiqilgan rejalashtiruv hujjatlari, dasturlar, me’yoriy talablar va xorijiy tajribalar yordamida amalga oshirilishi har bir trenerning asosiy funksional vazifasidir. Binobarin, zamonaviy trener sportchilar faoliyati, mashg‘ulotlarni o‘tkazish, ularni turli musobaqalarga tayyorlash va rahbarlik qilayotgan jamoani samarali boshqarish uchun yuqorida qayd etilgan barcha hujjat va dasturlarni loyihalash, xalqaro
32
talablarga mos tartibda qayta ishlab chiqish, ilmiy-tadqiqot natijalari asosida ularni takomillashtirish bilimlari va ko‘nikmalariga ega bo‘lishi zarur. Trener jamoani maqsadli boshqaruvchi, uning taqdirini hal qiluvchi yagona subyekt sifatida yuksak darajada shakllangan loyihalashtirish qobiliyatiga ega bo‘lmog‘i darkor. Mashg‘ulot va tayyorgarlik jarayonlarini loyihalashtirish ishlari esa “ko‘r-ko‘rona” yondashuv yoki faqat subyektiv fikrlar asosida amalga oshirilishi mumikn emas, balki, aksincha, shug‘ullanuvchilar yoshi, jinsi, jismoniy, texnik-taktik va psixofunksional imkoniyatlarini e’tiborga olgan holda, olib borilgan kuzatuv, statistik ma’lumotlar va tadqiqot natijalari asosida hal etilishi talab qilinadi. Loyihalashtirish qobiliyatini shakllanishida, mashg‘ulot va tayyorgarlik jarayonlarini maqsadli hamda foydali natija keltiruvchi qiymat bilan ishlab chiqishda ijodkorlik qobiliyati, jumladan, o‘quv-mashg‘ulot nazariyasi va uslubiyatiga doir bilimlar, ularning ilmiy mohiyatini o‘zlashtirgan bo‘lishi ustuvor ahamiyat kasb etadi (G.D. Babushkin, 1993; A.Ya. Korx, 2000; E.A. Seytxalilov, 2006; Yu.D. Jeleznyak, 2013; N.I. Nikolayeva va b., 2016). Ushbu mualliflarning ta’kidlashicha, o‘quv-trenirovka mashg‘ulotlari va musobaqalarning pirovard samaradorligi ijodkorlik mahorati, pedagogik kuzatuv, test nazorati va tadqiqot natijalari asosida ishlab chiqilgan loyihalar sifatiga bog‘liq bo‘lar ekan. Aynan shunday loyiha mashg‘ulot va musobaqani samarali boshqarish, bo‘lajak natijani oldindan bashoratlash, kerak bo‘lganda loyihaga o‘zgartirish yoki qo‘shimchalar kiritish imkoniyatini yaratar ekan. Bunday loyiha asosida mashg‘ulotlarni o‘tkazish va musobaqalarni boshqarish sportchilarda, jamoada emotsional faollikni kuchaytirishi, kayfiyatni ko‘tarishi, dominantlashgan motivatsiyani yuzaga keltirishi, g‘urur, matonat va ishonch his-tuyg‘ularini uyg‘otishi aksariyat tajribali, yetakchi trenerlar tomonidan tan olingan. O‘qituvchi-trenerning loyihachilik funksiyasi ommaviy sog‘lomlashtirish voleybolini rejalashtirish, ommaviy voleybol maydon-maydonchalarini loyiha-lash va qurish ishlarini ham o‘z ichiga oladi. “Ommaviy sportdan professional sportga!” prinsipiga asoslangan holda ommaviy sog‘lomlashtirish voleybol chegarasini
33
yanada kengaytirish imkoniyati joylarda ochiq voleybol maydon-chalarini loyihalashtirish, barpo etish va ommaviy mashg‘ulot hamda musoba-qalarni o‘tkazish bilan bog‘liqdir. Ochiq voleybol maydonchasini loyihalash-tirish va barpo etish o‘ziga xos xususiyatlarga egadir. Bunday maydonchaning formati, o‘lchamlari, uskuna va jihozlarni yopiq voleybol maydonchanikidan farq qilmasligi maqsadga muvofiq. Ochiq voleybol maydonchasini 18x9
li to‘g‘ri to‘rtburchak shaklda qurish uchun dastlab joy tanlandi. Maydon o‘lchamlari chegarasidan tashqari 3 m dan kam bo‘lmagan bo‘sh zona bo‘lib, bu bo‘shliqda begona predmetlar, daraxt yoki boshqa qurilmalar bo‘lmasligi zarur. maydon o‘lchamlari to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida (18x9 m ) belgilagandan so‘ng yon va chiziqlar ortidagi 3
li bo‘sh zonalarni qo‘shgan holatda shu maydon ichining birinchi qatlami tozalanib, so‘ng maydon yuzidagi yomg‘ir suvi tezda so‘rilib ketishi uchun drenaj ishlari amalga oshiriladi. Maydonchani drenaj qilish uchun avval maydoncha tahminan 30-40
chuqurlikda kavlanadi va kavlangan joy yuzi tekislanadi. Keyin maydalangan shlak, mayda shag‘al, qum aralashmasi kavlangan joy yuziga bir tekisda yotqiziladi. So‘ng bir qatlam mayda toshlar va mayda shag‘al, ularning ustiga yana yirik qum bir tekisda tashlanadi. Keyin yotqizilgan aralashmalar ustiga suv quyiladi. Suv singib, aralashmalar quri-ganidan so‘ng ular ustidan og‘ir “katok” yurgaziladi (trambovka). Kavlangan joyning qolgan qismiga yana dastlabki aralashma (shlak, shag‘al, qum) yotqiziladi va yana “trambovka” qilinadi. Maydonning eng yuqori qismiga tuproq, yirik qum, tuz yoki ishlab bo‘lingan ohak kukuni o‘t o‘sib ketmaslik uchun yotqiziladi va trambovka qilinadi. Maydonchaning so‘nggi qismiga qizil qum yotqiziladi va mayda yuzida yomg‘ir suvi turmaydigan darajada tekis-lanadi. Keyin A nuqtadagi qoziqdan radiusi 9 m li
yoysimon chiziq belgilanadi, B nuqtadagi qoziqdan esa radiusi 20 m 18
sm li
yoysimon chiziq o‘tkaziladi. Yoysimon chiziqlarning kesishgan joyiga qoziq qoqiladi. Keyin A nuqtadagi qoziqdan ham radiusi 20 m 18
sm li yoysimon chiziq o‘tkaziladi, B nuqtadagi qoziqdan esa radiusi 9
li yoysimon chiziq o‘tkaziladi. Bu joyda ham ikki yoysimon chiziqlar kesish nuqtada (C) qoziq qoqiladi. So‘ng nuqtalardagi qoziqlararo ip tortilib, ohak bilan 5 sm kenglikda yon va orqa 34
chiziqlar chiziladi. Shundan keyin musobaqa qoidalariga asosan barcha o‘lchamli chiziqlar (hujum chiziqlari, to‘p kiritish zonalarini belgilovchi chiziqlar va h.k.) belgilanadi (1-rasm).
Maydon o‘lchamlarini loyixalashtirish va chiziqlar o‘lchamini aniqlash metodikasi.
Maydon o‘lchamlarini belgilash uchun avval maydon uchun tanlangan joyda A va B raqami bo‘ylab to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi, so‘ng A va B nuqtalarga yog‘och qoziq o‘rnatiladi. 6-rasmda o‘qituvchi-trenerning ko‘p qirrali loyixachilik funksiyasi aks ettirilgan.
|