Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»



Yüklə 10,95 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə40/140
tarix12.01.2023
ölçüsü10,95 Mb.
#98472
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   140
Qishloq xo\'jaligi iqtisodiyoti (N.Nurmatov)

As

^^-xAn 
100
quyidagi formula yordamida
Bunda: 
As -
asosiy vositaning amortizatsiya summasi (ming so‘m);
Abq -
asosiy vositaning balans qiymati (ming so‘m);
An -
asosiy vositaning eskirish me'yori, foizda.
Asosiy vositalaming eskirish me’yori berilmaganda asosiy vositaning 
balans qiymatini uning xizmat qilish muddatiga taqsimlash natijasida eskirish 
summasi aniqlanadi. Xo‘jalikda asosiy vositalar kapital ta'mirlangan bo'lsa, 
ushbu summa ularning balans qiymatiga qo‘shiladi.
Eskirish summasi yetishtirilayotgan mahsulotlar, ko'rsatilayotgan 
xizmatlaming tannarxiga belgilangan tartibda o‘tkaziladi. Korxonadagi asosiy 
vositalar uchun hisoblangan amortizatsiya summalari yig'ilib amortizatsiya 
fondini tashkil etadi va u mayjud asosiy fondlami ta'mirlash, ishga yaroqli 
holatda saqlab turish va yangilarini sotib olish maqsadlarida ishlatiladi. 
Amortizatsiya fondi mablagiarini belgilangan maqsadlar uchun sarflash, uning 
boshqa maqsadlarga sarflanishiga yo‘1 qo'maslik lozim.
2008-yil 
1-yanvardan 
amaliyotga joriy 
etilgan 
0 ‘zbekiston 
Respublikasi soliq Kodeksida asosiy fondlar amortizatsiyasining eng yuqori 
me'yorlari belgilab berilgan va u quyidagi 5.1-jadvalda keltirilgan.
5.1-jadval.
Amortizatsiya qilinishi kerak bo‘lgan mol-muik amortizatsiyaning
eng yuqori me’yorlari

A s o s iy v o s ita la m i n g n o m i
A m o r tiz a ts iy a n in g
y i l l i k e n g y u q o r i 
m e 'y o r i , fo iz la r d a
Binolar, im oratlar va inshootlar
1
B in o la r , im o r a tla r
5
2
K o 'p r i k l a r
3
D a m b a l a r , t o ‘g ‘o n Ia r
4
K o r x o n a la m in g te m ir v o 'l l a r i
5
O i r g ‘o q n i m u s ta h k a m io v c h i, q i r g 'o q n i h im o v a lo v c h i in s h o o tla r
6
R e z e r v u a r la r , s is te m a la r , b a k la r v a b o s h q a s i g ‘im la r
7
Ic h k i x o 'i a l i k v a x o 'i a lik l a r a r o s u g 'o r i s h ta r m o g ‘i
8
Y o p iq k o lle k to r - d r e n a i ta r m o g 'i
9
S D o rt-so g ‘lo m la s h tir is h in s h o o tla ri
10
I s s iq x o n a la r v a p a m ik la r
11
B o s h q a in s h o o tla r
97
www.ziyouz.com kutubxonasi


A s o s iy v o s ita la m i n g n o m i
A m o r tiz a ts iy a n in g
y illik e n g y u q o r i 
m e 'y o r i , fo iz la r d a
U z a t i s h q u r i l m a l a r i
1
E l e k tr u z a t is h h a m d a a lo q a q u r ilm a la r i v a lin iy a ia r i
8
2
I c h k i g a z q u v u r la r i v a b o s b q a q u v u r la r
3
V o d o p r o v o d , k a n a l iz a ts iy a v a is s iq lik ta r m o q la r i
K u c h - q u v v a t b e r a d i g a n m a s h i n a l a r v a u s k u n a l a r
I
I s s iq lik te x n ik a u s k u n a la r i
8
2
T u r b in a u s k u n a la r i v a g a z tu rb in a la ri q u r ilm a la r i
3
E l e k tr d v ig a te lla r i v a d iz e l- g e n e r a to r la r
4
K o m p le k s q u r il m a la r
5
B o s h q a
k u c h - q u v v a t 
b e r a d ig a n
m a s h i n a la r
v a
u s k u n a la r
(h a r a k a tla n u v c h i tr a n s p o r td a n ta s h q a r i)
F a o l i y a t t u r l a r i b o 'y i c h a
is h
m a s h i n a i a r i v a
u s k u n a l a r
( h a r a k a t l a n u v c h i t r a n s p o r t d a n t a s h q a r i )
1
lq tis o d iy o tn in g
b a r c h a
ta r m o q la r ig a
te g is h li 
m a s h i n a la r
v a
u s k u n a la r
15
2
Q is h lo q x o ‘ja Iig i tr a k to r la r i, m a s h i n a la r i v a u s k u n a la r i
3
Y o T d o s h , u y a li a lo q a , r a d io te le f o n , p e y jin g a lo q a u s k u n a la r i
4
N a s o s la r
5
Y u k tr a n s p o r ti, y u k o r tis h - tu s h ir is h m a s h i n a la r i v a u s k u n a la r i
6
B o s h q a m a s h i n a la r v a u s k u n a la r
H a r a k a t l a n u v c h a n t r a n s p o r t
1
A v to m o b il tr a n s p o r tin in g h a r a k a td a g i ta r k ib i, is h la b c h iq a r is h
tr a n s p o r ti
2 0
2
Y e n g il a v to m o b illa r
3
S a n o a t tr a k to r la r i
4
K o m m u n a l tr a n s p o r t
10
5
B o s h q a tr a n s p o r t v o s ita la r i
2 0
K o m p y u t e r , m a T u m o t l a r n i q a y t a i s h l a s h u s k u n a l a r i
1
K o m p y u te r la r
2 0
2
N u s x a k o ‘c h ir is h - k o ‘p a y tir is h te x n ik a s i
3
B o s h q a la r
B o s h q a g u r u h l a r g a k i r i t i l m a g a n q a t ’iy b e l g i l a n g a n a k t i v l a r
1
K o ‘p y illik d o v - d a r a x tla r
10
2
I d o r a m e b e li v a u s k u n a la r i (s h u j u m la d a n te le f o n a p p a r a tla r i, 
h is o b la s h q u r ilm a la r i v a b o s h q a la r )
15
3
B o s h q a la r
10
M a n b a : 0 ‘z b e k i s to n R e s p u b lik a s i s o liq K o d e k s i.
Soliq solish maqsadlari uchun har bir kichik guruh bo‘yicha 
amortizatsiya me'yorim qo‘llash orqali, biroq ushbu Kodeksda belgilangan eng 
yuqori me'yordan oshmagan holda hisoblab chiqiladi. Soliq solish maqsadlari 
uchun amortizatsiyani ushbu Kodeksda belgilanganidan pastroq va soliq 
to‘lovchining hisob siyosatida mustahkamlab qo‘yilgan me'yorlar bo'yicha 
hisoblashga y o i qo‘yiladi.
98
www.ziyouz.com kutubxonasi


Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar fan-texnika taraqqiyoti 
natijasida yaratilgan zamonaviy, serunum texoika vositalarini sotib olishga 
intiladi. Xo‘jalikda ma'naviy jihatdan tez eskiradigan asosiy vositalar uchun 
tezkor amortizatsiya usulidan ham foydalaniladi. Lekin bu jarayon ular 
yordamida yetishtiriladigan mahsulotlaming tannarxlariga bevosita ta’sir etadi. 
Chunki bunda mahsulot tannnarxiga o'tkaziladigan amortizatsiya summasi 
ko'payadi. Shuning uchun bu usulni qoilashdan avval ulaming o'rindoshligini, 
sarf-xarajatlarini va boshqa jihatlarini e'tiborga olish lozim.
Qishloq xo'jaligi fondlari tarkibida 
aylanma fondlar
ham muhim 
ahamiyatga ega. Aylanma fondlar - mahsulot ishlab chiqarish, xizmatlami 
bajarish jarayonida bir marta qatnashib, qiymatini shu mahsulotlarga to‘liq 
o‘tkazib, o ‘z shaklini ham o‘zgartiradigan vositalardir. Ularga urug‘liklar, 
yoqilg‘i, yog'lovchi materiallar, kimyoviy vositalar, yem-xashaklar, kam 
qiymatli, tez to‘zuvchi materiallar, joriy va valyuta hisob raqamlaridagi, 
kassadagi mablag‘lar va boshqa shu kabilar kiradi. Aylanma fondlar ishlab 
chiqarish va realizatsiya jarayonining uzluksiz amalga oshishini ta'minlab 
turadi. Aylanma fondlar qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish jarayonida bir 
marotaba qatnashib, o‘z shaklini o'zgartiradi. Masalan, ekilgan urug‘ 
o‘simlikka, mineral o‘g‘itlar esa oziqa moddalarga aylanadi, yonilg'idan 
foydalanish natijasida mashina-traktorlar ish bajaradi va hokazo.
Qishloq xo'jaligida aylanma fondlar iqtisodiyot boshqa tarmoqlaridagi 
aylanma fondlardan farq qilib, quyidagi o'ziga xos xususiyatlarga ega:
a) ishlab chiqarish siklining uzoq davom etishi munosabati 
bilan 
aylanma fondlar aylanishining sekinligi. Aylanma fondlami tashkil etishda 
uning bu xususiyatini inobatga olish lozim;
b) mehnat predmeti xarajatlarining notekisligi va qishloq xo'jaligi 
ishlab chiqarishining mavsumiyligi sababli yilning turli davrlarida aylanma 
fondlar sarfi tarkibining keskin o‘zgarib turishi. Qishda aylanma fondlar sarfi 
tarkibida yem-xashakning salmog'i yuqori bo‘lsa, bahorda urug‘lik, yoqilg‘i- 
moylash materiallari, o‘g‘it, ehtiyot qism va boshqalaming sarfi keskin ortadi;
d) aylanma fondlaming bir qismi ichki 
xo‘jalik 
ehtiyoji uchun 
foydalaniladi. Qishloq xo‘jalik mahsuJotlarining bir qismi sotilmaydi, balki 
natural shaklida (um giik, yem-xashak va hokazo) qaytadan ishlab chiqarish 
jarayonida foydalaniladi;
e) xo‘jalik yuritishning turli-tuman shakllari sharoitida aylanma 
fondlami moliyalashtirish manbalarining turlicha boiishi.
Aylanma 
fondlarining 
aylanishi 
o'zida 
uch 
bosqichni 
mujassamlashtiradi: ta'minot, ishlab chiqarish va realizatsiya (sotish).
Aylanma fondlaming tarkibi korxonalaming ixtisoslashuviga qarab 
turlicha boiadi. Masalan, don mahsulotlari yetishtiravchi korxonalarda 
aylanma fondlaming asosiy tarkibini uragiik, o‘g‘it, yoqilgi, ehtiyot qismlar,
99
www.ziyouz.com kutubxonasi


texnikalar band etgan bo'lsa, chorvachilik korxonalarida bu tarkibni asosan 
ozuqa, boquvdagi hayvonlar band etadi.
Qishloq xo‘jaligidagi aylanma fondlar turkumlanishi 5.2-chizmada 
keltirilgan.

Yüklə 10,95 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   140




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə