Uşaq və GƏncləRİn kitabxana-informasiYA
Yüklə 1,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
və sülh”, “Hamlet”, “Qılınc və qələm”, “Sənin müasirin” və s. kimi filmlər xüsusi yer tutur. Məhz bu yaşlarda kino məktəblilərin həyatı dərketmə vasitəsinə, düşüncə və mühakimə mənbəyinə çevrilir. Böyük məktəbyaşlılar çoxu mütaliə edirdilər. Kifayət qədər mənbələrdə qeyd olunur ki, böyük məktəblilərin 88% faizini bədii ədəbiyyat mənəvi inkişaf mənbəyi kimi özünə cəlb edir, şagirdlərin böyük əksərəyyəti xoşladıqları əsərləri təkrar mütaliə edirlər. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, şagirdlərin mütaliəsinə rəhbərlikdə məktəbin fəaliyyəti azalmış, lakin
kitabxanaların istiqamətverici və rəhbərlik rolu artmışdır. Böyük məktəbyaşlı şagirdlərin dünyagörüşünün formalaşmasının məzmunu onunla izah olunur ki, onlar bu yaşda elm sahəsində, ictimai həyatda
və əxlaq
sahəsində özlərinin münasibətlərini bildirmək imkanlarına malikdirlər. Bütün bunlar isə böyük məktəbyaşlı dövründə idrak proseslərinin inkişaf ilə əlaqədardır. Belə ki, bu yaşda dövründə qavrayış, hafizə, diqqət, təxəyyül, təfəkkür kimi idrak prosesləri inkişaf edib və yeni keyfiyyətlər kəsb edir. Böyük məktəbyaşlılarda qavrayış və seçiciliyi, mənalılığı və s. cəhətdən daha da inkişaf edir. Müşahidə daha çox məqsədəuyğun və sistematik prosesə çevrilir. Şəxsiyyətin mühüm keyfiyyəti kimi, müşahidəçilik inkişaf edir. Böyük məktəblilər tərbiyəçinin rəhbərliyi altında
qarşılarına düşünülmüş məqsəd qoymağı, müşahidəni planlaşdırmağı, müşahidə prosesini bilavasitə məqsədə rabe etmeyi, müşahidənin nəticələrini müşahidə gündəliyinə ətraflı və ardıcıl surətdə qeyd etməyi, nəticələr çıxarmağı öyrənir. Bu yaşda diqqətin dəyişikliyi baş verir. Belə ki, məktəblidə diqqətin bütün növləri və xassələri daha da inkişaf edir. Əvvəlki yaşlarda olduğuna nisbətən onlar uzun müddət stol arxasında mütalə etmək, tədris tapşrıqlarını yerinə yetirmək və mürəkkəb məsələləri həll etmək
zarurətinə tabe
olurlar.Bunların yerinə yetirilməsi üçün ixtiyari diqqətləri mühüm rol oynayır. Böyük məktəblilər sinifdə, kitabxanada və ev şəraitində məşğuliyyət zamanı hər gün qarşılaşdıqları tapşırıqların icrasının, həll etdikləri məsələlərin həllinin əhəmiyyətini dərk edirlər. Bütün bünlar onlarda ixtiyari diqqətin davamlılığı və mərkəzləşməsi kimi xassələrinin inkişafına mühüm təsir göstərir. Eyni zamanda məktəblədə cisim və
hadisələri sistemləşdirmə bacarığının inkişafı ilə əlaqədar olaraq diqqtin həcmi daha da genişlənir. BU yaşlı məktəblilərin yeniyetmələrə nisbətən asanlıqla bir obyektdən başqasına keçirir və bir neçə iş arasında bölüşdürmək ikanına malik olurlar, Hər bir işin icrası zamanı onlarda diqqətli olmaq adəti formalaşır. Bununla əlaqədar olaraq onlarda mütaliə prosesinə və
başqa məlumat kanallarlndan səmərələnərkən diqqətin seçiciliyi daha da artır. Belə bir keyfiyyət isə mütalə zamanı kitabdan və dövrü mətbuatdan lazımi şəkildə səmərələnə bilmək üçün, oradakı vacib faktları, hadisələri, parçaları seçib dərk etmək üçün bacib xarakter daşıyır. Böyük məktəbyaşlıların hafizəsi onların idrakının inkişafı üçün mühüm əlamətlədrdən biridir. Bu yaşda məktəblinin tədris fəaliyyətində və şəxsi təhsil mütaliəsində ixtiyari hafizənin rolu daha artmağa başlayır. Məktəblinin idrak fəaliyyətində qeyri-ixtiyari hafizənin mütləq çəkisi azalır, lakin qeyri-ixtiyari hafizə tamamilə aradan qalxmır, böyük məktəblinin maraqları, xüsusilə idrak-peşə maraqları ilə üzvü surətdə əlaqələndirərək spesifik məna kəsb edir. Böyük məltəbyaşlı şagirdlər yadda
saxlamadan da daha səmərəli istifadə etməyi bacarırlar. Mətnin plan və sxemini tərtib etmək, konspekt çıxarmaq, əsas fikirləri ayırd etmək və nəzərə çarpdırmaq, müqayisələr etmək mütalilə ilə məşğul olarkən icra edilən başqa-başqa işlərin hamısı böyük məktəbli üçün səciyyəvidir. Onlar öz hafizələrini lazımi şəkildə idarə etmək imkanı əldə edir, yadda saxlama presesini şürlu surətdə qarşılarına qoyduqları idra vəzifəsinə tabe edərək öz hafizələrini idarə etmək bacarığına yiyələnirlər.
Böyük məktəbyaşlı şagirdlər təfəkkürü özünün mütəşəkkiliyi, ardıcıllığı və əsaslı olması ilə yeniyetmələrin təfəkküründən fərqlənir. Onlarda təfəkkürün mütəşəkkili hər şeydən əvvəl onda özünü gösterir ki, böyük məktəbyaşlı şagirdlər öyrəndikləri fənnin müxtəlif hissələrini bir-biri ilə əlaqələndirməyi bacarırlar. Bununla da onlar əldə etdikləri müyyən sistem halına sala bilir, ayrı-ayrı faktlar, məhfumlar şagirdlər tərəfindən daha dərindən başa düşülür və düzgün təsnifləşdirilir. Böyük məktəbyaşlı şagirdlərin şifahi və yazılı nitqləri səlis olur, fikirləri də daha çox daxili əlaqələrə istinad edir. Böyük məktəbyaşlı şagirdlərin tezisləri və sübutlarl aydın surəütdə fərqlənir. Onlar düşüncədə nəzərə çarpan düzgün mühakimələri səhvlərdən, yaxud imkan halında olanlardan fərqləndirməyə qabil olurlar. Öz hökmlərinin dogru olub-olmadığını dəqiq surətdə düşünürlər. Hətta onlar bu və ya digər məsələlər ilə əlaqədar olaraq mübahisəyə girişməyi, öz mövqelərini yoxlamağı sevirlər. Əgər yeniyetməlik dövründə təfəkkürün tənqidliyi, başqa şəxslərin davranış və rəftarındakı, fikirindəki səhvləri aşkar etməyə yönəlmiş olarsa , böyük məktəbyaşlı Yüklə 1,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|