V a I i m a t o V a. A. I i. I i o I i o j o n o V

Nazorat uchun savollar
1. O'simlik dunyosi kadastrining xalq xo'jaligidagi aham iyati qanday?
2. Hayvonot dunyosi kadastrining xalq xo'jaligidagi aham iyati qanday?
3. O'simlik va hayvonot dunyosi kadastri qanday tartibga solinadi?
8.2. Avtomobil yoilari va geodeziya hamda
kartografiya davlat kadastrlari
Avtomobil yo'llari davlat kadastri. 
Avtomobil yo ilari davlat 
kadastri «0 'zav to y o i» Davlat aksiyadorlik konserni tom onidan 
tasdiqlangan «0'zbekiston Respublikasida avtomobil y oilari davlat 
kadastrini yuritish tartibi to'g'risidagi Nizom»ga muvofiq tarzda 
avtomobil yoilaridan oqilona va to'g'ri foydalanishni tashkil etish, 
avtomobil yo ilari subyektlarini muvofiqlashtirish, y o i tarmoqlarini 
hisobga olib borish va baholash maqsadlarida ishlab chiqiladi va
228

---

yuritiladi hamda 0 ‘zbekiston Respublikasi davlat kadastrlari yagona 
tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi. Avtomobil y o ilari davlat 
kadastri avtomobil y o ilari va subyektlarini ro‘yxatga olish bilan 
bir qatorda avtomobil y o ilari obyektlarining asosiy texnik tavsif- 
larini hisob qilishni, avtomobil y o ila ri davlat kadastri obyekt­
larini baholash hamda ushbu m aiu m o tlarn i bir tizimga keltirish, 
saqlash, yangilab turish va iste’molchilarga berishni o ‘z ichiga 
oladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda avtomobil y o ilari davlat 
kadastri quyidagi tarkibiy qismlarni o ‘z ichiga oladi:
— avtomobil y o ilari davlat kadastrining obyektlari va subyekt­
larini ro'yxatga olish;
— avtomobil y oilari davlat kadastri obyektlarining asosiy teznik 
tavsiflarini hisob qilish;
— avtomobil y o ilari davlat kadastri obyektlarini baholash.
Geodeziya va kartografiya davlat kadastri. 
Geodeziya — kar­
tografiya davlat kadastri (G K D K ) Davlat kadastrlari yagona tizi­
mining tarkibiy qismi hisoblangani holda, um um iy va maxsus 
ahamiyatga molik b o ig an geodeziya-kartografiya ishlarini oqilona 
tashkil etish, ushbu ishlarni zaruriyat tug‘ilgan hollarda o ‘z vaqtida 
yuqori sifatda bajarilishini ta ’minlash maqsadida ularni xo'jalik 
va huquqiy holatini tartibga solish, geodezik hujjatlarni hisobga 
olish va baholash ishlarini amalga oshirish asosida yuritiladi.
Davlat ahamiyatiga molik b o ig a n geodeziya va kartografiya 
ishlari jumlasiga quyidagilar kiradi:
— Yer shari va tashki gravitatsiya maydonining parametrlarini 
aniqlash;
— davlat topografiya xaritalari va rejalarini grafik, raqamli, 
fotografik va boshqa shakllarda yaratish, yangilab turish va nashr 
qilish;
— yerni masofadan turib zondlash va geodinamik tadqiq qilish;
— davlat geodeziya va nivelir tarmoqlarini yaratish, rivojlan­
tirish va ish holatida ushlab turish;
— O'zbekiston Respublikasining kartografiya-geodeziya fondini 
shakllantirish va uni boshqarish;
— geografik axborot tizimlarini yaratish va uni boshqarish;
229

---

— umumiy geografik, siyosiy-ma’muriy, ilmiy-axborot beradi- 
gan va boshqa tarmoqlararo ahamiyatga molik tematik xaritalar 
va atlaslar, o ‘quv kartografiya qoilanm alari tuzish va nashr qilish;
— 0 ‘zbekiston Respublikasining davlat chegaralari delimi- 
tatsiya, demarkatsiya qilinishini va davlat chegarasi chizig‘ining 
o'tishi tekshirilishini geodeziya, matbaa, kartografiya va gidrog- 
rafiya jihatdan ta ’minlash;
— geodeziya, matbaa va kartografiya ishlarini metrologiya 
jihatdan ta ’minlash;
— geografik nomlami standartlash, hisobga olish va ularning 
qo‘llanilishini tartibga solish;
— geodeziya va kartografiya texnikasini qoilab, ishlab chiqa- 
rishni tashkil etish.
Yuqorida qayd qilingan ishlar bilan bir qatorda maxsus aha­
miyatga molik geodeziya va kartografiya ishlari ham bajariladi.
Bunday ishlarga quyidagilar kiradi:
— shaharlar, aholi punktlarining, turli obyektlar qurilish 
uchastkalarining bosh rejalarini, yerosti tarmoqlarini va inshootlari 
loyihalarini tuzish, bino va inshootlarni qurilish uchastkalariga 
bog‘lash, shuningdek, boshqa maxsus ishlarni bajarish uchun 
mo'ljallangan topografik rejalami yaratish va ularni yangilab turish;
— maxsus ahamiyatga molik tematik xaritalar va atlaslar nashr 
qilish;
— muhandislik qidiruv ishlari, turli inshootlarni qurish va 
ulardan foydalanish, yer uchastkalarining chegaralarini ajratish 
va boshqa qidiruv ishlari chog‘ida geodeziya, tepografiya ishlari, 
aerosuratga olish va boshqa maxsus ishlarni bajarish.
G K D K yuqorida sanab o ‘tilgan davlat ahamiyatidagi va maxsus 
ahamiyatga ega boig an geodeziya-kartografiya ishlarini ro ‘yxatga 
olishni, geodeziya punktlarini miqdor va sifat jihatdan hisobga 
olishni, mavjud geodeziya punktlari va bajarilgan ishlarni iqtisodiy 
baholashni, shuningdek, geodeziya-kartografiyaga oid b o ig a n
m a’lumotlarni bir tizimga keltirish, yangilab turish hamda ularni 
foydalanuvchilarga berishni o'z ichiga oladi.
O 'zbekiston Respublikasining kartografiya-geodeziya fondi 
G K D K ning obyekti hisoblanadi. Bu fondning tarkibini , qoidaga
230

---

binoan, davlat va idoraviy kartografiya-geodeziya fondlari tashkil 
etadi.
Davlat kartografiya-geodeziya fondi umumdavlat, tarmoqlararo 
ahamiyatga ega b o ig an material (m aium ot)lardan tashkil topadi 
hamda geodeziya va kartografiyaga oid faoliyatni boshqaruvchi 
organ ixtiyorida b o iad i.
Idoraviy kartografiya-geodeziya fondlari maxsus ahamiyatga 
ega b o ig a n m ateriallardan tashkil topadi va tegishli organlar 
ixtiyorida b o iad i.
Davlat kartografiya-geodeziya fondining materiallarini uchinchi 
shaxslarga berishga va ulardan nusxalar olish ixtiyorida ana shu 
materiallar b o ig an organlarning ruxsatisiz y o i qo‘yilmaydi.
0 ‘zbekiston Respublikasi hududida geodeziya va kartografiyaga 
oid faoliyatni amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslar 
o'zlari yaratgan geodeziya va kartografik m ateriallarning bir 
nusxasini tegishli kartografiya-geodeziya fondlariga berishlari shart.
Yuridik va jismoniy shaxslar tom onidan materiallarning tegishli 
kartografiya-geodeziya fondlariga berilishi, ana shu m ateriallar 
va m aium otlarning saqlanishi va ulardan foydalanilishi ustidan 
davlat geodeziya n azo ratin i, idoraviy kartografiya-geodeziya 
fondlarining davlat reyestrini yuritishni geodeziya va kartografiyaga 
oid faoliyatni boshqaruvchi organ amalga oshiradi.
0 ‘zbekiston Respublikasi hududida geodeziya va kartografiyaga 
oid faoliyatni amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslar, 
ushbu faoliyatni boshqaruvchi organ G K D K ning subyektlari 
hisoblanadilar.
O 'zbekiston Respublikasi V azirlar M ahkam asi huzuridagi 
geodeziya, kartografiya va davlat kadastrlari Bosh boshqarmasi 
(Uzgeodezkadastr) topografiya-geodeziya va kartografiya ishlarini, 
shuningdek, ularning bajarilishi ustidan davlat geodeziya nazoratini 
amalga oshiruvchi organ hisoblanadi.
Bosh boshqarm a asosiy vazifalariga muvofiq quyidagilarni 
amalga oshiradi;
— 
O'zbekiston Respublikasining butun hududidagi balandlik- 
larning yagona tizimda topografiya , geodeziya, injenerli geodeziya 
va aerokosmik suratga olish ishlarini bajarish;
231

---

— 0 ‘zbekiston Respublikasining tabiiy resurs imkoniyatlarini 
eng to iiq va ishonarli ifodalovchi tematik, geografik, tabiatni 
m uhofoza qilish va boshqa maxsus kartalar, planlar ham da 
atlaslarni aerokosmik va kadastr axborotlarini q o ilagan holda 
yaratish, shuningdek, tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga 
oid tavsiyalarni ishlab chiqish;
— O 'zbekiston Respublikasi hududidagi tabiiy resurslar va 
ko‘chmas mulklarning geografik, huquqiy, xo'jalik, ekologik va 
iqtisodiy holatlari to'g'isidagi m a’lumotlami to'plash, qayta ishlash, 
tartibga solish, tahlil qilish, saqlash va yangilab turish jarayonlarini 
boshqarib turishning yaxlit tizimi sifatida O'zbekiston Respublikasi 
mintaqalari, shaharlari va shaharchalarining majburiy kuchga ega 
bo'Igan davlat kadastrlari yagona tizimini, geoaxborot tizimlarini 
yaratish va yuritish;
— soliq stavkalarini aniqlash uchun yer va ko'chm as mulkni 
kadastr suratga olishlarni, hududlarni baholash va rayonlash- 
tirishni am alga oshirish, sh ah ar va sh ah a rc h alar k o 'ch m as 
m ulklari kadastrini yaratish m aqsadida k o 'ch m as m ulklarni 
yuridik va jism oniy shaxslarga rasmiylashtirish tadbirlarida qat- 
nashish;
— manfaatdor idoralar bilan birgalikda davlat kadastrlari yagona 
tizimini va kadastr m aium otlaridan foydalanish tartiblarini yaratish 
va yuritishga oid qonunchilik hamda m e’yoriy hujjatlar loyihalarini 
ishlab chiqish;
— koordinatalar va balandliklarning yagona tizimlarini saqlash 
hamda aniqlash sohasida yaqin xorijiy davlatlarning geodeziya, 
kartografiya va kadastr xizmatlari bilan ilmiy-texnika hamda ishlab 
chiqarish aloqalarini o'm atish, geodeziya va kartografiya mahsulot- 
lariga m e’yoriy-texnikaviy talablarni kelishib olish va birgalikda 
ishlarni bajarish;
— 0 ‘zbekiston Respublikasi davlat chegaralarini belgilash, 
xaritaga olish va demarkatsiya qilishda qatnashish;
— viloyatlar, tumanlar, m a’muriy va boshqa hududiy tuzilmalar 
chegaralarini doimiy belgilar bilan belgilash va ularni yuridik 
jihatdan rasmiylashtirish hamda geodezik belgilash uchun chega- 
ralash hay’atlari ishlarini tashkil qilishda qatnashish;
232

---

— m anfaatdor korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqa- 
rolarni zaruriy geodeziya, kartografiya hamda kadastr m a’lumotlari 
va asoslari bilan shartnom a asosida ta ’minlash;
— 0 ‘zbekiston R espublikasining karto g rafiy a-g eo d eziy a, 
aerokosmik kadastr axboroti davlat fondini tashkil qilish ham da 
yuritish va boshqalar.
G eodeziya-kartografiya davlat kadastri quyidagi tam oyillar 
asosida kiritiladi:
1) respublikaning butun hududini qamrab olish;
2) koordinata va balandliklaming yagona tizimini qoilash ;
3) geodeziya-kartografiya ishlariga markazlashgan rahbarlik;
4) geodeziya-kartografiya bo'yicha bajariladigan ishlarning 
obyektivligi, haqqoniyligi va toialigi;
5) geodeziya-kartografiya ishlarining bajarilishi ustidan davlat 
geodeziya nazoratini amalga oshirish.
O'tkazilish m azm uni va tartibiga qarab geodeziya-kartografiya 
davlat kadastri, asosan, shakl turga bo'linadi: asosiy (birlamchi) 
va joriy (kundalik).
Asosiy kadastrning vazifasi geodeziya va kartografiyaga oid 
ishlarning xo'jalik ham da huquqiy holatlari to ‘g‘risidagi m a i u ­
m otlarni birlam ch i sifatida olish va qabul qilingan k ad astr 
hujjatlarida yoritishdan iborat.
Qayd qilish zarurki, geodeziya-kartografiyaga oid ishlar, 
ju m lad an , kartografik m ateriallar m a iu m vaqt o 'tish i bilan
eskiradi. Kartografik materillardagi holatlar o ‘zgaradi. Qanchalik 
ko'p vaqt o'tadigan bo'lsa, bu materiallarning eskirishi shuncha 
k o 'p b o 'lad i. U shbu k ad astr m aterial (m a iu m o t)la rin i shu 
kunning talabi darajasida ushlab turish uchun va bu o'zgarishlarni 
kadastr hujjatlarida o 'z vaqtida yoritish maqsadida joriy (kundalik) 
kadastr ishlari o'tkaziladi.
Joriy kadastrning vazifasi asosiy kadastr ishlari o'tkazilganidan 
so'ng geodeziya-kartografiyaga oid ishlar tarkibida yuz beradigan 
o'zgarishlarni aniqlash va kadastr hujjatlariga tushirishdan iborat. 
Bundan tashqari, boshlang'ich yozuvlardagi xatolarni tuzatish va 
zamon talablariga mos ravishdagi qo'shim cha m aium otlarni ham 
kiritish joriy kadastrning vazifasiga kiradi.

---

Yuqorida qayd qilinganlardan kelib chiqqan holda geodeziya- 
kartografiya davlat kadastri quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:
1) geodeziya va kartografiyaga oid ishlarni ro'yxatga olish;
2) geodeziya punktlarini hisobga olish;
3) geodeziya-kartografiyaga oid ishlarni iqtisodiy baholash.