Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi

 
 
78
çıkış süreci ve sonrası, yazarları, sayıları, tasnif türleri, otoriteleri vb. özellikleri 
hakkında bilgi vermek gerekmektedir. 
 
 
 
 
Upanishadlar’ın ilk olarak hangi tarihte ortaya çıktığı kesin olarak 
bilinmemektedir. Söz konusu metinler içerisinde en eski ve en otoriter olarak kabul 
edilenlerden çoğunun Budizm öncesine, çok az kısmının da Budizm sonrasına ait 
olduğu ifade edilir. Bu durum en erken Upanishadlar’ın Veda ilahileri dönemi ile 
Budizm’in doğuşu arasında tamamlandığını göstermektedir. Bu itibarla ilk 
Upanishadlar için kabul edilen tarih M.Ö. 1000 ile 300 arası dönemdir.
179
 
Brhadaranyaka ve Chandogya’nın en eski iki Upanishad olduğu kabul edilir. 
Her biri yaklaşık yüz sayfadan müteşekkil olan bu iki metnin büyük bir olasılıkla 
Budist öncesi döneme yani M.Ö yedinci veya altıncı yüzyıla ait olduğu ileri sürülür. 
İlk üç nesir Upanishad olarak kabul gören Taittiriya, Aitareya ve Kauşitaki’nin de 
M.Ö altıncı ve beşinci yüzyıla ait olabileceği ifade edilir.
180
  
 
 Farklı zaman dilimlerinin dini ve ilmi eserleri olarak telakki edilen 
Upanishadlar’ın kaç adet olduğu kesin olarak bilinmemektedir. 10 civarında olduğu 
varsayılan temel Upanishadlar’ın sayısı zamanla artmıştır. Hatta bazı Upanishad 
metinlerinin ancak M.S. 15. yy’da kompoze edildiği belirtilir. Halen 112 civarında 
Upanishad’ın Sanskritçe baskısı mevcuttur. Sonradan teşekkül eden bu metinlerin 
daha önceki Upanishadlar’ın birçok düşüncesini yinelediği ve bu fikirleri özel bir 
düşünce ekolü veya dini eğitim için kullandığı ileri sürülür.
181
 
 
 Bazı kaynaklara göre 108 Upanishad korunmuş durumdadır. Sayıları oldukça 
fazla olan bu külliyatın bazıları nesir bazıları nazım tarzındadır. Upanishadlar’da 
                                                 
179
 Radhakrishnan, Indian Philosophy, I/12; Mascaro, The Upanishads, s. 7. 
180
 Patrick Olivelle, Upanisads, s. 20-21; Mascaro, age, s. 7. 
181
 Swami Prabhavananda and Prederick Manchester, The Wisdom of the Hindu Mystich The 
Upanishds, s. IX; Mascaro, age, s. 7. 

---

 
 
79
bazen basit ve somut anlatım bazen de karışık ve soyut bir izah kendini gösterir. 
Somut ve soyut düşünceler genellikle bir diyalog içerisinde ifade edilir.
182
 
Upanishadlar’ın anlatım tarzı çok inişli çıkışlıdır. Bazen oldukça ciddi bir anlatım 
bazen de basit mizah kendini gösterir. Bu iki farklı anlatım tarzının bir arada 
bulunması Upanishadlar’ın kendine has bir özelliğidir.    
Brihadaranyaka, Chandokya, Aitareya, Taittiriya, Kausitaki ve Kena’nın bir 
kısmı nesir tarzındadır. Bunlar herhangi bir mezhep veya tarikat ile ilgili değildirler. 
Kena Upanishad’ın “1-13” arası ve Brihadaranyaka’ın “8-21” arası  şiir tarzında 
olduğundan bunlar manzum Upanishadlar’a geçiş şeklinde değerlendirilir. Bu yüzden 
bu bölümler sonraki gelenek arasına da konulabilir.
183
 Bu doğrultuda Kena, nazım 
Upanishadlar’ın en eskisi olarak değerlendirilir. Söz konusu Upanishad, hem yaratıcı 
hem de insanların kurtuluşunda etkin olan tek tanrının aranması gibi temaları içinde 
barındırır. Kena’dan sonra gelen dört nazım Upanishad’dan en eskisi Katha’dır. 
Katha Upanishad içerisinde Samkhya ve Yoga sisteminin öğeleri açıkça görülür. 
Aynı zamanda bu metin diğer Upanishadlar’ı ve Bhavagatgita’yı iktibas eder. Isa, 
Svetasvatara ve Mundaka ise Katha’yı takip eden diğer nazım tarzı Upanishadlar’dır. 
Bunların hepsi de tanrıcılıkla ilgili güçlü ifadeler içermektedir. Bu anlamda bu 
metinlerin tanrıcılıkla ilgili geleneklerin ilk edebi ürünleri oldukları kabul edilir.
184
 
Bunlardan başka temel kabul edilen Prasna ve Mundakya adında iki 
Upanishad daha vardır. Nesir tarzındaki bu Upanishadlar’ın ortaya çıkış tarihlerinin 
miladın başlangıcından daha gerilere gitmediği tahmin edilmektedir. Mandukya’nın, 
                                                 
182
 Swami Prabhavananda and Prederick Manchester, The Wisdom of the Hindu Mystich The 
Upanishds, s. IX. 
183
 ER, XV/151; Radhakrishnan, Indian Philosoğhy, I/142. 
184
 Patrick Olivelle, Upanisads, s. 21. 

---

 
 
80
tarikatlar (okullar) öncesine dayanan en son Upanishad olduğu ifade edilir.
185
 
 Diğerleri hakkında kısaca bilgi verecek olursak, Maitrayani Upanishad, 
Samhkya ve Yoga sistemlerinin her ikisinin de öğelerini içerir. İçerdiği 
düşüncelerden hareketle Svestasvarata’nın, farklı felsefi kuramların ortaya çıkmaya 
başladığı dönemde oluşturulmuş olabileceği varsayılır. Yine söz konunu 
Upanishad’ın birçok pasajında ortalama görüşü yansıtan sistemlerden ve onların 
belirgin doktrinlerinden söz eden teknik terimler yer alır. Genel olarak önceki ve 
sonraki dönem Upanishadlar karşılaştırıldığında sonraki Upanishadlar’da ibadetle 
ilgili bilgi ve dua varken, nesir tarzındaki ilk Upanishadlar’da daha ziyade soyut 
kuram yer alır.  
İlk Upanishadlar’ın ardından oldukça fazla sayıda Upanishad metinlerinin 
türemesi, bir takım mezhep ve ekollerin ortaya çıkışına bağlanır. Buna göre kadim 
Upanishadlar kendilerinden sonra gün yüzüne çıkan bir takım ekol ve düşünce 
akımlarına kaynaklık etmişse de her zaman onların tutarsızlıklarına doğrudan 
doğruya dayanak noktası teşkil etmemiştir. Bu yüzden mezhep yanlısı 
Tanrıbilimciler sık sık hermenotik stratejiyi tercih etmişlerdir. Bu doğrultuda sözü 
edilen stratejistler yandaşı oldukları mezhebi görüşün doktrinlerine dayanak 
oluşturması için ilk Upanishadlar’ın anlamlarını farklı açılardan açıklama yoluna 
gitmişlerdir. 
Mezhep yanlısı Tanrıbilimciler, bununla birlikte zaman zaman yeni 
Upanishadlar da kompoze etmişlerdir. Veda külliyatı kanonu nihai şekline kavuşmuş 
ve kabul edilmiş olmasına rağmen mezhepler içinde yeni yeni metinler kompoze 
edilmiştir. Bu yeni metinler diğer Vedik kitaplar gibi kendi mezhep savunucularınca 
                                                 
185
 Radhakrishnana, Indian Philosophy, I/142. 

---