Uygarlik tariHİ Server Tardlli
Bir başka örnek olarak, Krippel'in "Afyonkarahisar Zafer Anıtı" her yönüyle bir vahşet, kin ve gaddarlık sim gesidir
Yüklə 1,37 Mb.
|
Bir başka örnek olarak, Krippel'in "Afyonkarahisar Zafer Anıtı" her yönüyle bir vahşet, kin ve gaddarlık sim gesidir. Bu Nazi sanatı etkisini, özellikle Atatürk figürlü hey kellerin pek çoğunda yıllarca sürdürür durur. Onlardan sonra, heykelde, yeni Türk heykeltıraşları ye tişecektir: Ratip Aşir Acudoğu, Ali Hadi Bara, Zühtü Müritoğlu, Nusret Suman. Batı'da büyük ustalar yanında çalışmış, ileri görüşlü, çağdaş estetiği kavramış, görsel sa natın yalnızca doğayı kopya etmek demek olmadığını an lamış sanatçılardır bunlar. Cumhuriyet'in genç heykel sanatının öncüleri de onlar olur. Güzel Sanatlar Akademisi'nin 1936'dan sonra yeniden düzenlenmesiyle Batı'dan çağrılan büyük ustalar arasında gelen ünlü Alman heykeltıraşı Rudolf Belling, heykel bö lümüne yeni bir can katar. Bugün Türk heykel sanatının başlıca temsilcileri olan Hüseyin Özkan, Yavuz Görey, Sadi Çalık, Hüseyin Gezer, Hakkı Atamulu, Zerrin Bö- lükbaşı, Turgut Pura, Hakkı Karayiğitoğlu, Sadi Öziş gi bi sanatçılar onun öğrencileri olmuşlardır. Gençliklerinde, doğal olarak hocalarının etkisini taşıyan bu sanatçıları mız, daha sonra kişiliklerini bulmuş, övülmeye değer eserlerle, yurdun çeşitli köşelerini süslemişlerdir. Yeni Türk heykeltıraşlığına katkılarda bulunan başka sanatçılar da var: Kuzgun Acar, Aloş Germaner, Sema hat Acuner, Gürdal Duyar, Tamer Başoğlu, Mehmet Aksoy... Demir heykelleriyle Saim Bugay; tahta, bakır, alçı ve bazı madenleri birleştirerek yaptığı soyutlamala- rıyla Metin Haseki, modern akımlara yatkınlığıyla Ferit Özsen ilgi toplayan sanatçılar, Lerzan Bengisu, Günseli Aru, tahta işleriyle dikkati çeken kadın sanatçılarımızda. Son yıllarda, çalışmalarıyla, bir başka ad kendini ka bul ettirir heykeltıraşlığımızda: Halûk Tezonar. Türk heykel sanatı hangi noktadadır bugün? Ve varsa sorunları nelerdir? Atatürk ve Kurtuluş Savaşı'yla, devrimlerle ilgili pek çok eser bugün illerimizde, ilçelerimizde yer almaktadır. Bunlara birçok sanatçının heykelleri, büstleri de eklenmiş tir. Böyle olduğu halde, kendi insanımızın bu eserlerle il gilenmesi, bunların tadına varması sağlanamamıştır. Bunun kusurunu yalnızca halkın sanat eğitimindeki eksikliğe bağlamak yanlış olur. Heykel sanatımızın henüz genç bir sanat olmasının, yönünü daha belirleyememiş bulunmasının da payı olsa gerek bunda... DAHA ÇOK BİLGİ Malik Aksel, Anadolu Halk Resimleri, İstanbul, 1960 Nurullah Berk - Hüseyin Gezer, 50 Yılda Türk Resim ve Hey keli, İstanbul, 1973. Nurullah Berk, "50 Yılda Resim Sanatımız", Türk Dili, sayı 266. Konur Ertop, "Cumhuriyet Döneminde Türkiye'de Güzel Sanatlar", Cumhuriyet Gazetesi'nin 50. Yıl Eki. Zahir Güvemli, Sanat Tarihi, İstanbul, 1968. Doğan Kuban, Türkiye Sanatı Tarihi, İstanbul, 1970. Osman Şekerci, İslam'da Resim ve Heı/kelin Yeri, İstanbul, 1974. Sezer Tansuğ, Resim Kılavuzu, İstanbul, 1974. Türkiye (1923-1973) Ansiklopedisi, "Resim" ve "Heykel" Mad deleri. OKUMA
BİR BALABAN SERGİSİNDEN... Her şeyiyle somut, her şeyiyle insana en yakın bir ressam Ba laban. Onda düşünceyle sanatsal eylem arasında en ufak bir uyumsuzluğa,, kararsızlık veya kuşkuya rastlamak olanaksız. Her bir eseri insan ve toplum olgularım şiddetle vurguladığı halde, hiçbir eserinde olguya, konuya yenilmişlik göremezsiniz. Ona göre konu bir özdür. Her öz kendi kabuğunu yapar, ya ni kendi tekniğini, kendi biçimini getirir. Sanatçı konusunu yaşar. Konuyu yaşamak ise onu içten kavramak, dünya görüşüne ve ki şisel duyarlığa göre süzgeçten geçirmek, damıtmak demektir. Bu nedenle Balaban, "sanat yaşantının izdüşümüdür" der. Bıı ne denle sahici bir sanatçı olan Balaban'da söylev ve içerikliğe kay ma tehlikesi bir tutum zorunluluğu olarak ortadan kalkmıştır. Neyi nasıl verirse versin, onun eserlerinin mutlaka akıştığı temel çekim noktası, belirli ekonomik ilişkiler içinde kavranan ayakları yerde insanın yaşam uğraşıdır. Bu uğraşta özenli bir anı tatlılığıyla dirilen kaygısız çocukluk vardır; aşk vardır, hü zün vardır, toprak ve toplumla didişme vardır; ama her şeyin önünde, bu uğraşta, umut ve direnç vardır. Her şey etiyle kemi ğiyle, hüznü ve umuduyla, ezilmişliği ve direnme gücüyle gö rülen somut insana göre, yani size göre, bana, onlara göre ölçü kazanmıştır. Örneğin Köroğlu'nda alışılmış bütün ölçüler altüst edilmekte, zeki ve bilinçli yeni bir insan ölçüsü getirilmektedir. Artık insan ata göre değil, at insana göre boyut almaktadır. Ne var ki, böyle bir uygulamada, doğal oranın dışına çıkmada, ka rikatüre düşme tehlikesi de belirir. Ama Balaban, yaptığının her bakımdan bilincinde olan Balaban, ölçüsüzlüğe yeni bir düzen getirmesini biliyor. Çünkü düşünceyi yaşıyor, düşünceyi yal nızca kuramsal olarak değil hayalgücüyle yaşıyor, ona, onu ka lıcı yapacak biçimi vererek üsluplaştırıyor. Fakat onda üsluplaşma yoktur, çünkü o, zihinsel, duygusal her yeni oluşuma yeni bir süreç olarak bakar. İşte Göç I ve Göç II. Biliyoruz ki, o insanlar bizim insanlarımız, her şeyleriyle, ezilmişlikleriyle, korkularıyla, yıkılmışlıklarıyla; birbirlerine so kuluşlarıyla; birbirlerini arayışlarıyla; birbirlerine destek oluşla rıyla, kaçışlarıyla; ayaklarını bu dünyanın topraklarına bütün haklılıklarıyla basışlarıyla, ama daha çok yılmayışlarıyla, dire nişleriyle, sağlam umutlarıyla, bizim insanlarımız. Bu insanlar, biçimlerini, mekânda bulunuşlarını, bu gidişten alıyorlar. Sanki yalnızca onlar değil, bütün evren göç ediyor; evren ve insan hep birlikte yaşıyor sanki bütün duyguları. Bunun için de tek bir kütleden oyulmuşlar gibi; o kütlenin içinde, o kütleyle birlikte geleceklerini mutlaka belirleyecekler gibi. Göç'te, kendine özgü iri biçimini bulan yaşam, Çocukların Oyunu'nda pırıl pırıl bir aydınlık içinde masallaşıveriyor... Öteki tablolarda ise... Onun kurduğu kompozisyonlar sağ lam bir damar halinde, nakışlarımıza dek iniyor. Tablolarında bu ortada buluşma, bu çevreyi seyrekleştirip ortada yoğun bir çekirdek oluşturma, seccadelerdeki, halılardaki, kilimlerdeki göbeklenmelerden alıyor esinini. Buna tuğralaştırma da diyebi liriz. Bütün öğeler göbeği besliyor, bunun sonucu olarak da yanlar seyrekleşiyor, giderek salt ışığa dönüşüyor. Köyden Kopanlar'da bu özelliği daha bir belirginlikle görü yoruz. Arılar gibi uğuldaşarak, bir bütün, bir direnç halinde ko pup akan bu insanlar, yalnız ışık içindedirler. Bu teknik uygula manın anlatım açısından da etkisi çok önemli. Çünkü böyle bir kitle, tek bilek, tek güç halinde ışığa giden bu özlem seli, ancak parlak bir geleceğin yolunda yürüyebilir, [şık, hiçbir figürün, hiçbir motifin peşini bırakmayan ışık; devinimin anahtarı, anla tımın zembereğidir Balaban'da... (Bedrettin Cömert, "Balaban'ın Resimleri", Yeni Ortam, 10 Şubat 1975) SORULAR
\ KAYNAKÇA*
A. Kadir, Dünya Halk ve Demokrasi Şiirleri, 3 cilt, İstan bul, 1973-1980. ' A. Adnan Adıvar, Tarih Boyunca İlim ve Din, İstanbul, 1944. Richard Alcock, Kısa Dünya Edebiyatı Tarihi (çev. Ü. Ta mer), İstanbul, 1961. Necip Alsan, Çağımız 20. Yüzyıl, İstanbul, 1969. Metin And, Tiyatro Kılavuzu, İstanbul, 1973.
J. D. Bernal, Materyalist Bilimler Tarihi (çev. Emre Mar- lalı), 2 cilt, İstanbul, 1976. J. Bronowski, İnsanın Yücelişi (çev. F. Ofoğlu), İstanbul, 1975. John B. Bury, Düşünce Özgürlüğünün Tarihi (çev. Durul Bartu), İstanbul, 1978. Henri Denis, Ekonomik Doktrinler Tarihi (çev. Atilla To katlı), 2 cilt, İstanbul, 1973-74. Emin Türk Eliçin, Tarih Boyunca İleri-Geri Kavgası, İstanbul, 1967. ' ' E. H. Gombrich, Sanatın Öyküsü (çev. Bedrettin Cö mert), İstanbul, 1980. Macit Gökberk, Felsefe Tarihi, 4. Bası, İstanbul, 1980. Zahir Güvemli, Sanat Tarihi, İstanbul, 1968. Orhan Hançerlioğlu, Düşünce Tarihi, İstanbul, 1970. Selahattin Hilav, Felsefe Elkitabı, 2. Bası, İstanbul, 1975. Claude Julien, Demokrasilerin intiharı (çev. Mehmet A. Kayabal), İstanbul, 1974. Gülten Kazgan, İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Ev rimi, 2. Bası, İstanbul, 1980. Berna Moran, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, 3. Bası, İstanbul, 1978. Burada verdiğimiz kaynaklar yalnız Türkçe olup, akla ilk gelen eserleri kapsamaktadır (yazarın notu). Murat Sarıca, SiyasaI Tarih, İstanbul, 1980. Murat Sarıca, Siyasal Düşünce Tarihi, 3. Bası, İstanbul, 1980. Kurt Schilling, Toplumsal Düşünce Tarihi, İstanbul, 1971. Mehmet Selik, İktisadi Doktrinler Tarihi, 3. Bası, İstanbul, 1980. Mümtaz Soysal, Anayasaya Giriş, 2. Bası, Ankara, 1969. Paul Sweezy - Paul Baran - Harry Magdoof, Çağdaş Ka pitalizmin Bunalımı, Ankara, 1975. Tarık Z. Tunaya, Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, 4. Bası, İstanbul, 1980. - Ülke Ülke, Çağdaş Dünya Şiiri, 2 cilt, İstanbul, 1979-1980. H. C. Wells, Kısa Dünya Tarihi (çev. Ziya İshan), İstan bul, 1962. N. V. Yeliseyeva - Manfred A. Z., Yakın Çağlar Tarihi (çev. Y. Çakır - E. Tuncalı), 3 cilt, İstanbul, 1975-77.
Tahir Alangu, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman, 3 cilt, İstanbul, 1966. Doğan Avcıoğlu, Türkiye'nin Düzeni, Ankara, 1968. Semih Balcıoğlu - Ferit Öngören, 50 Yılın Türk Mizah ve Karikatürü, İstanbul, 1973. Nurullah Berk - Hüseyin Gezer, 50 Yılda Türk Resim ve Heykeli, İstanbul, 1973. Niyazi Berkes, İki Yüz Yıldır Neden Bocalıyoruz? İstan bul, 1965. ' Niyazi Berkes, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Ankara, 1973. Niyazi Berkes, Türkiye İktisat Tarihi, 2 cilt, İstanbul, 1969 1970. Niyazi Berkes, Türk Düşününde Batı Sorunu, Ankara, 1975. Niyazi Berkes, Batıcılık, Ulusçuluk, ve Toplumsal Devrimler, İs tanbul, 1965. Niyazi Berkes, İslamcılık, Ulusçuluk Sosyalizm, 2. Bası, Ankara, 1975. Korkut Boratav, Türkiye'de Devletçilik, İstanbul, 1974. Kudret Cevdet, Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman, 2 cilt, Ankara, 1970-1971. Ali Gevgilili, Yükseliş ve Düşüş, İstanbul, 1981. Şükran Kurdakul, Çağdaş Türk Edebiyatı, İstanbul, 1976. Doğan Kuban, Türkiye Sanatı Tarihi, 3. Bası, İstanbul, 1978.
Uygarlık Tarihi 3 ONSOZ 7 UYGARLIK NE DEMEKTİR? 10 YAMYAMLIK MASALI 24 BOLUM I 30 BATI UYGARLIĞININ KAYNAKLARI 30 DAHA ÇOK BİLGİ 44 SORULAR 45
SORULAR 51 DAHA ÇOK BİLGİ 60
SORULAR 71 DAHA ÇOK BİLGİ 82 İTALYAN RÖNESANSI NIN ÜÇ DEVİ 83 SORULAR 85 DAHA ÇOK BİLGİ 88 MACHIAVELLI 88
SORULAR 102 BÖLÜM IV 104 BATI UYGARLIĞINDA DEVRİMLER 104 (19. YÜZYIL) 104 DAHA ÇOK BİLGİ 108 SORULAR 112 DAHA ÇOK BİLGİ 120 SORULAR 122 DAHA ÇOK BİLGİ 124 SORULAR 134
DAHA ÇOK BİLGİ 145 HALKIN EKMEĞİ 147
DAHA ÇOK BİLGİ 160 EDEBİYATI HALKIN MUTFAĞINA SOKAN ADAM:
n 166
BÖLÜM I 168 SOSYALİST AVRUPA'NIN DOĞUŞU 168 DAHA ÇOK BİLGİ 175 MARX'IN ELEŞTİRİSİ 175 DAHA ÇOK BİLGİ 189 SORULAR 192 SORULAR 194 BÖLÜM II 196 SOVYETLER BİRLİĞİ 196 DAHA ÇOK BİLGİ 223 SOVYET SİNEMASI 224 ELİMDEN GELSE 227 BÖLÜM III 230 HALK DEMOKRASİLERİ 230 DAHA ÇOK BİLGİ 236 SORULAR 238
DAHA ÇOK BİLGİ 251 BÖLÜM V 255 VİETNAM VE KÜBA 255 DAHA ÇOK BİLGİ 257 ANALIK ZANAATI 259 SORULAR 260 DAHA ÇOK BİLGİ 262 m 266
BOLUM I 268 AZGELİŞMİŞLİK NEDİR? 268 DAHA ÇOK BİLGİ 276 SORULAR 278
DAHA ÇOK BİLGİ 285 SORULAR 287
DAHA ÇOK BİLGİ 293 PABLO NERUDA 293
SORULAR 319 SORULAR 325
DAHA ÇOK BİLGİ 348 SORULAR 350 DAHA ÇOK BİLGİ 354 SORULAR 355 DAHA ÇOK BİLGİ 362 BÖLÜM III 365 TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE SORUNLARI 365 DAHA ÇOK BİLGİ 380 DAHA ÇOK BİLGİ 386
DAHA ÇOK BİLGİ 395 DAHA ÇOK BİLGİ 404 DAHA ÇOK BİLGİ 408 SORULAR 411
KÜLTÜRÜMÜZÜN KÖKENLERİ SORUNUNA NASIL YAKLAŞMALIYIZ? 420 DAHA ÇOK BİLGİ 430 BOLUM VI 434 TÜRKİYE'DE EĞİTİM VE ÖĞRETİM 434 SORULAR 441 BÖLÜM VII 448 ŞİİR, ROMAN VE HİKÂYE 448 DAHA ÇOK BİLGİ 456 DAHA ÇOK BİLGİ 470 SORULAR 474 BÖLÜM VIII 475 TİYATRO, SİNEMA VE MÜZİK 475 DAHA ÇOK BİLGİ 487 SORULAR 489 DAHA ÇOK BİLGİ 499 "SÜRÜ" NE ANLATIYOR? 500 DAHA ÇOK BİLGİ 511 TÜRK SAZI VE RUHİ SU 511
DAHA ÇOK BİLGİ 520 SORULAR 523 TURHAN SELÇUK VE ABDÜLCANBAZ 534 SORULAR 536
DAHA ÇOK BİLGİ 547 DAHA ÇOK BİLGİ 559 SORULAR 561 KAYNAKÇA* 564 SAVUNMA 568 MAHKEME KARARI 573 A. Snurov - Y. Rozaliev, Türkiye'de Kapitalistleşnıe ve Sı nıf Kavgaları, İstanbul, 1970. Mümtaz Soysal, Anayasa'nın Anlamı, 4. Bası, İstanbul, 1977. Metin Sözen - Mete Tapan, 50 Yılın Türk Mimarisi, İstanbul, 1973. Ahmet Hamdi Tanpınar, 19. Asır Türk Edebiyatı, İstan bul, 1960. Sezer Tansuğ, Resim Kılavuzu, İstanbul, 1970. Hilmi Ziya Ülken, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul, 1970. ' Stefanos Yerasimos, Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye (çev. Babiir Kuzucu), İstanbul, 1980.
N. S. Aşukin ve arkadaşları, Politika Sözlüğü (çev. Maz lum Beyhan), İstanbul, 1980. M. Bauvvier - A. Ibarrola - N. Pasquarell, Marksist Eko nomi Sözlüğü (çev. B. Aren - İ. Yaşar), İstanbul, 1977. Devrimler ve Karşı-Devriıııler Tarihi Ansiklopedisi, 4 cilt, İstanbul, 1975. Orhan Hançerlioğlu, Felsefe Ansiklopedisi, 7 cilt, İstan bul, 1976-1980. ’ M. Rosenthal - P. Yudin, Materyalist Felsefe Sözlüğü (çev. E. Aytekin - A. Çalışlar), 4. Bası, İstanbul, 1972.
EKLER
SAVUNMA İstanbul Devlet Güvenlik Mahkemesi Başkanlığına, Dosya no. 975/44 Sayın Başkan, Sayın Üyeler, 18 Aralık 1975 tarihinden başlayarak, bu salonda, çok önemli bir davaya bakıldı. "Çok önemli" dedim: Gerçek ten, daha şimdiden, bu dava Türk kültür tarihinin malı ol muştur. İlerde, ülkemizin kültür tarihini yazacak olanlar, bu davadan da bahsedeceklerdir, ama mutlaka bahsede ceklerdir. Şimdi, sizlerin kararınıza iktiran etmeden önce, değerli avukat arkadaşlarımın savunma sadedinde söyle diklerine benim ilave edeceğim pek bir şey kalmamış gibi dir; yine de -çok genel planda da olsa- önemli bulduğum bir iki noktaya değinmek isterim. Biliyorsunuz, "sosyal bir sınıfın diğer sosyal sınıflar üzerinde tahakkümünü tesis etmeye matuf propaganda" yapmakla itham ediliyorum. Sayın Savcı, bu ithama ge rekçe olarak, Uygarlık Tarihi adlı kitabımı, tarafsız bir ilim adamı gözü ile değil Marksist görüşle yazdığımı, Mark- sizm-Leninizmi övdüğümü, ona karşı olan görüşleri kötü lediğimi, kültürün her dalının komünizm propagandası vapması gerektiğini telkin ettiğimi, bilimsel tarafsızlığa uymadığım için de "liseden kopup gelen öğrencileri tek yönlü şartlandırdığımı" ileri sürmektedir. Bütün bu iddia ve gerekçeler, başta birtakım kavram kargaşasından doğan son derece yanlış görüş ve değerlen dirmelerin sonucudur. Bu kavram kargaşası, önce "bilim de objektiflik" konusunda görülmektedir. Açıklamaları ma da bu noktadan başlayayım.
Bizde, bilimde objektiflik konusunda yanlış bir görüş savunulur ve "objektif!ik"le "taraf tutmama" birbirine ka rıştırılır. Bu karışıklık, yalnız savcılık iddianamelerinde değil, politik çevrelerde, hatta akademik çevrelerde de sıkça görülen bir olaydır. Ne demektir bilimde "objektiflik"? Bilimsel objektiflik, gerçekliği (realiteyi), "olduğu gi bi", "sübjektif önyargıların etkisinde kalmadan" tespit et mektir. "Taraf tutmak" ise başka şeydir. Hemen söyleye lim: Bilim, taraf tutar; bilim adamı taraf tutar. Ama kimin tarafını? Gerçeğin, doğruların tarafını! Bütün bilim tarihi, gerçeklerin, doğruların tespit edilmesi ve kabul ettirilme si, yanlışların giderilmesi çabasının, bu uğurda verilen mücadelelerin tarihidir. Bu mücadelede, bilim adamları, gerçeklerden; doğrulardan yana olmayan güçlerle karşı karşıya gelmiştir, zaman zaman korkunç ve iğrenç baskı lara uğramışlardır. Galilei'nin Katolik Kilisesi ile çatışma sı bunun herkesçe bilinen bir örneğidir. Toplumlara baktığımızda, toplumsal gerçekliğin (reali tenin) kendisinde "taraflar" vardır. Bilimsel, objektif me totla bu gerçekliği inceleyip tespit ettiğimizde, bu "taraf lar" ve onların arasındaki gerçek ilişkiler, bu ilişkilerin na sıl işlediği ortaya çıkar. Şimdi, bu tespitin kendisi, -hiçbir yorum yapılmasa bile- ister istemez bir taraf tutma anla mını taşır. Çünkü, bu objektif tespit, toplumda bir tarafın işine gelir, öbür tarafın işine gelmez. Niçin? Çünkü, taraf lardan biri gerçeğin, doğruların ortaya çıkmasından, bilin mesinden yanadır; öteki değildir. Böylece, bilim adamı is temese, uzak durmaya çalışsa da, toplumda taraflar ara sında objektif bir durumdan doğan anlaşmazlığa, çekiş meye, mücadeleye -dolaylı olarak- katılmış olur. Kaldı ki, bilim adamı, bilimsel çalışmalarından çıkan sonuçları ka bullenmek ve ona göre bir tavır almak durumundadır da. Fikir dürüstlüğü, bilimsel cesaret bunu gerektirir. Şimdi, iddianamesinde, beni "tarafsızlığa hiçbir şekilde riayet etmemek, bir ilim adamından çok bir görüşün insanı olarak öğrencilerine tek yönlü bir öğretim yapmakla" (İddi aname, s. 4) itham eden Sayın Savcı'ya, yukarıdaki açıkla malarımın ışığında hemen cevabımı vereyim: Kitabımı ya zarken, içinde yaşadığımız çağa ve topluma, bir bilim ada mı gözüyle, yani objektif olarak baktım. Öyle olduğu için de tarafsız kalmadım, kalamazdım. Evet, bir görüşün insa nıyım. Bir bilim adamı olarak zaten böyle bir görüş sahibi olmam gerekir. Görüşüm, bütün açıklığı ile şudur: Kapitalist dünya, sosyalist dünya, geri kalmış ülkeler dünyası diye üç ayrı gerçekliğin yaşandığı bir dünyada, ben, geri kalmış bir toplumun aydınıyım. Ülkemi, emper yalist kapitalizm, içerideki ortakları ile işbirliği halinde sö mürmektedir. Bu sömürü, ona karşı çıkanlara, zaman za man "zor"a başvurarak sürdürülmektedir. Böylesine acı bir gerçekliği yaşayan bir toplumun aydını olarak:
Tarihe, içinde yaşadığımız çağa ve topluma bu görüş açısından bakıyorum. Böyle bir görüşe sahip olduğum için de, öğrencilerime yaptığım öğretim "tek yönlü" değil, "çok yönlü"dtir.
Doğrudur veya yanlıştır, taraftar olunur veya olun maz, bir bilim adamı olarak kabul ettiğim metot, görüş ve düşüncelerimden dolayı kime karşı sorumluyum? Yaşadığım çağa ve topluma karşı. Ya mahkemeler? Asla! Bilim adamı, seçtiği metottan dolayı, başta çağına karşı sorumludur. Bir bilim adamı, metodunu seçerken, çağının metot konusundaki gelişmelerini çok iyi bilecektir. Çağı nın terk ettiği, nihayet mahkûm ettiği bir metodu seçme mekle yükümlüdür. Aksi takdirde yanlışlar yapar, gide rek bilim adamı niteliğini yitirebileceği gibi, çağma ve kendi halkına karşı zararlı bir kişi olur. Bilim adamı, seçtiği metottan dolayı yaşadığı topluma karşı da sorumludur. Toplumda, "akademik çevreler"den başlayarak, halk kitlelerine varıncaya dek çeşitli kesimler le yüz yüzedir. Yanlış bir metot seçmişse, toplumda ger çeklerin, doğruların ortaya çıkmasından yana olmayan güçlerin -bilerek veya bilmeyerek- oyuncağı olur; gerçek lerin, doğruların ortaya çıkmasından yana olan güçlere, giderek halka karşı bir duruma düşer. Bilim adamının mahkemelere karşı sorumluluğu var mıdır? Hayır! Bilim adamı, bilimsel görevini yerine getirirken, mahkemelere karşı hesap vermez. Böyle bir yol tutulursa, o toplumda hem bilim ilerleyemez, hem de tarihte çok acı örneklerini gördüğümüz büyük yanlışlıklar yapılmış olur mahkemelerce; giderek, adalet ağır yaralar alır. Bir bilim adamı olarak, beni, bu genel tarihî ve sosyal doğrular açısından olduğu gibi, Türkiye'de -bugün eğer kalmışsa- demokrasi ilkeleri ve hukuk açısından da suç landırmak, giderek cezalandırmak imkânsızdır. Gerçekten, Türkiye'de, ideal sayılan ve gerçekleştiril mek istenen demokrasi, "Batılı" tipte bir demokrasidir. Peki, nedir Batı demokrasisinin başta gelen özelliği? Batı demokrasisinin -o demokrasi tipine taraftar olan ların ısrarla işaret ettikleri- en büyük özelliği, toplumda değişik görüşlerin varlığını ve yaşama hakkını tanıması dır: Değişik sosyal çıkarların barış içinde mücadele edebil mesi, bir taraf için "zararlı" gözükenin öteki taraf için -tam tersine- "yararlı" olabileceği gerçeğinin kabulüdür Batı demokrasisi. Bu demokraside, hiçbir doktrinin imti yazı yoktur. Hürriyete saygılı oldukça, her düşünce ser besttir; serbestçe açıklanır, serbestçe teşkilatlanır, serbest çe yarışır. Ve her düşüncenin siyasi iktidara gelme hakkı vardır. Düşünceler serbestçe açıklanacak, serbestçe teşkilatla nacak ve serbestçe yarışacaktır. Ancak, demokrasi, kendi ni korumayacak demek midir bu? Hayır! Her rejim gibi, demokratik rejim de varlığına yönelecek tehlikeler karşı sında kendini koruma hakkına sahiptir. Ne zaman vardır o tehlikeler? O tehlikeler, -Batı demokrasisine taraftar olanların be lirttikleri gibi- düşüncelerin "şiddet hareketleri" halini al dığı anda vardır. Devlete karşı girişilmiş şiddet eylemleri, sabotajlar, silahlı çatışmalar vb. Bunlar maddi olaylardır, suçtur ve cezalandırılırlar. Ne var ki, o maddi olaylara il ham veren düşünceler yasaklanamaz ve cezalandırılamaz. Çünkü, Batı demokrasisine göre, "düşünce suçu olmaz." Örneğin "anarşik" tipte olaylar cezalandırılacak, ama "anarşizm" hakkmdaki görüşler ve eserler yasaklanama- yacak ve cezalandırılmayacaktır. Bu noktayı daha da aydınlığa çıkartmak amacı ile, hem de Fransız Devlet Güvenlik Mahkemesi'nde, birkaç yıl ön ceki duruşmalardan birinde, mahkemenin başkanı Ro- meiro'nun söylediği sözleri hatırlatmak isterim. Çeşitli sa botaj hareketlerine girişen, binaları kundaklayıp kamyon ları havaya uçuran bir grup insanın duruşması başlarken, mahkemenin başkanı Romeiro, savcıya ve sanıklara şu önemli noktayı hatırlatmaktadır: "Fransız hukukunda dü şünce suçu diye bir şey yoktur. Burada yargılayacağımız maddi olaylardır; yoksa bu olaylara ilham veren fikirler değildir..." (Le Monde, 6/10/1972). Anarşist olaylar karşısında tavrı bu olan Batı demokra sisinin bilim adamları karşısındaki tavrının ne olabileceği ni ayrıca belirtmeye bilmiyorum gerek var mı? Benim, bir bilim adamı olarak, hukuki açıdan, Türki ye'de bugün yürürlükte bulunan Anayasa ve kanunlar açısından da suçlandırılmam, giderek cezalandırılmam imkânsızdır. Başta Anayasa, bir maddesinde, "Herkes, dil, ırk, cinsi yet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ayrımı gözetilmeksizin kanun önünde eşittir" (m. 12/1) derken, bir başka maddesinde "Herkes düşünce ve kanaat hürri yetine sahiptir: Düşünce ve kanaatlerini, söz, yazı, resim ile veya başka yollarda tek başına ve toplu olarak açıkla yabilir ve yayabilir" (m. 20) demektedir. Böylesine mutlak ve sınırsız bir düşünce hürriyetinin doğal bir uzantısı ola rak bir başka maddesinde de şöyle demektedir: "Herkes bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahip tir" (m. 21/1). Sayın Savcı'nın hakkımda uygulanmasını istediği 142. maddenin öngördüğü unsurlar, özellikler "cebir" unsuru na da ne yazılarımda ne de sözlerimde rastlamaya imkân yoktur. Burada, Anayasa Mahkemesi'nin 141. ve 142. maddeler hakkında verdiği ünlü kararında, "bilim ve sa nat çalışmaları serbesttir" diyerek, bu maddelerin bu tür çalışmalara uygulanamayacağı yolundaki görüşünü de hatırlatmak isterim. Sayın Başkan, Sayın Üyeler, Çağma ve toplumuna karşı görevini yerine getirmiş bir hocanın huzuru içindeyim şu anda. Yazdıklarım, yazılma sı gereken şeylerdi. Bugün yazmaya kalksam -en azın dan- gene aynı şeyleri yazardım. Hiçbiri hakkında, en ufak bir pişmanlık duymuyorum. Kalemimden çıkmış her cümlenin, -cümle ne demek- her kelimenin ve hecenin al tında, entelektüel şeref ve haysiyetim yatmaktadır. İnsa nım; hayatta dönebileceğim şeyler olabilir. Ama entelek tüel şeref ve haysiyetimden, -ölüm bahasına da olsa- dö nemem. Attilâ Ilhan'ın, o yeni ve unutulmaz şiirlerinden birinin son mısraları geliyor aklıma.
Ben, içinde yaşadığım çağa ve topluma karşı, bir bilim adamı olarak, sorumluluğumu yerine getirdim. Şimdi so rumluluk sırası sizde. Yalnız, unutmayınız ki, siz de çağı nıza ve topluma karşı sorumlusunuz. Çünkü, her mahke me kararı, onu verenlerin yalnız hayatları boyunca değil, onu verenler hayattan çekildikten sonra da anılır; iyi anı lır, kötü anılır, ama anılır. İsterim ki, sizin kararınız, -iler de kültür tarihinin mutlaka bahsedeceği bu dava dolayı sıyla- iyi anılsın, takdirle anılsın. Sîzleri, tarihin huzurunda, toplumun huzurunda so rumluluklarınızla baş başa bırakıyorum. Hoşça kalınız. (30 Eylül 1976) Server TANİLLİ MAHKEME KARARI T. C
Devlet Güvenlik Mahkemesi C. Savcılığı'nın Esas 1975/35 sayılı iddianamesiyle, sanığın TCK'nun 142/1, 5 ve. maddeleri gereğince tecziyesi için İstanbul Devlet Gü venlik Mahkemesi'ne açılan davanın bu mahkemelerin ip tali sebebiyle mahkememize gönderilmiş bulunmakla ya pılan yargılama sonunda: Devlet Güvenlik Mahkemesi Savcılığı'nın 30.11.1975 tarihli iddianamesinde, sanık Server Tanilli'nin 1972 yılın da Şişli Siyasal Bilimler Yüksek Okulu'na "Uygarlık Tari hi" adlı ders için öğretim üyesi tayin edildiği, bu dersin "Humanity" adlı ders kitabı örnek alınarak yalnız Siyasal Bilgiler Yüksek Okulu'nda okutulduğu, sanığın bu dersi okutmaya başladığı anda aleyhine ihbarlar yapılması üze rine, İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi'nden üç kişilik bir heyet, sanığın Uygarlık Tarihi adlı eserinde suç unsuru görülmediğini bildirmiş ise de, bu tetkikat birinci bölüm ve ilk baskıya münhasır olup, bilahare tüm eseri Prof. Nu rullah Kunter incelediğinde bu eserde komünizm propa gandası olduğunu saptadığı; Kitapta marksizm uzun uzun anlatılmakta, onun "tüm doğa ve insanla ilgili sorunun karşılığını veren eksiksiz bir dünya görüşü" olduğunu söyleyerek övmekte, "mark sist görüşün diğer görüşlerden daha doyurucu olduğu" belirtilmekte, bilahare imtihanlarda da soru olarak "bu görüşlerden, hangisi doyurucudur" denmek suretiyle öğ renci tek yönlü bir cevaba zorlanmakta; "Türk halkı ekonomik ve siyasal bağımsızlığını yitirme pahasına Avrupalı olmayı kabullenecek kadar onursuz değildir..." gibi cümlelerle Batılılaşmayı yermekte ve sos yalist görüşü benimsemeyen her müesseseye karşı bu yol da propaganda yapmaktadır. Kitapta "çoğalan, güçlenen proletaryanın nasıl olsa bir gün burjuvaziyi devireceği, bunun kendiliğinden olmayıp zora başvurmakla, yani ihtilalle" olacağı, ancak burjuva sınıfı anlayış gösterir, insanların "iyiliği" adına gelişmeyi engellemezse parlamento yolu ile de iktidar değişiminin olabileceği... gibi marksist görüşleri ileri sürdüğü; Tarafsız görüşleri de anlatması görevi olduğu halde bunu yapmadığı; Sanığın, sosyal demokrasi anlayışına da karşı çıkmakla ve sosyal demokrasi anlayışında olanları revizyonist ola rak nitelemekte olduğu; Reformcuların Marx'tan yana görünüp marksist görü şü "saptırdıkları", marksçılığı "bozdukları" görüşünü em poze etmeye çalıştığı; Sanık, marksizm derken Leninist marksizmi yani ko münizmi kast ettiğini de belirtmekte, sosyalist partileri re formcu yani marksçılığı bozucu partiler olarak yermekte ve sosyal devletin iktisadi alana müdahalesiyle kapitalist sistemin ayakta durduğunu söylemekte; Gene ders anlatışı sırasında siyasi partileri anlatırken, CHP'nin işçi partisi olmadığını, CHP'nin sol tarafının bir süre sonra partiden ayrılacağını ve CHP'nin son gelişme lerinin sol kanadının ayrılmasıyla neticeleneceğini söyle yip marksist olmadığı için halen muhalefette olan bu par tiyi derste yermekte, Türkiye İşçi Partisi'nin övücülüğünü yapmakta; Türkiye'nin yakın bir gelecekte komünist olacağını ve komünist partisi kurulması gerektiğini telkin etmekte, an cak bazen de "eğer Batı demokrasisi sözü ediliyorsa Batı demokrasisinin ön şartının toplumdaki bütün sınıf ve zümrelerin özgürce teşkilatlanabilmesi olduğu bilinmek tedir" cümlesi ile marksist görüşünü maskelemekte ve TCK'nun 141. ve 142. maddelerinden bahsederek böylece komünist partinin kurulmasını Batı demokrasisinin bir şartı gibi göstermektedir. Bu suretle bilimselliğin ötesinde bir görüş lehine yapmış olduğu propagandayı bir yönlü de olsa teyid etmektedir. Sanık, sendikaların partiler üstü olmasını savunmakta ve Türk-İş'in bir aldatmaca olduğunu söyleyerek marksist propaganda yapmaktadır. Ve gene derslerinde, kültürün her dalının komünizm propagandası yapması gerektiğini öğrencilerine telkin et mekte; Türk şiiri, mizahı, karikatürü, sineması, tiyatrosu, roman ve hikâyesini bu açıdan ele almakta, marksist görü şü benimsemeyen yazar, şiir ve karikatürlere mümkün ol duğu kadar az yer verip aksine marksist olanları övmek tedir. Bu nedenlerle "liselerden kopup gelen öğrencileri tek yönlü şartlandırmaya çalışmıştır" demek suretiyle sa nığın TCK.'nun 142/1-5-6. maddeleri gereğince tecziyesi istenmiştir. Sanık Server Tanilli hakkında ilk şikâyet 31.1.1975 ta rihli Î.İ.T.İ.A. Şişli Siyasal Bilgiler Yüksek Okulu milliyet çi, ülkücü ve Atatürkçü öğrencileri... Sıddık Akaryıldız ve Mustafa Demir imzalı dilekçe ile yapılmış ve bu dilekçede sanığın anarşistleri bir araya getirerek kanunsuz bir şekil de bir dernek kurduğu da iddia edilmiştir. Sıddık Akaryıl- dız ve Kâmil Yılmaz şahadetlerinde sanığın ders notları nın propaganda niteliğinde olduğunu ileri sürmüşler, dinlenen diğer şahitler Selim Araçoğlu, Rıfat Fırat, Neşe Gözem, Muharrem Yalçın, Erdal Mut, Yusuf Eryasun, Me te Özpolat ifadelerinde derslerinde sanığın propaganda yapmadığını, verdiği ders gereği bazı iktisadi görüşlerini anlattığını ve derslerinin tamamıyla kültür tarihi ile ilgili ders niteliğinde olduğunu belirtmişlerdir. Sanık savunmasında, özet olarak, Uygarlık Tarihi ders kitabının ilk çıktığında 3 kişilik profesör heyetine incelet tirilmiş olduğunu, kitapta komünizm propagandası olma dığını ve tüm bahislerin İlmî bir ciddiyet içinde incelendi ğinin bu şahıslarca tespit edildiğini ve binnetice kendisi nin kitapta ve sair surette komünizm propagandasını yap madığını ileri sürmüştür. "Bilirkişi" Nurullah Kunter imzalı, 10 sayfalık raporda kitaptan bazı pasajlar alınıp bunlardan sonuçlar çıkarıl dıktan sonra, kanaat olarak, sanığın ders kitabında bulu nanları derste de okuttuğu kabul edileceğine, kitaptaki sözlerin bir bütün olarak incelenmesi sonunda ilerde mahkemece, "proletarya sınıfının diğer sınıflar üzerinde hâkimiyetini zorla kurması ve burjuva sınıfının ortadan kaldırılması gerektiği fikrinin öğrencilere propagandasını yapmak veya övmek" şeklinde tavsifi mümkün bulundu ğuna göre, 142. maddede öngörülen suç unsurunun bu lunduğu belirtilmiş ise de, görüldüğü gibi bu mütalaa da hi şarta muallak bir beyan olup suç unsurunun mevcudi yetinden kesin olarak bahsedilmemektedir. Kaldı ki, 22.5.1973 tarihli Prof. Reşat Kaynar, Süleyman Barda ve Vakur Versan imzalı raporda, "Server Tanilli tarafından yazılan eserin tamamıyla konuyu kapsayan bilgileri ihtiva etmekte olduğu, bilimsel gerçeklerin dışına çıkılmadığı ve herhangi bir ideoloji propagandası yapılmadığı görül müştür" denmek suretiyle kesinlikle bu kitabın bir ders kitabı olduğu açıklanmıştır.
Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|