Урмийа ханлыьы

 
38 
Sumay mahalı 
 
Cənubdan  Baranduz,  şərqdən  Urmiya,  şimaldan  Salmas  ma-
halı,  İskəndər  və  Sultan  adlı  kiçik  dağlarla  həmsərhəddir.  Mahal 
dağlıq sahə olduğu üçün onun sakinləri əsasən  maldarlıqla məşğul 
olurdular. Eyni zamanda burada əkinçiklik də yayılmışdır. 
Sumay Türkiyə sərhəddində yerləşdiyinə görə daima münaqi-
şə obyekti idi. Nəticədə oradakı kəndlərin təxminən yarısı tamamilə 
dağılmış və sıradan çıxmışdır. 
Sumay bəyləri Bələkə kəndində salınmış qalada yaşayırdılar. 
 
Bərdəsur mahalı 
 
Mərgəvər, Şəmdinan, Urmiyə və Tərgəvər mahalları ilə əhatə 
edilmişdir.  Onun  inzibati  mərkəzi  yüzdən  artıq  evi  olan  Bərdəsur 
kəndi idi. Bu qala yerli hakimlərin iqamətgahı idi. Qalada dövlət iş-
ləri ilə məşğul olan hissə “Ələmlik”, yerli hakimin ailəsinin yaşadı-
ğı hissə isə “Hərəmlik” adlanırdı. Orada Nəqşibəndi təriqətinə mən-
sub xanəgah var idi. Xanlıqlar dövründə burada həmin təiqətin baş 
ruhanisi Xəlifə Şeyx Səid Saleh və onun xəlifələri otururdu. 
Bu  ruhaniyə  “Pustnişin”  Xəlifə  deyilirdi.  Mahalda  bir  çox 
adam  həmin  Şeyxə  etiqad  edirdi,  o,  ümumiyyətlə  bütün  Urmiya 
vilayətində nüfuza malik idi. Hakim xanlar bu təriqətə mənsub olan 
əhalinin ələ almaq məqsədilə şeyxə bir neçə kənd vəqf etmişdilər. 
Bərdəsur qalasında mahal  hakimindən başqa, nüfuzlu  bəylər, 
ruhanilər və başqa imtiyazlı təbəqələr yaşayırdılar. Bunlardan əlavə, 
orada  400  nəfərə  yaxın  silahlı  dəstə  var  idi.  Qalanın  üzərindəki 
kitabədən  məlum  olur  ki,  o,  Gülənbər  adlı  bəy  tərəfindən  XII 
yüzilin  axırlarında  Osmanlı  basqınlarından  və  yarımköçəri  tayfala-
rın hücumlarınndan qorunmaq üçün tikilmişdir. 
 

---

 
39 
Bəykişili mahalı 
 
Xanlığın  kiçik  mahallarından  biri  olan  Bəykişili  şimaldan 
Nazlı çayı, şərqdən Urmiyə gölü, cənubdan Urmiya mahalı, qərbdən 
Baranduzla  həmsərhəddir.  Mahal  öz  adını  Avşar  elinin  Bəykişili 
oymağından alıb. Bəykişili oymağı əsasən Urmiya bölgəsində köç-
düşlə məşğul id. Tarixi ədəbiyyatda bəzən Bəgəşli, Bəgişli kimi də 
yazılır. 
Bəgişli  oymağının  ünlü  nümayəndələrindən  biri  Pənah  bəy 
idi.  Pənah  bəy  Fətəli  xan  Araşlı-Avşarın  sərkərdələri  arasında  qo-
çaqlığı ilə seçilirdi. 
Bəgişli  oymağının  ünlü  simalarından  biri  də  Fətəli  bəydir. 
Fətəli bəy Fətəli xan Araşlı-Avşara xidmət etmişdi. 
Bəgişli  oymağının  məşhur  nümayəndələrindən  biri  də  Qulu 
bəydir.  Qulu  bəy  Fətəli  xan  Araşlı-Avşarın  qoşununda  qulluq  et-
mişdi. 
Bəgişli oymağının tanınmış nümayəndələrindən biri də Meh-
rab xandır. Mehrab xan Avşar Fətəli şah Qovanlı-Qacarın tanınmış 
sərkərdələrindən idi. 
Bəykişili  mahalının  ərazisi  əsasən  düzənlikdir.  Onu  təşkil 
edən  51  kənd  həmin  düzənlikdə  yerləşirdi.  Burada  əkinçilik  geniş 
yayılmışdı. Əkin sahələri, bağ və bostanlar ümumiyyətlə çay və və 
çeşmə suları ilə suvarılırdı. 
Xanlığın əsas limanlarından biri olan Gölmanxana bu mahal-
da yerləşirdi. Mahalın mərkəzi Miyavəq kəndində kiçik bir qala idi. 
Bu  qala  xarici  işğalçıların  hücumu  nəticəsində  sonralar  xarabaya 
çevriıdi. 
 
Təkab mahalı 
 
Marağa  xanlığının  cənub-şərqində  yerləşən  ən  böyük  mahal-
lardan  biri  idi.  O,  şimaldan  Sərəs,  Qaraağac,  cənubdan  Miranşah, 
şərqdən  Ənguran,  qərbdən  Sayınqala  mahalları  ilə  həmsərhəddir. 
Mahalın  ərazisi  dağlıqdır.  Bulaq  və  buradan  axan  yeganə  Təkab 

---

 
40 
çayı əhalini su ilə təmin edirdi. Təkab mahalı çox geniş əraziyə ma-
lik  olduğu  üçün  inzibati  cəhətdən  Tikantənə  və  Aşağı  Təkab 
nahiyyələrinə ayrılırdı. 
Təkab  mahalının  ümumi  inzibati  mərkəzi  mühüm  ticarət  və 
strateji əhəmiyyəti olan Tikantanə kəndi idi. Burada dükanlar, həf-
təbazarı və hamam var idi. 
 
Miyandab mahalı 
 
Mahal Marağanın cənub-qərbində, Urmiyə gölünün sahilində 
və tam düzənlikdə  yerləşmişdir. O, şimaldan Kavdil kəndi,  cənub-
dan Tatau, şərqdən Cığıtı və qərbdən Urmiyə gölü ilə həmsərhəddir. 
Miyandabın  havası  istiyə  maildir  və  ərazisinin  müəyyən  hissəsi 
bataqlıqdır.  Burada  ilin  bütün  fəsillərində  mal-qaranın  otlaması 
üçün yaş yem olduğu üçün qoyunçuluq geniş yayılmışdır. 
Mahalın mərkəzindən əlavə, onun böyük kəndləri olan Qaba-
nava  və  Zənciravada  da  həftəlik  bazar  təşkil  edilirdi.  Miyandabı 
başqa şəhər və mahallarda rahat karvan  yolları birləşdirir. Mahalın 
mərkəzi  Miyandab  qəsəbəsi  idi.  Xamlığın  başqa  mahallarına  nis-
bətən burada ipəkçilik daha artıq inkişaf etmişdir. 
 
Sovucbulaq mahalı 
 
Bu mahal  hazırda Mahabad adlanır.  Qədim zamanlardan  Ur-
miya  vilayətinə  tabe  idi.  Bu  bölgədə  Mükri,  Məməş,  Dehbokri, 
Məngur və Gəvrək tayfaları yaşayır. 
İmamqulu  xan  və  Məhəmmədqulu  xanın  hakimiyyəti  dönə-
mində Sovucbulaq mahalının hakimi Budaq xan Mükri idi. 
 
Urmiya mahalı 
 
Urmiya  mahalının  inzibati  mərkəzi  Urmiya  şəhəri  idi.  Şəhər 
əhalisinin suya olan ehtiyacı Urmiyə və yaxud «Şəhər» çayı adlanan 

---

 
41 
çay vasitəsilə təmin edilirdi. Əhalinin əsas peşəsi bağçılıq, xüsusilə 
üzümçülük, sənətkarlıq, ticarət, əkinçilik və maldarlıq idi. 
Xanlıqlar dövründə şəhər qalın və möhkəm daş hasarla əhatə 
edilmişdir.  Qala  divarlarının  ətrafında  geniş  və  dərinxəndəklər  qa-
zılmışdı. Şəhə daxil olmaq üçün qala divarlarında Torpaqqala, Ha-
zaran,  Bazarbaş,  Şah  Yurdu  (Yurte-şah),  Hindi,  Məşəd,  Ərk,  adlı 
darvazalar var idi. 
Şəhərdə müxtəlif qollara malik olan üstüörtülü bazar və tica-
rət əhəmiyyəti daşıyan bazariçi karvansaralar mövcud idi. 
Urmiya mahalında Avşar elinin Qasımlı, Araşlı, Dərzili (Tər-
zili) aymaqları qərar tutmuşdu. 
 
 

---