Урмийа ханлыьы

 
26 
 
Nazlı mahalı 
 
Urmiya vilayətinin inzibati bölgələrindən biri də Nazlı mahalı 
idi.  Mahalın  ərazisi  96  kvadrat  km-dən  ibarət  idi.  О,  şimaldan 
Ənzəl, şərqdən Urmiya gölü, cənubdan Sumay, qərbdən Urmiyanın 
özü ilə həmsərhəd idi. Mahalın mərkəzi Saatlı qəsəbəsi idi. Bu qəsə-
bə öz adını Avşar elinin Səidli oymağından almışdı. Qəsəbədə ma-
hal  hakimləri,  ruhanilər  və  başqa  imtiyazlı  təbəqələr  əyləşərdilər. 
Nazlı  mahalında  Avşar  elinin  Kuhgiluyəli  (Kəhgəhli)  oymağı  ya-
şam sürürdü. 
 
Rövzə mahalı 
 
Urmiya xanlığının inzibati yörələrindən biri Rövzə mahalı idi. 
Rövzə mahalı şimaldan Sumay, şərqdən Nazlı, cənubdan Tərgəvər, 
qərbdən Urmiya ilə sınırlanır. Sənədlərdən görünür ki, Rövzə maha-
lına 25 böyük və kiçik kənd bağlı idi. Əhali əsasən hеyvandarlıqla 
və əkinçiliklə məşğul idi. Mahal bəyləri Lar adlı böyük bir kənddə 
yaşayırdılar.  Kəlbəli  sultan  Qasımlı  elin  Qırxlı  оymağını  Rövzə 
çayının sahilində yеrləşdirmişdi. 
 
Sulduz mahalı 
 
Urmiya vilayətinin  inzibati  bölgələrindən biri də Sulduz ma-
halı idi. Mahal öz adını XIII yüzildə monqollarla Azərbaycana gəl-
miş  Sulduz  ulusundan  alıb.  Qədir  çayının  mənsəbində  yerləşən  bu 
mahal cənub tərəfdən Firəngi dağları ilə əhatə edilmişdir. Bu dağda 
kükürd. əhəng və başqa minerallarla zəngin çoxlu mineral su bulaq-
ları vardır. Mahal şərq tərəfdən Soucbucaqla həmsərhəddir. Urmiya 
gölünün  cənubunda  yerləşir. Sulduzda bir sıra Aysoru (Assuriyalı) 
ailəsi  yaşayırdı.  Bu  bölgədə  Avşar  eli  ilə  yanaşı  Zaza,  Pİran  və 
Məməş kürd tayfaları da qərar tuturdular. 

---

 
27 
Mahal  bəyləri  Rahidanə  adlı kənddə  yaşayırdılar. Bu kənddə 
müdafiə əhəmiyyətli qala və istehkamlar yox idi. 
1723-cü  ildə  Sulduz  mahalında  yaşayan  Balbas  kürd  tayfası 
Gündüzlü  avşarlarının  üstünə  hücum  edib,  qətl-qarətlə  məşğul 
olmağa başladı. Urmiya bəylərbəyi Xudadad xan avşar igidlərindən 
bir  dəstəni  balbasların  üzərinə  göndərdi.  Avşarlar  Qəndili-Laican 
adlı yerdə onların üstünə hücuma keçdilər. Balbaslar seçmə igidlər-
dən təşkil olunduğuna baxmayaraq məğlub oldular. Çoxlu qənimət 
ələ  keçdi.  Xudadad  xan  qoşununu  geri  çəkib,  Dolmalar  adlı  yerdə 
saxladı.  Qoşun  çəməndə  otraq  etmişdi.  Bir  cinahdan  özü  şəhərə 
getmək  istədi.  Dirçələn  balbaslar  özlərini  cəmləyib,  əsirlərini  azad 
etmək və qənimətləri geri qaytarmaq üçün qəfildən Avşar qoşununa 
hücuma keçdilər. Balbaslar əsirləri aparan döyüşçüləri öldürüb, yol-
daşlarını  azad  etdilər.  Bu  xəbər  Xudadad  xana  yetişcək  qeyzindən 
özünü xəncərlə öldürdü. 
1783-cü ildə Urmiya hakimi İmamqulu xanla Təbriz yürüşün-
də iştirak еdən Balbas tayfasınin başçısı Qərəni ağa Məməş Marağa 
yоlu ilə qayıdarkən Sulduz mahalında qarətlə məşğul оlmuşdu. Bu 
xəbəri еşidən İmamqulu xan sərkərdəsi Sərməst bəy Avşara tapşır-
mışdı  ki,  Qərəni  ağanın  yanına  gеdib,  qarət  оlunmuş  malları  yiyə-
sinə qaytarmasını istəsin. Əgər bоyun qaçırsa, оna qarşı savaş açsın. 
Özü də qоşun tоplayıb, Sərməst bəyin ardınca gеtdi. Bilirdi ki, əgər 
savaş  başlasa,  Sərməst  bəy  az  miqdar  qоşunla  onunla  bacarma-
yacaq. Həm də quldurxasiyyət Qərəni ağanın tərsliyinə bələd idi. 
Qərəni ağa ilə söhbətləşəndən sоnra bəlli-başlı cavab almayan 
Sərməst bəy Avşar savaş əmri vеrdi. Azsaylı olduqlarından məğlub 
olub geri çəkildi. Sərməst bəy qaçarkən arxadan vuruldu. Yеrdə ça-
balayarkən özünü yеtirən Qərəni ağa оnun başını kəsdi. Bu hеyndə 
Avşar qоşunu özünü yеtirdi. Çatan qоşun savaşa başladı. İmamqulu 
xan Sərməst bəyin ölməyini öyrənib, özü də savaşa qatıldı. Qərəni 
ağa tablamayıb, qaçdı. Digər balbas başçıları da оnun ardınca götü-
rüldülər.  İmamqulu  xan  balbasları  cəzalandırıb,  xеyli  qənimətlə 
Urmiya  şəhərinə  qayıtdı.  Sulduz  mahalından  qəsb  olunan  mallar 
yiyələrinə qaytarıldı. 

---

 
28 
 
Baranduz mahalı 
 
Bəzi mənbələrdə bu mahalın adı Bərədost da yazılır. Mahal öz 
adını  Bəradost  tayfasından  alıb.  Bəradost  tayfası  bəzi  qaynaqlarda 
Lolan da adlanır. Lolan İraq və İran sınırı arasındaki bölgədə yaşa-
yan ünlü bir tayfa idi. Geniş bir coğrafi əraziyə dağılmış olan lolan-
lar,  Urmiya  xanlığının  siyasi  yaşamında  az-çox  rol  oynamışdılar. 
Sədakan bölgəsi  (İraq) lolanlarin  yaşadığı  ən böyük  yurddur.  İran-
daki lolanlar Urmiyannn Somay, Bəradost,  Dol, Baranduz, Mərgə-
vər və Tərgəvər mahallarında yaşayırdılar. Şərəfnaməyə görə lolan-
lar  Urmiya  çevrəsində  güçlü  bir  bəylik  qurmuşdular.  Lolanlar 
Dumdum savaşında (1609-cu ildə Bəradost ağası Əmir xan Lepze-
rin və I Şah Abbas arasında meydana gələn döyüşdə) məğlubiyyətə 
uğradılar.  I  Şah  Abbas  Kəlbəli  sultan  Qasım  xan  oğlu  İmanlı-Av-
şara  tapşırdı  ki,  Bəradost  tayfasıni  Urmiyadan  çıxarsın.  Onlar 
osmanlılara qulluq edirdilər və bölgədə yağma ilə məşğul olurdular. 
V.  Minorski  Bəradost  tayfası  haqqında  yazır:  “Bəradostlar 
dövri: “Aləm-araya” görə, Şah Təhmasib zamanında Urmiyada bö-
yük  əmirlər  vali  olarkən  Şahsevən  kimi  tanınan  Bəradost  tayfası 
Kara Tac, Tərgəvər ilə Mərgəvəri almış idi. 1012 (1603) –ci ildə I 
Şah Abbas, Osmanlılara boyun əyməyən Əmir xan Bəradosta səda-
qətinin  mükafatı  olaraq  Urmiya  ilə  Uşnu  mahalını  verdi.  Fəqət  bu 
Əmir  xan  Bəradost,  Urmiya  qalasının  sağlam  olmadığını  bahanə 
edərək Dumdum qalasını da özü üçün istədi. Bu istək şahda şübhə 
oyandırdı. Dumdum  1019 (1610)-cu ildə ildə zəbt  edildi və Urmi-
yanın Ölgə bölgəsi, Kaban xan Bəydiliyə təslim olundu. Bəradostlar 
bir hiylə ilə Dumdumu yenidən ələ keçirdilər. Bundan sonra Kaban 
xanın  yerinə  (Təbrizli)  Budaq  xan  Pörnək  və  nəhayət  (Maragalı) 
Ağa xan Müqəddəm gətirildi. Bununla bərabər eyni qaynaq şahlığın 
böyük rütbəli əmirlərini sayarkən Urmiya valisi olaraq Avşar elinin 
Imanlu oymağından Qasım xanın oğlu Kəlbəli sultanı zikr edir”. 
Kəlbəli  sultan  1628-ci  ildə  I  Şah  Abbasın  fərmanı  ilə  Urmi-
yanın  hakimi  təyin  olunmuşdu.  O,  8  min  avşar  ailəsini  İraq,  Fars, 

---