Urganch Davlat Universiteti Ijtimoiy-iqtisodiy fanlar fakulteti tarix yo’nalishi(sirtqi) 213-guruh talabasi O’runbayev Zafarbekning Tarix falsafasi va o’qitish metodikasi fanidan taqdimoti

Ibn Xaldun asosan falsafa va tarixga oid kitoblari bilan mashhur bo'lsa-da, uning ilmiy tadqiqotlari shu sohaga chek chekmasligini ko'rsatdi. U geografiya, iqtisod, madaniyatshunoslik va boshqa sohalarda ham ilmiy ishlarni amalga oshirdi. Ibn Xaldun hayoti va ijodi dunyo falsafasi va tarixiy fanlarini yanada rivojlantirgan ahamiyatli shaxslardan biridir. Uning fikrlari hozirgi kunda ham tarixiy fanlarda o'rganilmoqda va o'ziga xos ma'noga ega bo'lmoqda.Ibn Xaldun, 14-asrda Yevropa va Musulmon dunyosi bo'ylab mashhur bo'lgan arab olim, tarixchi va falsafa mutafakkiri. Uning asli nomi Abdulrahman ibn Muhammad ibn Muhammad ibn Ibrahim ibn Abd al-Malik ibn Muhammad ibn al-Hasan al-Ishbiliy (Ibn Khaldun) bo'lib, 27 may 1332-yilda Ispaniyaning Sevilya shahrida tug'ilgan. Ibn Xaldun, dunyo tarixida etakchi falsafa tashkilotchisi sifatida taniladi.

Ibn Xalsun va uning tafixiy falsafasi

• Ibn Xaldun tarixiy falsafaga katta e'tibor berdi. Uning fikrlariga asosan, jamiyatlar o'rtasidagi qonuniy munosabatlar (ijtimoiy adab va qoidalarga) jamiyatning rivojlanishiga ta'sir qiladi. U yozuvchi sifatida ko'plab davlatlarda ishlaganligi uchun, uning fikrlari yaxshi bilinadi. Ibn Xaldunning turli sohalardagi ilmiy izlanishlari Ibn Xaldunning ilmiy sohalaridan biri iqtisodsozlik bo'lib, u bu sohadagi ilmiy ishlarni ham yozdi. U Iqtisod nazariyasini amalga oshirdi va iqtisodiy tarixni tadqiq etdi. Bu sohada yozgan asarlari dunyo ilmiga muhim ta'sir qildi. Ibn Xaldunning tarixiy falsafasining asosiy tushunchalari va fikrlari, shuningdek, falsafa, siyosatshunoslik va ijtimoiy adabiyot sohasida ham muhim hisoblanadi. Uning asarlaridagi o'ylar jahon ilm-fanlarida qadr-qimmat bo'lib boradi. Bular bilan birga Ibn Xaldun jiddiy tarixchi sifatida ham taniladi. U tarixiy yozuvchilar orasida eng yaxshi deb hisoblanadi va tarixiy to'plami dunyoda katta e'tibor qozonaverishi bilan o'qiladi.

Ibn xaldunning asosiy fikrlari

• Ibn Xaldunning oʻz davrining davlatiga nisbatan salbiy munosabati shu qadar aniq ifodalanganki, arab mutafakkiri “feodal davlatning ahamiyatini va sulton yoki hukmdorning ijobiy rolini boʻrttirib koʻrsatgan”[6] degan baʼzi mualliflarning fikrlarini alloma qarashlari toʻgʻrisida bexabarliklari bilan izohlash mumkin. Ibn Xaldunning fikriga koʻra, davlat koʻr-koʻrona kuch boʻlib, hayotga obyektiv (moddiy) sabablardan kelib chiqib yondashadi va shu obyektiv sabablarga koʻra oʻzi tekinxoʻrlik qilib, jamiyatni oʻldiradi hamda oʻzi ham halok boʻladi.Xulosa qilib aytadigan boʻlsak, Ibn XalduMutafakkir adolat hukm surgan va qonunlar ustuvor boʻlgan davlatgina mustahkam boʻlishi toʻgʻrisidagi fikrni ilgari suradi. Shu jihatdan, allomaning qarashlarini ilmiy tadqiq etish va oʻrganish Uchinchi Renessans poydevorini barpo etar ekanmiz, bugungi kunda dolzarb boʻlib, juda muhim ahamiyat kasb etadi.nning ijtimoiy qarashlarida birinchi oʻrinda adolat prinsipi turadi.

Adabiyotlar:

• Adabiyotlar:
• Garaudy R. Pour un dialogue des civilisations. LʻOccident est un accident. Paris, 1977.
• Lacoste I. lbn Khaldoun. Naissance de lʻhistoire passee du Tiers-Monde. Paris, 1966.
•  Ibn Xaldun. Muqaddimat Ibn Xaldun. Maktabat Lubnon, Bayrut, 1992. –B.372.
• Ibn Xaldun. Muqaddimat Ibn Xaldun. Maktabat Lubnon, Bayrut, 1992. –B. 369.
• Ibn Xaldun. Muqaddimat Ibn Xaldun. Maktabat Lubnon, Bayrut, 1992. –B.372-373.
• Ibn Xaldun. Muqaddimat Ibn Xaldun. Maktabat Lubnon, Bayrut, 1992. –B.288.