Узбекистон республикаси олий ва урта

Tayanch iboralar
Strategik rejalashtirish, taktik rejalashtirish, marketing nazorati, strategik nazorat, o’sish strategiyasi, diversifikatsiya, intensiv o’sish, integratsion o’sish.


Nazorat va mulohaza uchun savollar
1.Strategik rejalashtirishning maqsadi nimadan iborat?
2.Strategik rejalashtirishda korxona dasturini maqsadi nimadan iborat?
3.Korxonani o’sish strategiyasi qaysi yo’nalishda amalga oshiriladi va uni qanday bosqichlari mavjud?
4.Divesifikatsion o’sish deganda nimani tushunasiz?
5.Korxonani taktik rejasini maqsadi va roli nimadan iborat?
6.Marketing nazorati nima va uni qanday turlarini bilasiz?
7. Intensiv o’sish deganda nimani tushunasiz?
8. Integratsion o’sish mazmunini tushuntirib bering?


8-Mavzu. BOZOR KON’YUKTURASINI TADQIQ ETISH VA BASHORAT ETISH

1. Bozor kon’yukturasi haqida tushuncha.

2. Bozor kon’yukturasi holati va kelgusida rivojlanish ko’rsatkichlari hamda baholash uslublari.
3. Kon’yukturani bashorat qilish.
4. Bozor kon’yukturasini bashorat qilish uslublari.

1. 
   Bozor kon’yukturasi haqida tushuncha
   

Kon’yukturani o’rganish marketing xizmatini ajralmas qismini tashqil etadi. Bizning mamlakatimizda kon’yukturani o’rganish 20 yillarda tashqil etildi. «Kon’yuktura» lotincha so’z bo’lib, holat degan ma’noni anglatadi, u keng ma’noda ularning o’zaro aloqasidan olingan Shartlarning yig’indisi, o’tar sharoit, predmetlarining joylashishidir.

Bozor kon’yukturasi - bu ma’lum bir vaqtda, ma’lum bir hududda talab bilan taklif o’rtasidagi nisbatdir.
Marketing sharoitini va bozorni tekshirish iqtisodiy, demografik, ijtimoiy, tabiiy, siyosiy va boshqa Shart-sharoitlarni tahlil va bashoratni taxmin qiladi. Hozirgi kunda deyarli hamma yirik firmalar xususiy kon’yuktura xizmatlariga egadirlar, ular o’zining faoliyat doirasida jahon va milliy masshtabda kon’yukturani rivojlanishini kuzatishadi. Iqtisodiy kon’yuktura bu omillar va qayta ishlash sharoitlarining rivojlanishi va o’zaro aloqadorlikda talab, taklif, narx omillari asosida bozordagi bir ko’rinishdir. Bu ko’rsatilgan aniqlik o’z ichida kon’yuktura tushunchasining barcha amaliy sifatlarini o’zida mujassamlashtiradi.
Birinchidan, unda iqtisodiy kon’yuktura predmeti ko’rsatilgan, ya’ni bozor, ayirboshlash sohasidagi kon’yukturani avval olib borilayotgan ishlar bilan bog’laydi.
Ikkinchidan, kon’yukturani faqat ayirboshlash sohasidagini emas, balki butun ishlab chiqarish jarayonini, ya’ni (ishlab chiqarish, taqsimlash, muomala, iste’mol, bular ayirboshlash ‘rizmasi orqali aniqlanadi) o’z ichiga qamrab oladi.
Uchinchidan, kon’yuktura dinamik o’sish davrlarida ko’riladi.
To’rtinchidan, kon’yuktura ishlab chiqarish jarayoni aniq tarixiy sharoitlari bilan bog’liq, har bir ishlash jarayonining yangi bosqichi uchun omillarning va kon’yukturani rivojlanishining sharoitlarining mosligi o’ziga xosdir.
Beshinchidan, uning ko’rinishini asosiy shakli talab, taklif, va narx dinamikasining nisbatidir. Bir so’z bilan aytganda, ayni Shu omillar bozorning holatini va dinamikasini aniqlashda markaziy bo’g’in bo’lib hisoblanadi. Kon’yuktura tadqiqotining 2 ta ob’yektiga ko’ra - ya’ni iqtisodiy kon’yuktura tushunchasidagi xo’jalik va tovar bozori, 2 mustaqil tarkibiy qismga ajratiladi
1) umumxo’jalik kon’yukturasi
2) tovar bozori kon’yukturasi.
Umumxo’jalik kon’yukturani strukturaviy birlik deb, shunga qaramasdan tovar bozorlarining va ko’plab o’zaro munosabatlar kon’yukturasini yig’indisi deb qarash mumkin. Tovar kon’yukturasi umumxo’jalik kon’yukturasini tashqil etadi, umumxo’jalik kon’yukturasi esa tovar bozorlari kon’yukturasini keltirib chiqarida. Shuning uchun ham umumxo’jalik kon’yukturani uni tashqil etuvchi tovar kon’yukturalarini xususiyatlarining arifmetik summasi deb hisoblab bo’lmaydi. Tovar bozorlari kon’yukturasini umumxo’jalik kon’yukturasini elementi sifatida birlaShuvi, bir butun kabi tovar kon’yukturasini tashqil etuvchilarga mavjud bo’lmagan yangi sifatni beradi. Shunday qilib, uning butun qismi va bo’g’inlarining belgilari o’zaro ta’sirchanligi va o’zaro aloqadorligi shakllarining fe’l - atvorini, umumxo’jalik va tovar kon’yukturasini rivojlanishni aniqlaydi.
Bozorni va avvalo butun bozorni kon’yukturasini kompleks izlanishlar ishbilarmonlar doirasining fikriga ko’ra, ishbilarmonlarga ularning xo’jalik qarorlarini qabul qilishda xatoga yo’l qo’ymasligi uchun tavakkalchilikni pasaytirishda kurol hisoblanadi. Iqtisodiy kon’yukturani izlash, faqatgina ayirboshlash sohasini rivojlanishi va uning qayta ishlab chiqarish jarayonining boshqa bosqichlari bilan o’zaro aloqadorligining umumiy qonunchiligini o’rganish bilan chegaralanib qolmaydi. U, u yoki bu tovar bozorda vujudga keladigan asoslangan tahlil va bashorat qilishni amalga oshirishga qaratilgan.
Tovar bozori o’zida, birinchidan, ma’lum bir tovarni ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o’rtasida, ikkinchidan, ishlab chiqaruvchilar guruhi va iste’molchilar guruhi o’rtasida iqtisodiyotchilar aloqalarining tizimini o’zida aks ettiradi. Aloqalarning asosiy ko’rinishi 1-turi bu oldi-sotdi jarayoni, 2-si esa raqobatdir. Tovar bozorlari tarmoqlararo raqobatning mexanizmi orqali o’zaro ta’sirga egadir va u milliy bozorni butunlay shakllantiradi. Bozor munosabatlarning tarixiy rivojlanishi davomida milliy chegara doirasidan chetga chiqmaydi va xalqaro tovar bozorlari shakllanadi.