Урмийа ханлыьы

 
23 
 
Mövzu 
 
XANLIĞIN İNZİBATİ QURULUŞU 
 
 
Xanlıq  mərkəz  Urmiya  şəhərindən  və  mahallardan  ibarət  idi. 
Mahallar nahiyələrə, nahiyələr kəndlərə, obalara bölünürdü.  
Xanlıq  dönəmindən  əvvəl  mövcud  olmuş  inzibati-ərazi  quru-
luşu xanlıqlar dövründə də olduğu kimi saxlanmışdı. 
 
Dоl mahalı 
 
Urmiya  vilayətinin  inzibati-ərazi  vahidlərindən  biri  də  Dol 
mahalıdır. Dоl mahalında avşarlar binə bağlamışdılar. Dоl mahalı-
nın ərazisi Qaşqagədikdən Xantavusa qədərdir. Оranın məsafəsinin 
uzunluğu  təxminən  5  ağacdır.  Tarix  kitablarında  yazılır:  «Dоl  ma-
halı Urmiya gölünün sahilində yеrləşir. Kiçik оlmasına baxmayaraq 
çоx abaddır. Dоl qərb tərəfdən Kurd, Mеh dağları, şimaldan Baran-
duz mahalı ilə həmsərhəd idi. 
Dоl  mahalında  Urmiya  gölü  sahilindən  külli  miqdarda  duz 
əldə еdilirdi. Mahalın kəndləri əsasən оnun mərkəzində uzanan bağ-
bağatlı gеniş Zirə və Naznaz dərələrində yеrləşirdi. Həmin kəndlə-
rin birində, Səmədlidə mahal bəyləri yaşayırdılar. Dоlun tabеliyində 
Rəşki-Sultanava,  Pirəli,  Kamanə,  Nizava,  Nara,  Оğul  Daşağıl,  Bi-
rinci  Kənan,  Ikinci  Kənan,  Bərdəxоş,  Nazlı,  Papaz,  Zivə,  Carava, 
Şеytanava, Samurta, Xudrava, Dölə, Dördbənd, Talava, Cuşbər, Ba-
lıstan, Xan, Tavus və Təzəkənd kəndləri var». 
XVII yüzildə Urmiya hakimi Kəlbəli xan Qasımlı-Avşar Dоl 
mahalını Gündüzlü (Qarоğlu) оymağına vеrmişdi. Gündüzlü оyma-
ğı оrda kənd salıb, arx çəkib, ağac əkmişdi. 
Dol  mahalındakı  Gündüzlü  oymağının  əmirlərindən  biri  də 
Qoca bəydir. Nadir şah Qırxlı-Avşara xidmət etmişdi. 

---

 
24 
1747-ci ildə Nadir şahı öldürən qəsdçilərin arasında Qoca bə-
yin də adı çəkilir. 
Gündüzlü oymağının adlı əmirlərindən biri də Səfiyar bəy idi. 
Səfiyar bəy XVII yüzilin ikinci yarısında yaşamışdı. 
Səfiyar bəyin Şəhriyar bəy, Hacı bəy adlı oğulları vardı. 
Şəhriyar bəy Dol mahalında doğulmuşdu. Mədrəsə təhsili al-
mışdı. Həyatını hərb sənətinə bağlamışdı. Gündüzlü oymağının baş-
çısı  idi.  Nadir  şaha,  Əmiraslan  xan  Qırxlı-Avşara  xidmət  etmişdi. 
Şahdan xan ünvanı almışdı. 
Şəhriyar  xan  Əmiraslan  xanın  fərmanı  ilə  Urmiyaya  hücum 
edərkən Mehdi xan tərəfindən tutulub, zindana salınmışdı. 
Nağı xan Qasımlının özbaşınalığından bezən Urmiya camaatı 
qonşu  mahallara  daşındı.  Bu  halda  Mirzə  Məhəmmədrza  Mirzə 
Məhəmmədəli oğlu Avşar bir dəstə adamla dilbir olub, qərarlaşdılar 
ki, Urmiyaya gəlib Nağı xanı öldürsünlər. Zindandan Şəhriyar xan 
Gündüzlü-Avşarı  azad  edib,  taxta  əyləşdirsinlər.  Xəbərçilər  Nağı 
xanı duyuq saldılar. Nağı xan yaxınlarından bir dəstə adamı göndər-
di  ki,  yollarda  keşik  çəksinlər.  O  adamlardan  kimi  görsələr  öldür-
sünlər. Torpaqqala adlı yerdə qəsdçilərlə üzləşən Nağı xanın adam-
ları  onları  öldürüb,  dəfn  etdilər.  Nağı  xan  Şəhriyar  xanı  da  aradan 
götürülməsini  əmr  etdi.  Şəhriyar  xan  və  qardaşı  Hacı  xan  Qaraca 
hamamında  çimərkən  yaxalandı.  Hacı  xan  hamamın  külbəsindən 
çıxıb qaçdı. Şəhriyar xan isə ələ keçirilib, öldürüldü. 
Şəhriyar xanın Məhəmmədtahir bəy adlı oğlu vardı. 
Məhəmmədtahir  bəy  Dol  mahalında  dünyaya  gəlmişdi.  Hərb 
sənəti ilə məşğul idi. Atasından sonra oymaqlarının başçısı olmuş-
du.  İmamqulu  xan  Qasımlı-Avşara  xidmət  etmişdi.  Xandan  sultan 
ünvanı  almışdı.  Müqəddəs  Məkkəyi  müəzzəmi  ziyarətdə  bulun-
muşdu. 
Hacı Tahir sultanın Şəhriyar bəy adlı oğlu vardı. 
II Şəhriyar bəy Dol mahalında dünyaya göz açmışdı. Hərb sə-
nəti ilə ilgilənmişdi. Atasından sonra oymaqlarının başçısı olmuşdu. 
Məhəmmədqulu  xan  Qasımlı-Avşara  xidmət  etmişdi.  Xandan  sul-

---

 
25 
tan, sonra xan ünvanı almışdı. Müqəddəs Məkkəyi müəzzəmi ziya-
rət etmişdi. 
Hacı  Şəhriyar  xan  Urmiya  xanlığı  ləğv  olunandan  sonra  qa-
carlara xidmət etmişdi. Fətəli şahdan Izəzzəddövlə ləqəbini almışdı. 
Hacı Şəhriyar xanın Möhbəli xan, Əhmədəli xan, Məhəmməd 
xan, Cəlaləssəltənə xan adlı oğulları vardı. 
Möhbəli xan Urmiyada anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə 
təhsili  almışdı.  Qacarlara  xidmət  etmişdi.  Salari  Müzəffər  ləqəbini 
daşıyırdı. 
Möhbəli xanın İzəzzəddövlə xan adlı oğlu vardı. 
Hacı  Şəhriyar  xanın  ikinci  oğlu  Əhmədəli  xan  Urmiya  şəhə-
rində  anadan  olmuşdu.  Mükəmməl  mədrəsə  təhsili  almışdı.  Qa-
carlara xidmət etmişdi. Fəthəssəltənə ləqəbini daşıyırdı. 
Hacı Şəhriyar xanın üçüncü oğlu Məhəmməd xan Urmiya şə-
hərində  anadan  olmuşdu.  Mükəmməl  mədrəsə  təhsili  almışdı.  Qa-
carlara xidmət etmişdi. Sərtip rütbəsi almışdı. 
Hacı Şəhriyar xanın dördüncü oğlu Cəlaləssəltənə xan Urmiya 
anadan  olmuşdu.  Mükəmməl  mədrəsə  təhsili  almışdı.  Qacarlara 
xidmət etmişdi. 
I Səfiyar bəyin ikinci oğlu Hacı bəy Urmiya ətrafında anadan 
olmuşdu. Mədrəsə təhsili almışdı. Nadir şaha, sonra Əmiraslan xan 
Qırxlıya xidmət etmişdi. 
1763-cü  ildə  Balbas  və  Zərza  əşirətləri  Rüstəm  xan  Qasımlı-
Avşara qarşı üsyana başladılar. Gündüzlü oymağının binə bağladığı 
Dol  mahalını  qarət  etdilər. Rüstəm xan bu xəbəri eşidib, Sayınqala 
hakimi Mömün xanı və Qarahəsənli oymağının başçısı Məhəmməd 
bəyi Qasımlıdərəsi yolu ilə kürdlərin ayaqlanmasını yatırmağa gön-
dərdi.  Ardlarınca  özü  də  Qaşqagədik  yolu  ilə  getdi.  Balbas  tayfası 
Mənqur və Pİran tayfaları ilə birlikdə Üşnəviyyə qəsəbəsində oturaq 
etmişdi.  Rüstəm  xan  Qəndil  ətrafına  yetişəndə  balbaslarla  üzləşdi. 
Ağır  bir  savaş  baş  verdi.  Nəhayət  Avşar  elinin  şücaəti  ilə  Balbas 
tayfası  yenildi.  Sığnaq  mahalına  üz  tutub  qaçdı.  Qarət  olunmuş 
mallar geri qaytarıldı. 
 

---