Urganch Davlat Universiteti Iqtisodiyot fakulteti 221-Menejment (tbb) guruhi talabasi Karimova Asaloy

Mamlakatlar rivojlanishi va turizm sohasiga ta’siri.
Turizm bоshqа sоhаlаrgа nisbаtаn tеz tаrаqqiy etаdigаn tаrmоqdir, chunki 
bu sоhа mаmlаkаtimiz uchun unchаlik kаttа invеstisiyani tаlаb qilmаsdаn 
rivоjlаnishi mumkin bo‘lgаn sоhаdir. Bоshqа sоhаlаr, jumlаdаn hаvо, tеmiryo‘l, 
аvtоmоbil trаnspоrti, оvqаtlаnish vа sаvdо shаhоbchаlаri, mеhmоnхоnаlаr rivоj 
tоpsа o‘shа jоydа turistik оb‘еktlаr mаvjud bo‘lsа bеmаlоl turizmni rivоjlаntirish 
mumkin. Turizm sоhаsidаgi mutахаssislаrning fikrichа, u XXI аsrdа dunyo 
miqiyosidа eng ustuvоr fоydа kеltiruvchi sоhаgа аylаnаdi. Hоzir u dunyo bo‘yichа 
аvtоmоbilsоzlik vа nеftni qаytа ishlаsh sоhаsidаn kеyin uchinchi o‘rinni egаllаb 
turibdi.
Bu sоhа dunyo sаnоаti vа qishlоq хo‘jаligidаn o‘zib kеtdilаr. Turizmning tеz 
rivоjlаnishigа yanа bir sаbаb, u yuqоri dаrаjаdаgi kаttа ilmiy tаdqiqоt хаrаjаtini 
(nаukоyomkiy) vа quvvаtni ko‘p sаrf qilаdigаn (enеrgоyomkiy) tехnоlоgiyani 
tаlаb qilmаydi. Birоq, turizm bоshqа sоhаlаrni rivоjlаntirishni tаqоzо qilаdi. SHu 
tufаyli ushbu sоhа bilаn ko‘pginа хizmаt ko‘rsаtuvchi sоhаlаr bir-biri bilаn uzviy 
bоg‘liq rаvishdа rivоj tоpmоg‘i lоzim. Turizmning yuqоri dаrоmаd kеltiruvchi 
sоhа bo‘lgаnligi tufаyli ko‘pginа dаvlаtlаr vа tаdbirkоrlаr uning rivоjlаnishi uchun 
kаttа e‘tibоr bеrmоqdаlаr. Ulаr yangi-yangi mеhmоnхоnаlаrni qurmоqdа, 
eskilаrini rеkоnstruksiya qilib tа‘mirlаmоqdа, qаysiki ulаrni hаm jаhоn stаndаrtlаri 
tаlаblаrigа mоslаshtirmоqdа. Bungа birginа Sаmаrqаnd shаhridа qurilgаn o‘nlаb 
shахsiy mеhmоnхоnаlаrni misоl kеltirish mumkin. Ulаr hеch kimning tа‘zyiqi yoki ko‘rsаtmаsisiz o‘z tаshаbbuslаri bilаn qurilgаn оb‘еktlаrdir. Maqsadi shu sohanirivоjlаntirib kаttа fоydа оlish. Bu esа o‘z nаvbаtidа, turizmni rivоjlаntirish uchun eng muhim оmillаrdаn biridir. Bugungi globallashuv jarayonida qariyb barcha mamlakatlar iqtisodiy faoliyatida turizm sektori yuqori daromad manbai sifatida alohida ahamiyatga ega. Mazkur sohaning mamlakat iqtisodiy-ijtimoiy hayotiga ta’siri nafaqat valyuta tushumi, ishorani yaratish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, balki ajdodlardan meros qolgan madaniyat va qadriyatlarning saqlashning bosh omilidir. Shu sababdan, turizmning iqtisodiyotga 
ta’sirini to’liq tushunish va samarali faoliyat yuritishni ta’minlash maqsadida 
ko’plab xalqaro turistik tashkilotlar faoliyat olib boradi.
Bular ichida Dunyo sayohat va turizm kengashini (WTTC) alohida ta’kidlab 
o’tish maqsadga muvofiqdir. WTTC jahon miqyosida turizm va sayohatning 
iqtisodiy-ijtimoiy ulushini belgilaydigan global hokimyatdir. Ushbu hokimyat 
turizm sektorining barqaror o’sishini qo’llab-quvvatlaydigan hamda yangi ish 
o’rinlari yaratishda, sayyohlik eksportini boshqarishda va samaradorlikka 
erishishda hukumatlar va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda ishlaydi. 25 yildan buyon WTTC turizm va sayohatning iqtisodiy ta’sirini o’rganib kelmoqda. 2015-
yilgi ma’lumotlar yillik iqtisodiy hisobotlar 184 mamlakat va 25 ta hududni o’z 
ichiga oladi. Ushbu ma’lumotlarga muvofiq, dunyo bo’yicha 2014-yilda sayohat va turizm 7,6 trillion AQSH dollari, ya’ni umumiy YaIMning 10 %i va 277 million isho’rni (har 11dan 1 kishi turizm sohasida ishlaydi) ga teng bo’ldi. 
Yaqin yillarda turizm dunyo miqyosida avtomobil sanoati, moliyaviy xizmatlar va sog’liqni saqlashga qaraganda tez sur’atlar bilan rivojlanmoqda. O’tgan yil ham bundan mustasno bo’lmadi. Xalqaro turistlar tashrifi 1,14 mlrdga teng bo’ldi va bu 
ko’rsatkichning 46 %i rivojlanayotgan mamlakatlar hissasiga to’g’ri keladi. Aytish 
joizki, ayni davrda davom etayotgan Rossiyadagi retsessiya, ya’ni iqtisodiy tanglik jahon turizmiga o’z salbiy ta’sirini ko’rsatdi. Shunga qaramasdan, jahonning 
ko’plab mamlakatlari shular qatorida O’zbekiston ham iqtisodiy o’sishda davom 
etdi.
Ma’lumki, O’zbekiston turizm sanoatida katta imkoniyatga ega davlatdir. 
Bugungi kunda mamlakatimizda 4000 dan ortiq tarixiy obidalar va muzeylarimizda 
2 mlndan ziyod qadimiy eksponatlar saqlanayotgani fikrimizning yorqin dalilidir. 
Turizm sohasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga ta'siri bo'yicha ko'plab olimlar ilmiy tadqiqotlar olib borishgan. Masalan, A.M.Gudratli turizmning mamlakat iqtisodiyotiga ta'sirini ijobiy baholab, turizm sohasi milliy daromadni ko'paytirish; yangi ish o'rinlarini yaratish; turistik xizmatlarni ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan barcha tarmoqlarni rivojlantirish; turistik markazlarda ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzulmasini rivojlantirish; xalq hunarmandchiligi va madaniyat markazlari faoliyatini faollashtirish; aholi turmush darajasi oshishini ta'minlash; valyuta tushumlarini ko'paytirishga yordam berishini ta'kidlaydi. A.V.Strelnikov esa, ushbu tarmoqda bitta yangi ish o'rnini yaratish sanoat tarmog'iga nisbatan 20 barobar arzonroqqa tushishini aniqlagan.
Yu.V. Bogdanovning fikricha, 30 ta turist bevosita bitta yoki bilvosita ikkita yangi ish o'rnini yaratadi. Tadqiqotchi Z.M. Muxammedovaning ta'kidlashicha, O'zbekistonda turizmdan keladigan daromadlarni yalpi ichki mahsulotdagi ulushi loaqal 5 foizga yetkazilsa, bu tarmoqda band bo'lgan aholi soni 2433 kishini tashkil etadi. Aholi jon boshiga YaIM hajmi esa 392,1 ming so'mga oshadi.
P. Vukadinovich turizmning nafaqat ijobiy, balki salbiy ijtimoiy-iqtisodiy samaralari ham borligini ta'kidlab, turizmning quyidagi salbiy ta'sirlarini ajratib ko'rsatadi: turizmga iqtisodiy bog'liqlik; mahalliy aholi uchun kundalik tovar va xizmatlarning qimmatlashishi; turizm bozorida transmilliy kompaniyalarning ustunligi; ishga oid sikllarning sezuvchanligi va ishga oid munosabatlarning o'zgarishi; milliy an'analar va qadriyatlarga putr yetishi va boshqalar.
Ushbu tadqiqotda turizm sohasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga ta'siri miqdoriy asoslash maqsadida Butunjahon turizm tashkiloti (UNWTO) hamda Butunjahon sayohat va turizm kengashi (WTTC) tomonidan olib borilgan tadqiqot natijalari va Jahon banki hamda Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) statistik hisobotlari ma'lumotlaridan foydalanildi.
2019 yil yakuniga ko'ra turizm sohasi yoqilg'i va kimyo sanoatidan so'ng dunyoning uchinchi eng yirik eksport tarmog'iga aylandi. Ushbu sohadagi eksport hajmi 1,7 trilion AQSh dollariga yetdi. Turizmga to'g'ri keladigan kunlik eksport hajmi 5 mlrd. AQSh dollarini tashkil etdi.