Uot 31. 445. Q. M. MƏMMƏdov, Y.Ġ. ġAhverdiyev, H. M. HƏSƏnov, S. Y

Ekologiya və su təsərrüfatı  jurnalı, №3, may, 2016- cı il 

 

Şək.6.  Hesablanmış külək rozaları 

 

2009-cu il üzrə yekun külək rozaları aşa-

ğıda verilmişdir –1979-cu ildən 2009-cu ilə-

dək olan 31 illik müddətdə ABŞ Milli Ətraf 

Mühit  Proqnozlaşdırma  Mərkəzi  (NCEP), 

İqlim  Proqnozlaşdırma  Sisteminin  Təkrar 

analizi  (CFSR)  üzrə  məlumatlar  dəstindən 

istifadə edərək hazırlanmışdır [1, 5, 6, 7, 8]. 

7.  Nəticə  və  təkliflər.  Yerinə  yetirilmiş 

bütün  araşdırmalara  əsasən,  belə  qənaətə 

gəlmək  olar  ki,  Bakı  buxtasında  mineral 

neftlə  (TPH)  çirklənmə  yüksəkdir.  Demək 

olar  ki,  buxtanın  tam  ərazisi  mineral  neftlə 

azdan  ciddi  dərəcəyədək  çirklənmişdir  və 

çox  az  yerdə  ciddi  konsentrasiyaların  olma-

dığı görünmüşdür. Mineral neft konsentrasi-

yaları  və  habelə  polisiklik  aromatik  karbo-

hidrogenlərla  (PAK)  bağlı  çirklənmə  elədir 

ki, birbaşa buxtada ətraf mühitin keyfiyyəti-

nə  təsir  edib  dəniz  dibində  yaşayan  orqa-

nizmlərin məhv olmasına və buxtanın böyük 

hissəsində dibin “ölüləşməsi”nə gətirib çıxa-

rır. Çöküntüdəki mineral neft konsentrasiya-

ları o qədər yüksəkdir ki, dəniz suyunda par-

çalana  və  ya  görünə  bilmək  mənasını  verən 

“neft sızması” əgər heç bir tədbir görülməz-

sə, onilliklər boyu davam edəcək.  

Bundan  əlavə,  PAK  bioloji  mövcudluğu 

çox yüksəkdir ki, bu PAK-ın çöküntü hissə-

cikləri ilə güclü bağlı olmadığını və ona görə 

də  su  orqanizm  və  insanlar  tərəfindən  qəbul 

edilə biləcəyini göstərir. Öz toksiki, mutagen 

və  karsinogen  xassələrinə  görə,  PAK-lərın 

qəbulu  ekosistem  və  insanlara  ciddi  mənfi 

təsirlər göstərə bilər.   

Hazırkı  vəziyyətə  görə,  buxtadakı  çö-

küntü  təbəqəsinin  anoksik  olmasına  inanılır 

və  bu  o  deməkdir  ki,  hətta  dəniz  suyunun 

keyfiyyəti yaxşılaşsa (və potensial olaraq da-

ha çox oksigen olsa) belə, buxtada çirkləndi-

ricilərin bioloji parçalama potensialı ehtimal 

edilmir.  Dənizdə  hərəkətlilik  (külək,  cərə-

yan, gəmi hərəkətləri və s) nəticəsində dəni-

zə mineral neftin müəyyən qədər sızması is-

tisna olmaqla, çöküntüdə çirkləndirici səviy-

yələrində ciddi azalma ehtimal edilmir. 

Dəniz  suyunun  keyfiyyətinə  təsir  edən 

əsas  çirkləndirici  mənbəyi  bu  araşdırmaya 

əsasən,  Bakı  buxtasındakı  yaşayış,  sənaye 

tullantı  məntəqələrindən  axıdılan  tullantılar-

dır. Əsasən emal edilməmiş belə tullantı su-

ları  kimyəvi  maddələr  (xüsusən  də  mineral 

neft) və bioloji orqanizmlər (məsələn, bağır-

saq  çöpləri)  ilə  bağlı  suyun  keyfiyyətində 

pisləşməyə  gətirib  çıxarır.  Biz  onun  şahidi 

oluruq  ki,  tullantı  məntəqələrindən  yayılma 

çox  dinamik  olub  əsasən  küləklər  hərəkətə 

gətirir  və  mövsümdən  asılı  olaraq  müxtəlif 

yerlərdə  baş  verir.  Şəhər  mərkəzi  və  yaxta 

klubuna  yaxın  olan  ərazilərdə  bəzən  yüksək 

çirkləndirici  konsentrasiyaları  görünür  və 

çox vaxt hətta aydın şəkildə çirkləndirilir.  

Yaşayış yerlərindən məişət tullantıları da 

yüksək üzvi maddi yükünə səbəb olur ki, bu 

da Buxtanın bəzi hissələrində anoksik şərait-

lər  törədib  pis  qoxu  və  balıqların  məhvinə 

yol açır. Əlavə (istirahət) tikinti işləri, məsə-

lən buxtadakı Böyük Ada layihəsi də tullantı 

məntəqələrindən  çirklənmənin  ciddi  təsirinə 

məruz qalacaq; belə ki, yayılma modeli çirk-

lənmə təbəqəsinin dəniz suyunda da ilin çox 

vaxtlarında  adaya  çatdığını  göstərmişdir. 

Hazırkı su keyfiyyəti insanlar və nə də onla-

rın heyvanları tərəfindən sudan istirahət məq-

sədilə  istifadə  etməyə  imkan  vermir.  Ona 

görə  də  buxtaya  tullantı  suyu  axıdan  bütün 

məntəqələrin  bağlanması  və  ya  axıtmazdan 

əvvəl  bütün  tullantı  sularının  lazımi  emalı 

suyun keyfiyyətinin əsaslı surətdə yüksəldil-

məsi  üçün tələb edilir.  Lakin  dəniz suyunun 

keyfiyyəti  hələ  də  çöküntüdən  gələn  təkrar 

çirklənməyə məruz qalacaq.  

Belə qənaətə gəlmək olar ki, Bakı buxta-

sında Xəzər dənizinə (2012-ci ilin aprel ayı-

nadək)  tullantı  suyu  axıdan  18  tullantı  mən-

təqəsi var. Bir sıra əvvəlki obyektlər bağlan-

mışdır.  Lakin  belə  tullantı  məntəqələrinin 

çoxu  tullantı  suyunu  Bakı  buxtasına  emal 

edilməmiş vəziyyətdə axıdır. Emal qurğuları 

olsa  belə  onlar  çox  köhnədir  və  o  qədər  də 

səmərəli  deyil.  Bütövlükdə  bu  18  tullantı 

məntəqəsindən  istifadə  edilərək  Bakı  buxta-

sına cəmi 550,000 m³/gün tullantı suyu axı-

dılır.  Bu,  əsasən,  məişət  kanalizasiya  suyu 

(Azərsu boruları vasitəsilə) və məhdud miq-

darda  neft  emalı  zavodlarından  axıdılan  tul-

lantı  sularıdır  (ARDNŞ).  Yerdə  qalan 

500,000 m³/gün miqdarı toplanaraq boru va-

sitəsilə Hövsana daşınır (Azərsu tərəfindən). 

 

Ədəbiyyat 

 

1.

 

Becker  J.J.,  D.T.  Sandwell,  W.H.F. 

---

Ekologiya və su təsərrüfatı  jurnalı, №3, may, 2016- cı il 

 

Smith, J. Braud, B. Binder, J. Depner, D. 

Fabre,  J.Factor,  S.  Ingalls,  S-H.  Kim,  R. 

Ladner, K. Marks, S. Nelson, A. Pharaoh, 

R. Trimmer,J. Von Rosenberg, G. Walla-

ce,  and  P.  Weatherall,  2009.  Global  Bat-

hymetry  and  Elevation  Data  at  30  Arc 

Seconds  Resolution:  SRTM30_PLUS. 

Marine Geodesy 

32(4), 355-371.  

2.

 

Deltares, 2012. Delft3D-QUICKIN: Bati-

metriya, ilkin şərtlər və sərtlik kimi şəbə-

kə ilə bağlı parametrlərin əldə edilməsi və 

istifadəsi. İstifadəçi Təlimatnaməsi. Delft, 

Niderland, səh. 98.  

3.

 

“Bakı  Buxtasının  Ətraf  Mühitinin  Öyrə-

nilməsi”  Fövqəladə  Hallar  Nazirliyi  və 

Royal  Haskoning  DHV-nin  19  oktyabr 

2012-ci il Hesabat Layihəsi 9W5737, səh. 

1-49. 

4.

 

“Bakı  Buxtasının  Texniki  İqtisadi  Əsas-

landırmanın  Texniki  Tapşırığı”  Fövqəla-

də  Hallar  Nazirliyi  və  Royal  Haskoning 

DHV-nin  19  oktyabr  2012-ci  il  Yekun 

Hesabat, səh. 1-49. 

5.

 

“Böyük Bakı Buxtasının Davamlı İnkişafı 

Layihəsi”  Azərbaycan  8  oktyabr  2013-cü 

il, BC1843-100-100, səh.1-89. 

6.

 

http://mapcarta.com/13519844 

7.

 

SIO, 2009. SRTM30_PLUS V7.0 dataset, 

by  the  Scripps  Institution  of  Oceanogra-

phy. 

8.

 

Azərbaycanın  neftlə  çirklənmiş  tоrpaqla-

rı, оnların  rekultivasiyası və mənimsənil-

məsi. H. Aslanov, S. Səfərli. Bakı-2008 

9.

 

http://topex.ucsd.edu/www.html/srtm30_

plus.htm 

10.

 

https://az.wikipedia.org/wiki/Bak%4%  

B1 _buxtas%C4%B1 

УДК 517.958:532/533 

 

Г.А. Абдиева-Алиева 

 

Гидродинамическая модель  

Бакинской Бухты 

 

Основными  целями  статьи  является 

выявление  основных  источников  загряз-

нения и уязвимых зон на основе гидроди-

намической модели, а также определение 

воздействия в будущем сбрасываемых от-

ходов  из  нескольких  точек  в  Бакинской 

Бухте. 

Ключевые  слова:  Бакинская  бухта, 

промышленные  отходы,  программа  Del-

ft3D-FLOW,  гидродинамическая  модель, 

экологическая  оценка,  роза  ветров,  Del-

ft3D-FLOW, концентрация 

 

G.A. Abdiyeva-Aliyeva 

 

Hydrodynamic Model of Baku Bay 

 

The  main  objectives  of  the  article  is  to 

identify  the  main  sources  of  pollution  and 

vulnerable zones on the basis of hydrodyna-

mic  models,  as  well  as  the  determination  of 

the  impact  of  future  waste  discharges  from 

several points in the Baku Bay. 

Keywords:  Baku  bay,  industrial  waste, 

the  program  Delft3D-FLOW,  hydrodynamic 

model,  environmental  assessment,  the  wind 

rose, Delft3D-FLOW, concentration. 

 

Məqaləyə AMEA-nın İdarəetmə   

Sistemləri İnstitunun laboratoriya  

 müdiri, t.ü.e.d. Ə.B. Sadıqov  

rəy vermişdir. 

УДК 502.22(1-21) 

 

АББАСОВА Н.М.

1

 , АЛИЕВА Ш.З. 

2

,ШИРИНОВА  Ф.З.

2

, 

                                             АЛИЕВА С.Ч.

2

,  ГУСЕЙНЛИ Ш.С.

2

     

 

Национальное Аэрокосмическое Агенство Особое  Конструкторское   

Бюро  Космического  Приборостроения 

1

,  Институт Экологии

2

 

             

ПРОГНОЗИРУЮЩАЯ МОДЕЛЬ ЗАГРЯЗНЕНИЯ АТМОСФЕРЫ 

ПРОМЫШЛЕННОГО ГОРОДА 

 

       Ключевые слова: прогноз, модель, за-

грязнение атмосферы 

Как  известно , в случае, когда инфор-

мации  о  выбросах  промышленных  пред-

---