Урмийа ханлыьы

 
46 
etmək  hüququ  var  idi.  Əgər  xan  sonsuz  səlahiyyətlər  sahibi  kimi 
birina  cəza  verərdisə,  bu  hal  bəd  əməl  kimi  qiymətləndirilirdi  və 
əgər o,  adət-ənənənin əleyhinə olaraq öz hökmünü bu şəkildə gös-
tərməklə  davam  edərdisə,  həmin  yerdə  Məhəmməd  şəriəti  qanun-
larından  başqa  bir  qanun  qüvvədə  deyildisə,  bu  hərəkət  xan  üçün 
faciə ilə nəticələnə bilərdi». 
Xanlığın bütün mədaxili, məxarici baş vəzirin göstərişi, icazəsi 
ilə alınır və xərclənirdi. Tоplanan vеrgilərə baş vəzir nəzarət еdirdi. 
Baş  vəzir  diplоmatik  əlaqələrin,  ilişkilərin  yaranmasına  ca-
vablı sayıldığından xarici siyasəti əlində cəmləyirdi. Mühim sənəd-
lərin  düzgün  tərtibinə,  yazışmaların  оxunmasına,  cavablandırılma-
sına məsuliyyətli idi. Dövlət işlərini nəzarətdə saxlayırdı. О, bütün 
idarəçilik aparatının aparıcısı və xanın birinci məsləhətçisi idi. 
Urmiya  xanlığının  baş  vəzirləri  adətən  mirzə  ünvanı  daşı-
yırdılar. 
Vəzirlər  öz  maaşlarını  «Vəziryanə»-vəzirlik  adı  ilə  yığılan 
vеrgidən alırdılar. 
1748-ci  ildə  Urmiya  hakimi  Mehdi  xan  Həsən  xan  oğlu  Qa-
sımlı-Avşara qarşı öz vəziri üsyan hazırlamışdı. Bu üsyan Təbrizdə 
baş vermişdi. Üsyançıların arvadlarından biri bu xəbəri saraya çat-
dırmışdı.  Mehdi  xan  onun  tamahı  olduğunu  zənn  edib,  xeyli  pay-
parça verib, yola salmaq istəyəndə arvad ərmağandan boyun qaçır-
mışdı.  Bildirmişdi  ki,  mən  sənin  çörəyini  yemişəm.  Üsyançıların 
başında  Mehdi  xanın  əlini,  dilini  kəsdirib,  öldürdüyü  Mirzə 
Məhəmmədəli Avşarın oğlu Mirzə Məhəmmədrza vəzir dururdu. 
Mehdi  xanın  vəziri  Mirzə  Məhəmmədrza  Təbrizin  əyan-əş-
rəfi, seçkin təbəqəsi ilə qurduğu məclisin şirin yerində, içkili halda 
qalxıb bildirmişdi: 
–  Camaat, siz bilirsiniz ki, mən Mehdi xanın çox yaxınıyam. 
O, bir siyahı hazırlayıb. Siyahıda Təbriz qoçularının, lotularının ad-
ları var. Xorasan səfərindən qayıdan kimi həmin adamları öz cəza-
sına çatdıracaq. 
Təbrizin  əhli  bu  xəbərdən  təşvişə  düşdü.  Şəhərin  böyükləri, 
başbilənləri əndişələndilər. Mirzə Məhəmmədrza arzusuna çatmışdı. 

---

 
47 
Xalq ayaq üstündə idi. Atası Mirzə Məhəmmədəli Avşarın qisasının 
alınması  çağı  gəlmişdi.  Ayaqlananları  başına  toplayıb,  saraya  hü-
cum  çəkdi.  Keşikçilərin  olmamasından  istifadə  edib  sarayı  tutdu. 
Səs-küyə  hövlank  yerindən  qalxan  Mehdi  xana  güllə  dəydi.  O, 
yaralı halda özünü müdafiə etməyə başladı. Üsyançıların kim olduq-
ları ilə maraqlandı. Bildirdilər ki, bir sıra ovbaş, başıpozuq adamlar-
dır. Tez saray adamlarına göstəriş verdi ki, evdəki bahalı əşyalardan 
pəncərədən  bayıra  atsınlar.  Qoy  onların  başı  qarətə  qarışsın.  Iç 
adamları pal-paltara silahları da əlavə edib, pəncərədən bayıra atdı-
lar.  Mehdi  xanın  sursatı  qurtarandan  sonra  üsyançılar  içəri  daxil 
olub onu öldürdülər. Bu hadisə tarixi ədəbiyytda “Vəzir qiyamı” adı 
ilə məşhurdur. 
Mirzə  Məhəmmədcəfər  bəy  İmanlı-Avşar  öncə  Fətəli  xan 
Araşlının, Rüstəm xan Qasımlının, sonra İmamqulu xan Qasımlının 
vəziri olmuşdu. Rüstəm xanı Bağır bəy öldürəndən sonra onun nəşi 
yeddi  gün  şəhər  meydanında  qalmışdı.  Heç  kim  qorxusundan  ora 
yaxınlaşmırdı. Vəzir Mirzə Məhəmmədcəfər heç kəsdən pəksinmə-
yərək  Əbdülməliki  tayfasını  başına  yığıb,  Rüstəm  xanın  cəsədini 
meydandan götürüb, Bazarbaşı qəbrstanlığında dəfn etdi. 
Qorxmaz  vəzir  Mirzə  Məhəmmədcəfər  bəy  Əbdülməliki-
İmanlı Avşar 1778-ci ildə vəfat edib. Urmiyanın «Xan» qəbristanlı-
ğında, Rzaqulu xan Qasımlı-Avşarın yanında dəfn olunub. 
Mirzə  Məhəmmədcəfər  bəyin  Əbdülhəsən  bəy,  Məhəmməd-
şəfi  bəy,  Əsgər  bəy,  Əbdüssəməd  bəy,  Hüseyn  bəy  adlı  oğulları 
vardı. 
Əbülhəsən bəy Urmiya şəhərində doğulmuşdu. Ibtidai təhsili-
ni atasından almışdı. Sonra mədrəsədə oxumuşdu. Savadlı olduğun-
dan dolayı mirzə ünvanı daşıyırdı. 
Mirzə Əbülhəsən bəy atasından sonra ədliyyə vəkili, sonra və-
zir vəzifəsində çalışmışdı. 
Mirzə Əbülhəsən bəy bir müddət Məhəmmədqulu  xanın zin-
danında  yatmışdı.  Qardaşı  Əsgər  xan  Salmasa  qaçandan  sonra 
Məhəmmədqulu xan onu zindandan çıxarıb vəzifəsinə qaytarmışdı. 
Sonra  onu  Sovməi-Bəradost  (Baranduz  mahalına)  bölgəsinə  ezam 

---

 
48 
etmişdi. Fikirləşmişdi ki, o da qaçıb, qardaşına qoşular, yerləri bəlli 
olar.  Mirzə  Əbülhəsən  bəy  məmuriyyətinə  əncam  çəkəndən  sonra 
saraya  qayıtmışdı.  Məhəmmədqulu  xanın  umudu  suya  düşmüşdü. 
Əsgər  xanın  tapılmadığını  görüb,  Mirzə  Əbülhəsən  bəyi  yenidən 
həbs  etdirmişdi.  Sonra  bu  adlı-sanlı  vəziri  Təbriz  hakimi  Xudadad 
xanın məsləhəti ilə öldürmüşdü. 
Mirzə Əbülhəsən bəyin Məhəmmədnəbi bəy adlı oğlu vardı. 
Məhəmmədnəbi  bəy  Urmiya  şəhərində  dünyaya  pənah  gətir-
mişdi. İbtidai təhsilini atasından almışdı. Sonra mədrəsədə oxumuş-
du. Savadlı olduğundan dolayı mirzə ünvanı daşıyırdı. 
Mirzə  Məhəmmədnəbi  Qasım  xan  Qasımlı-Avşarın  hakimiy-
yəti  dönəmində  vəkil  vəzifəsində  çalışmışdı.  Sonra  Hüseynqulu 
xanın hakimiyyəti illərində vəzir vəzifəsinə yüksəlmişdi. 
Mirzə Məhəmmədcəfər bəyin ikinci oğlu Məhəmmədşəfi bəy 
Urmiya  şəhərində  dünyaya  gəlmişdi.  İbtidai  təhsilini  atasından  al-
mışdı. Sonra mədrəsədə oxumuşdu. Savadlı olduğundan dolayı mir-
zə ünvanı daşıyırdı. 
Mirzə Məhəmmədşəfi bəy Zəki xan Zəndin yanında vəzir ol-
muşdu. 
Zəki  xan  Zənd  Sənəndəc  hakimi  Əmənulla  xan  Ərdalani  ilə 
savaşarkən ikincisi yenilib, qaçmışdı. Qaçıb, İmamqulu xana sığın-
mışdı. Zəki xan Mirzə Şəfi bəy Mirzə Məhəmmədcəfər oğlu Əbdül-
məlikini İmamqulu xanın yanına göndərmişdi. Ondan xahiş etmişdi 
ki, Əmənulla xanı təhvil versin. İmamqulu xan Zəki xanın təhdidin-
dən  hirslənib,  İbrahim  xan  Divanbəyinin  başçılığı  ilə  4  min  avşarı 
Zəki xanın üstünə göndərdi. Əmənulla xanı da onlara qoşdu. Mirzə 
Şəfi  bəy  qəziyyəni  necə  varsa  Zəki  xana  çatdırmışdı.  Zəki  xan  da 
Mirzə Şəfini yalançılıqda günahlandırıb, həbs etmişdi. 
Zəki  xan  Zənd  Avşar  qoşununun  yetişdiyini  görüb,  müqavi-
mət göstərə bilməyəcəyini düşünüb, İraqa tərəf qaçdı. Yolda vəziri 
Mirzə Şəfi bəyi öldürdü. 
 

---