Uşaq və GƏncləRİn kitabxana-informasiYA

həmdə  özləri  cəmiyyətin  fəal  qurucuları  olmaq 

istəyirlər.  Bu  cəhətdən    günün  aktual  problemləri 

haqqında  operativ  məlumat  əldə  etmək  arzusuna 

müqabil olaraq təlim fəaliyyəti və dərsliklər onların 

təlabatını təmin etmir. Odur ki, onlar tədis təlimi ilə 

bərabər sinifdənkənar mütaliəyə, ictimai-faydalı can 

atırlar.  Böyük  məktəblilərin  ictimai  fəallığı 

özünəməxsus  psixoloji  xüsusiyyətlərə  malikdirlər. 

Onların  idrak  qabiliyyəti  ilə  bir  səviyyəyə  gəlib 

çatmışdır ki, öz  həyatlarında ictimai-faydalı əməyin 

praktiki  faydasını  başa  düşməklə  bərabər,  həm  də 

onu  özünütəsdiqini  mühüm    vasitəsi  hesab  edirlər. 

Bu  yaşlı  məktəblilərdə  romantik  hisslər,  duyğular 

güclü olur. İlk gəncliyə xas olan romantizim onları 

çox vaxt böyük işlərin ardınca getməyə təhrik edir. 

Mövcud ədəbiyyata  qeyd olunduğu kimi gənc  üçün 

öz əməyinin nəticəsini görmək, bilavasitə  onu dərk 

etmək  mühüm  zərurətidir.  Çünki  ilk  gənclik  hər 

hansı  işə  yüksək  təşəbbüskarlıq  göstərərkən, 

nəticədə  onun  səmərəli  sonluğunu  görmədikdə 

onlarda  daim  fəaliyyətdə  olan  təşəbbüskarlıq  hissi 

laqeydlik  və  biganəliklə  əvəz  olunur.  Görkəmli 

---

sovet  pedaqoqu  A.S.Makarenko  qeyd  etmişdir  ki, 

gənclərin 

tərbiyəsində 

yaxın 

və 

uzaq  

prospektlərinin əlaqələndirilməsi mühüm əhəmiyyət 

kəsb edir. 

  Böyük  məktəb  yaşlı  şagirdlər  yüksək 

ideallarla yaşayır və gələcəyə bu idealların fonunda 

ümid  bəsləyir.  Ona  görə  də  bu  yaşlı  məktəblilərin 

psixoloji 

 

xüsusiyyətləri 

onlarda 

yüksək 

məktəblilərin 

psixoloji  xüsusiyyətləri  onlarda 

yüksək  mənəvi  ideallar  və  keyfiyyətlər  tərbiyə 

etmək  üçün  əlverişli  imkanlar  yaradır.  Adətən 

yeniyetmə  dövründə  məktəblidə    formalaşan  meyl 

və  maraqlar  ilk  gənclik  keçərkən  bəzən  daha  da 

möhkəmlənir,  bəzən  də    undularaq  yeni  meyllərə 

çevrilir.  Ona  görə  də  böyük  məktəblilər  iş  aparan 

kitabxanaçılar  hər    bir  məktəblinin  yeniyetməlik 

dövrünün  əyləncələrini,  maraq  və  meyllərini  o 

dövrdə  oxuduğu  kitabları  və  həmin  kitablara 

münasibətini  öyrənməli,  nöqsanlar  hiss  edilirsə, 

bunlara qarşı müeyyən pedaqoji tədbirlərə müraciət 

etməli  münasbət    cəhətlərin  isə  daha  da 

---

möhkəmlənməsinə çalışmaq lazımdır.  Pedaqoqların 

və  psixoloqların  apardıları  tədqiqatlara  əsasən  qeyd 

olunur  ki,  məktəblilərin  maraqları  ənənəvi  surətdə 

aşağidakı şəkildə qruplaşdırılır: 

a)

 

Tədris marağı; 

b)

 

Peşə marağı; 

c)

 

Asudə vaxtın marağı. 

 

   Marağın  yaranmasının  üç  sahəsinin  hər 

birinin  tərkib  ünsürlərinin  təsnifləşdirilmısini  vahid 

prinsip  əsasinda  qurmaq  vacibdir.  Çünki  əks 

təqdirdə bu sahələrin qarşılıqlı əlaqəsini təhlil etmək 

mümkün  olmazdı.    Böyük  məktəbyaşlı  şagirdlərin 

təlim fəaliyyəti də özünün xarakteri və məzmununa 

görə  yeniyetmənin  təlim  fəaliyyətindən  fərqlənir. 

Bu  onunla  əlaqədardır  ki,  X-XI    siniflərdə  təlimin 

məzmunu 

dərinləşir, 

yeni  tədris  bölmələri 

öyrənilməyə  başlanılır.  Bu  məsələnin  ancaq  bir 

tərəfidir.  Ən  başlıca  fərq  ondan  ibarətdir  ki,  böyük 

məktəblinin  təlim  fəaliyyəti  onun  fəallığına  və 

müstəqilliyinə daha yüksək tələblər verir. Proqramın 

---

daha 

dərindən 

mənimsənilməsi 

üçün  nəzəri 

təfəkküren inkişafı ən zarusi şərtlərdən birinə, bəlkə 

də  ən  başlıcasına  çevrilir.  Şagirdlərin  təlim 

fəaliyyətinin 

yeniyetməlik 

dövründə 

onların 

fəallığına  və  müstəqilliyinə  hərəkətverici  qüvvəsini 

təşkil  edir.  Böyük  məktəbyaşlı  şagirdlərin  təlimə 

münasibəti köklü suretdə dəyişir. Təlim onlar üçün 

bilavasitə  həyati  məna  kəsb  edir.  Onların  təlimə 

münasibəti köklü surətdə dəyişir. Təlim onlar üçün 

bilvasitə həyati məna kəsb edir. Onlar başa düşürlər 

ki,  cəmiyyətin  faydalı  üzvü  olmaq  üçün  məktəbdə 

əldə  edilmiş  bilik,  bacarıq  və  vərdişlər  böyük 

əhəmiyyətə  malikdir.  Biliyə  təlabat  böyük 

məktəbyaşlıların 

ən  səciyyəvi  əlamətlərindən 

biridir.  Yeniyetmə  yaşlı  məktəbliyə  xas  olan  bir 

cəhət  tədris  fənnlərinə  seçici  münasibət  bəsləmək 

böyük 

məktəblilərə 

də 

aiddir. 

Lakin 

yeniyetmələrdən  fərqli  olaraq  böyük  məktəblinin 

fənlərə seçici münasibəti artıq sadəcə olaraq tədrisin 

səviyyəsilə  müyyən  olunur,  hər  şeydən  əvvəl, 

onların  peşə  maraqları  ilə  şərtlənir.  Böyük 

məktəbyaşlılar 

gələcək 

ixtisas 

peşəyə 

---

yeniyetmələrdən fərqi olaraq real arzu kimi yanaşır, 

məqsədə  müvafiq  olaraq  sinifdənkənar  mütaliəyə 

daha  çox  meyl  edirlər.  Gələcək  ixtisasına  müvafiq 

fənlərin öyrənilməsinə xüsusi maraq gösterirlər. 

  Böyük 

məktəbyaşlı  şagirdlərdə  idraki 

maraqlar  nisbətən  geniş,  sabit  və  əməli  xarakter 

kəsb  edir.  Bu  yaşlı  məktəblilər  maraqlarının 

genişliyi  və  çoxcəhətliliyi  ilə  fərqlənirlər.  Onların 

texnikaya, 

kibernetikaya, 

 

kosmonavtikaya, 

təbiətşünaslığa,  ictimai-siyasi  məsələlərə,  fəlsəfi-

etik  problemlərə,  idman  artır.    Böyük  məktəbyaşlı 

şagirdlər  yeniyetmələrdən,  musiqiyə,  riyaziyyata 

münasibərdə,  ədəbi-elmi,  konstruktiv  texniki 

qabiliyyətdə  də  yeniyetmələrdən  tam  fərqlənirlər. 

Onlar  bu  cəhətdən  ayrı0ayrı  məsələlərə,  müvafiq 

məşğuliyyətlərə  ayıq  nəzərlə,  şüurlu  surətdə 

yanaşırlar.  Böyük  məktəblinin  kino  sənətinə  də 

münasibəti  irəliyə  doğru  inkişaf  etmişdir.  Onların 

böyük  əksəriyyəti  kinoya  ideya  və  məzmunu 

cəhətdən  yanaşırlar.Təsadüfi  deyildir  ki,  böyük 

məktəblini  maraqlandıran  filmlər  içərisində  “Hərb 

---