V a I i m a t o V a. A. I i. I i o I i o j o n o V

Madaniy meros obyektlarining hisobga olish axboroti. 
Kadastr 
tartib raqamini; nom ini, joylashgan joyini; tipologik tegishliligini, 
sana qo‘yishni; mulkdor, egasi, foydalanuvchi yoki ijaraga oluvchi 
yuridik yoki jismoniy shaxsning nomi va uning manzilini; madaniy 
meros obyektining idoraviy mansubligini, madaniy meros obyek- 
tining maqsadli vazifasini; tarixiy m aium otlarni; madaniy meros 
obyektining dastlabki qiyofasini o'zgartirgan qayta qurish va 
yo‘qotishlami; ta ’mirlash ishlarini (umumiy tavsif, qiymati, vaqti, 
m uallif, hujjatlar saqlanadigan joy); binoga, inshootga, yer 
uchastkasiga b o ig an huquqlar davlat ro'yxatidan o'tkazilganligi 
to 'g 'risid ag i m a iu m o tla rn i; m uhofaza zonalari va qurilishni 
tartibga solish zonalari chegaralari (tasdiqlovchi hujjatga asos- 
langan holdagi reja, qisqacha tavsif)ni o'z ichiga oladi. Quyidagilar: 
arxeologiya yodgorliklari uchun: sana qo'yish, qidirish va qazish 
ishlari kim tom onidan va qachon bajarilganligi, topilgan material- 
laming saqlanish joyi; tarix yodgorliklari uchun: paydo b o iish
tarixi, obyekt yodgorlik ahamiyatiga ega ekanligi bilan bog'liq 
voqealar va shaxslarning qisqacha tavsifi; arxitektura va m onu­
m ental san ’at yodgorliklari uchun: muallif, quruvchi, buyurt- 
m achi, qurilgan sanasi tarixiy m aiu m o tlar hisoblanadi.
M adaniy meros obyekti tavsifi: nomi; tipologik mansubligi; 
manzili; zamonaviy foydalanilishi; tarixiy m aium otlar; yodgorlik- 
ning dastlabki qiyofasini o'zgartirgan qayta qurishlar va yo'qo- 
tishlar; ilmiy-tarixiy va badiiy ahamiyati; asosiy bibliograflya, aixiv 
manbalari, ikonografik material; texnik holati; muhofaza qilish 
tizimi; muhofaza qilish toifasi; muhofaza qilishga qabul qilinganligi 
to'g'risidagi hujjatning sanasi va tartib raqami; muhofaza zonasi 
chegaralari; balans bo'yicha mansubligi; muhofaza hujjatining 
sanasi va tartib raqam i (majburiyatlar); arxeologiya yodgorligi 
uchun: sanasi, eng m uhim topilm alar ro'yxati va tavsifi; tarix 
yodgorliklari uchun: sanasi, m arm ar lavhada m atnlar mavjudligi 
va o'rnatilgan vaqti; arxitektura yodgorliklari uchun: sanasi, reja-
215

---

lashtirilishi, kom pozitsion-m akon tuzilm asi va konstruksiya- 
larning o ‘ziga xosligi, fasad va interyerlar bezagi xususiyati, 
rangtasvir, haykaltaroshlik, amaliy san ’at mavjudligi, qurilish 
materiali, asosiy o icham lari; m onum ental san’at yodgorliklari 
uchun: muallifi va sanasi, kompozitsion yechimi xususiyatlari, 
matnlar, material, texnika, hajmi; madaniy meros obyektining 
ijtim oiy, ilm iy-tarixiy va badiiy aham iyatiga um um iy baho 
berishdan iborat b o iad i.
M adaniy m erosning ko'chm as obyektlariga huquqlar yer 
uchastkalari (shu jum ladan, m uhofaza zonalari)ning naturada 
belgilangan va m ustahkam langan chegaralari mavjud bo'Igan 
taqdirda binolar va inshootlarning davlat yer kadastri va davlat 
kadastrini olib boruvchi organlarda kadastr ro'yxatidan o'tkaziladi. 
Yer uchastkasi chegaralarining burilish nuqtalari qoziqli belgilari 
yo'qolgan taqdirda ular o'sha joyda yer uchastkasi chegaralarining 
burilish nuqtalari o'm atilgan holda dala geodeziya o'lcham lari 
o'tkazilgan yoki tegishli ko'lam dagi fotografiya m a’lum otidan 
foydalanilgan holda yer uchastkalari ajratish materiallari bo'yicha 
tiklanadi.
Madaniy meros obyektlari soni ularning amaldagi holati va 
foydalanilishiga ko'ra hisobga olinadi. Madaniy meros obyekt­
larining sifatga doir tavsifmi hisobga olish: sana qo'yishni; texnik 
holatni; arxitektura bezagini; badiiy naqshlarni o'z ichiga oladi. 
Texnik holat quyidagi tasniflash bo'yicha baholanadi: yaxshi, o'rta, 
yomon, avariya holatida. M uhofaza tizimi muhofaza toifasini 
(respublika ahamiyatiga, mahalliy ahamiyatga egaligi), muhofaza 
uchun qabul qilinishi to'g'risidagi hujjatning sanasi va tartib 
raqamini o 'z ichiga oladi.
Madaniy meros obyektlarini baholash, shu jumladan, qiymatini 
baholash ulardan samarali foydalanishni belgilash, yetkazilgan zarar 
miqdorini aniqlash, sug'urta, ijara to'lovi stavkalari, ularni ta ’mir­
lash, konservatsiya qilish xarajatlarini qoplash, joriy tuzatishni 
olib borish uchun o'tkaziladi. Madaniy meros obyektlari qiymatini 
baholash O'zbekiston Respublikasi M adaniyat va sport ishlari 
vazirligi to m o n id an tasdiqlangan m etodika b o 'y ich a am alga 
oshiriladi.
216

---

Davlat kadastri kadastr axborotining uzluksiz yangilanishini 
ta ’m inlovchi asosiy va joriy turlarni o ‘z ichiga oladi. Davlat 
kadastrining asosiy turini yuritishda madaniy meros obyektlari 
barcha turlarining birlamchi hisobi amalga oshiriladi, ularning 
soni ko'rsatiladi va naturada yer uchastkalari chegaralari beigilanadi 
(yer uchastkalarini ro'yxatdan o'tkazish m aiu m o tlari asosida). 
Joriy turda kadastrga kadastming asosiy turi o'tkazilgandan keyin 
madaniy meros obyekti bo'yicha ro'y bergan barcha o'zgartirishlar 
kiritiladi.
M adaniy meros obyektiga kadastr hujjatlari: madaniy meros 
obyektiga mulkchilik huquqini va boshqa huquqlarni tasdiqlovchi 
hujjatlardan; m adaniy meros obyekti kadastr ishidan; kadastr 
xaritasi (reja)dan; kadastr daftaridan; madaniy meros obyektining 
holati to'g'risidagi hisobotdan iborat bo'ladi. M adaniy meros 
obyekti kadastr ishi kadastr obyektiga huquqlarni shakllantirish, 
hisobga olish va keyinchalik davlat ro'yxatidan o'tkazish uchun 
zarur bo'Igan pasport, hujjatlar, m ateriallar va kadastr suratga 
olish h u jjatlari, texnik xatlash va p asp o rtlash tirish , m axsus 
tekshirish va qidiruvlar, kadastr obyektining sifat va qiymat baho- 
sidan iborat bo'ladi.
M adaniy meros obyektining kadastr xaritasi (rejasi) kadastr 
obyektlarining joylashgan joyini, ularning chegaralarini, muhofaza 
zonalarini, baholash, miqdoriy va sifat tavsiflarini aks ettiruvchi 
chiziqli hujjat hisoblanadi ham da qog'ozda, magnit va boshqa 
manbalarda tuziladi. Kadastr daftari madaniy merosning kadastr 
obyektlarini ro'yxatdan o'tkazish va hisobga olishning asosiy hujjati 
hisoblanadi ham da unda ularning jugrofiy joylashishi, huquqiy 
m aq o m i, m iqdoriy va sifat tavsiflari va b ah o lash haqidagi 
m a iu m o tla r mavjud bo'ladi.
Davlat kadastri mazkur Nizomga ilovaga muvofiq sxemalarga 
binoan amalga oshiriladi. Tarixiy-madaniy qimmatga ega b o ig an
obyektlarni davlat kadastriga kiritish: davlat mulki b o ig a n madaniy 
m ero s o b y e k tla rig a n isb a ta n jo y la rd a g i d a v lat h o k im iy a ti 
organlarining; yuridik va jism oniy shaxslarning mulki b o ig a n
m adaniy meros obyektlariga nisbatan yuridik va jism oniy shaxs­
larning takliflari asosida am alga oshiriladi. T arixiy-m adaniy
2 17

---

haqda tegishli mintaqaviy inspeksiyaga m a’lum qilishlari shart. 
Mintaqaviy inspeksiyalar joylardagi davlat hokimiyati organlari 
bilan birgalikda besh yilda bir marta madaniy meros obyektlarining 
holatini tekshiradilarva qayd etadilar. Tekshirish natijalari bo'yicha, 
zarurat b o isa, Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va 
ulardan foydalanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqarmasiga 
madaniy merosning mazkur obyektlarini saqlash bo'yicha joriy 
va istiqbol dasturlarini ishlab chiqishga doir takliflar kiritadilar.
D avlat kadastri axboroti davlat hokim iyati va boshqaruv 
organlariga bepul, boshqa yuridik va jism oniy shaxslarga esa 
belgilangan tartibda haq to ia sh evaziga beriladi. Davlat kadastrini 
yuritishni tashkil etish bo'yicha yo'riqnom a «0'zgeodezkadastr» 
bosh boshqarmasi bilan kelishgan holda, belgilangan tartibda 
Madaniyat va sport ishlari vazirligi tom onidan tasdiqlanadi.
Davlat kadastriga kiritish to'g'risida takliflar tayyorlaydilar, 
madaniy meros obyektlari to'g'risidagi zarur m aium otlarni to 'p - 
laydilar. Madaniy meros obyektlarini davlat kadastriga kiritish 
to'g'risidagi takliflar zarur materiallar bilan birgalikda Madaniyat 
va sport ishlari vazirligining Madaniy meros obyektlarini muhofaza 
qilish va u la rd a n foydalanish ilm iy -ish lab c h iq arish bosh 
boshqarm asiga yuboriladi. M intaqaviy davlat inspeksiyalari 
tom onidan taqdim etilgan materiallar tarixiy-madaniy eksperti- 
zadan o'tkazish uchun M adaniy meros obyektlarini muhofaza 
qilish va ulardan foydalanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqar- 
masining Ilmiy-metodik kengashiga ko'rib chiqish uchun kiritiladi. 
T arixiy-m adaniy ekspertiza natijalariga k o 'ra Ilm iy-m etodik 
kengash Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan 
foydalanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqarmasiga obyektni 
davlat kadastriga kiritish to'g'risida tegishli xulosa taqdim etadi.
M adaniy m eros obyektlarini m uhofaza qilish va ulardan 
foydalanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqarmasi obyektni 
davlat kadastriga kiritgandan so'ng «Yergeodezkadastr» davlat 
qo'mitasiga O'zbekiston Respublikasi davlat kadastrlari yagona 
tizimiga kiritish uchun tegishli axborot beradi. Buyruq chiqarilgan 
vaqtdan boshlab o 'n kun mobaynida davlat kadastriga kiritilgan 
madaniy meros obyektiga Madaniy meros obyektlarini muhofaza
220

---

qilish va ulardan foydalanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh bosh­
qarmasi tom onidan madaniy meros pasporti rasmiylashtiriladi. 
Madaniy meros pasporti pasport rasmiylashtirilgandan keyin besh 
kundan kechiktirmay tegishli mintaqaviy inspeksiyaga yuboriladi. 
Mintaqaviy inspeksiyalar besh kun mobaynida tegishli ravishda 
madaniy meros obyekti egasini (yuridik yoki jismoniy shaxsni) 
yoxud joylardagi davlat hokimiyati organini madaniy meros obyekti 
davlat kadastriga kiritilganligi to ‘g‘risida xabardor qiladi va ularga 
m adaniy m eros obyekti pasportini beradi. M intaqaviy davlat 
inspeksiyalari va joylardagi davlat hokim iyati organlari davlat 
kadastriga kiritilgan madaniy meros obyektining holati nazorat 
qilinishini ta ’minlaydilar.
Jismoniy jihatdan yo‘qolib ketgan yoki madaniy meros obyekti 
sifatida qadrini yo‘qotgan madaniy meros obyektlariga nisbatan 
m intaqaviy davlat inspeksiyalari joylardagi davlat hokim iyati 
organlari, yuridik va jism oniy shaxslar takliflari asosida yoxud 
tegishli obyektlarning holatini o ‘rganish natijalariga ko‘ra ularni 
davlat kadastridan chiqarish to ‘g‘risida takliflar tayyorlaydilar. 
M adaniy meros obyektlarini davlat kadastridan chiqarish to 'g '­
risidagi takliflar zarur materiallar bilan birgalikda M adaniyat va 
sport ishlari vazirligining M adaniy meros obyektlarini muhofaza 
qilish va ulardan foydalanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh bosh­
qarmasiga yuboriladi.
M intaqaviy davlat inspeksiyalari tom onidan taqdim etilgan 
materiallar tarixiy-madaniy ekspertizadan o'tkazish uchun M ada­
niy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish 
ilm iy-ishlab chiqarish bosh boshqarm asining Ilm iy-m etodik 
kengashiga k o 'rib chiqish u ch u n kiritiladi. T arixiy-m adaniy 
ekspertiza natijalariga ko'ra Ilm iy-m etodik kengash M adaniy 
meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish ilmiy- 
ishlab chiqarish bosh boshqarmasiga obyektni davlat kadastridan 
chiqarishning maqsadga muvofiqligi to 'g 'risid a tegishli xulosa 
taqdim etadi.
Tarixiy-madaniy ekspertiza xulosasi asosida M adaniy meros 
obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish ilmiy-ishlab 
chiqarish bosh boshqarmasi M adaniyat va sport ishlari vazirligiga
221

---

obyektni davlat kadastridan chiqarish to'g'risida taklif kiritadi. 
Madaniyat va sport ishlari vazirligining buyrug'i asosida Madaniy 
meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish ilmiy- 
ishlab chiqarish bosh boshqarm asi D avlat kadastriga tegishli 
yozuvni kiritadi.
M adaniy m eros obyektlarini m uhofaza qilish va ulardan 
foydalanish ilm iy-ishlab chiqarish bosh boshqarm asi D avlat 
kadastriga tegishli yozuvni kiritgandan so'ng «Yergeodezkadastr» 
davlat qo'm itasiga O'zbekiston Respublikasi davlat kadastrlari 
yagona tizimiga o'zgartirish kiritish uchun tegishli axborot beradi. 
Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foyda­
lanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqarmasi madaniy meros 
pasportini bekor qiladi va tegishli mintaqaviy inspeksiyaga madaniy 
meros obyekti Davlat kadastridan chiqarilganligi to'g'risida axborot 
yuboradi.
Mintaqaviy davlat inspeksiyalari madaniy meros obyekti egasini 
(yuridik yoki jismoniy shaxsni) yoxud joylardagi davlat hokimiyati 
organini madaniy meros obyekti Davlat kadastridan chiqarilganligi 
to 'g 'risid a xabardor qiladi. M adaniy m eros obyekti pasporti 
M adaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foyda­
lanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqarmasiga yuborish uchun 
mintaqaviy davlat inspeksiyasiga qaytarib beriladi.
Tarixiy-m adaniy ekspertiza: madaniy meros obyektlarining 
M adaniy m eros obyektlarining davlat kadastriga kiritilishini 
asoslash; madaniy meros obyektlarining toifasini aniqlash; madaniy 
meros obyektlari toifasining o'zgartirilishini asoslash; madaniy 
meros obyektini Madaniy meros obyektlarining davlat kadastridan 
chiqarish; m adaniy meros obyektlari muhofaza zonasi loyiha- 
larining shaharsozlik va loyiha hujjatlariga, shuningdek, amalga 
oshirish m o ijallan ay o tg an yer tuzish, qurilish, m elioratsiya, 
xo'jalik ishlari va boshqa ishlarning madaniy meros obyektlarini 
saqlash talablariga muvofiqligini aniqlash maqsadida o'tkaziladi.
Quyidagilar tarixiy-madaniy ekspertiza obyektlari hisoblanadi: 
xo'jalik maqsadlarida o'zlashtiriladigan yer uchastkalari, agar ularda 
madaniy meros obyektlari mavjud bo'lsa; madaniy meros obyekt­
larining Madaniy meros obyektlarining davlat kadastriga kiritilishini
222

---

asoslovchi materiallar; madaniy meros obyektlarining M adaniy 
meros obyektlarining davlat kadastridan chiqarilishini asoslovchi 
materiallar; madaniy meros obyektlari toifasining o ‘zgartirilishini 
asoslovchi materiallar; shaharsozlik va loyiha hujjatlari, «Madaniy 
m eros obyektlarini m uhofaza qilish va u lard an foydalanish 
to ‘g ‘risida»gi 0 ‘zbekiston Respublikasi Q onunida belgilangan 
hollarda; madaniy meros obyektlariga bevosita yoki bilvosita ta ’sir 
ko'rsatishi m um kin b o ig a n yer qazish, qurilish, m elioratsiya, 
xo'jalik ishlarining va boshqa ishlarning amalga oshirilishini 
asoslovchi hujjatlar.
Kengash tarkibida tegishli yo ‘nalishlar bo ‘yicha seksiyalar 
tashkil etiladi. Kengash faoliyatining m oddiy-texnika ta ’m inoti 
Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foyda­
lanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqarmasi tom onidan amalga 
oshiriladi. Tarixiy-m adaniy ekspertiza xulosasini olish uchu n
Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foyda­
lanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqarmasi tegishli madaniy 
meros obyekti bo ‘yicha materiallami Kengashga ko‘rib chiqish 
uchun kiritadi. M ateriallar Kengash kotibi to m o n id an qabul 
qilinadi. Tarixiy-madaniy ekspertizadan o'tkazish uchun taqdim 
etiladigan materiallar tarkibi hamda mazmuni M adaniyat va sport 
ishlari vazirligi tom onidan belgilanadi. Madaniy meros obyektlarini 
muhofaza qilish va ulardan foydalanish ilm iy-ishlab chiqarish 
bosh boshqarmasi belgilangan tartibda ekspertlar bilan shartno- 
malar tuzadi. Tarixiy-madaniy ekspertiza natijalariga ko‘ra, K en­
gash seksiyalari ekspert xulosasi, shuningdek, tarixiy-m adaniy 
ekspertiza xulosasi loyihasini tayyorlaydi.
Tarixiy-madaniy ekspertizani o‘tkazish muddati materiallaming 
yo‘nalishi, murakkabligi va hajmiga qarab o ‘ttiz kundan oshmasligi 
kerak.
M adaniy meros obyektlari tarixiy-madaniy ekspertizasi o ‘tka- 
zilganligi uchun maxsus yig‘im to ian ad i. Maxsus yig‘im dan tush- 
gan m ab lag iar M adaniy meros obyektlarini m uhofaza qilish va 
ulardan foydalanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqarmasi hisob 
raqamida jam lanadi va ulardan qonun hujjatlarida belgilangan 
tartibda foydalaniladi. M adaniy meros obyektlari tarixiy-madaniy
223

---

ekspertizasi o ‘tkazilganligi uchun maxsus yig‘im miqdori va uni 
to ia s h tartibi 0 ‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan 
kelishgan holda Madaniyat va sport ishlari vazirligi tom onidan 
beigilanadi. Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan 
foydalanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqarmasi Ilmiy-metodik 
kengash kotibiga tarixiy-madaniy ekspertiza xulosasini olish uchun 
taqdim etilgan materiallami kiritadi.