V mövzu. DƏRi öRTÜKLƏri sistemi
Yüklə 2,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Merkel hüceyrələri
- Langerhans hüceyrəsi
Şək 9 Tikanlı qatın keratinositləri eozinofil olub, sitoplazmalarında tonofibrillər və 0,1- 0,4µm diametrli membranlı dənələrə malikdir. Tərkibi lipid mənşəli olan bu dənələr səfhəli dənələr (lamellar granule) də adlanır. Bu dənələr üst qatlarda hüceyrəarası sahəyə ekzositoz olunaraq həm hüceyrələrin bir-birinə bağlanmasını təmin edir, həm də lipidlərlə zəngin suyu keçirməyən qat əmələ gətirir. Epidermisin dənəli qatı hələ də nüvəyə malik olan 3 - 5 qatda yerləşən yastı formalı dənəli keratinositlərdən ibarətdir. Bunların sitoplazmalarında keratohialin dənələri, keratin filamenti dəstələri və zarlı səfhəli dənələr toplanır. Artıq bu qatda keratin ara filamentinin sintezi zəifləsə də filamentlərin dəstələrdə cəmlənməsini təmin edən histidin və sistinlə zəngin zülalların sintezi baş verir ki, bu da keratohialin dənələrinin formalaşmasına səbəb olur. İri, qeyri-müntəzəm quruluşlu, sıx, bazofil, membransız keratohialin dənələrinin tərkibinə keratinositlərin spesifik zülalları: involyukrin, lorikrin və s. daxildir. Dəstələrlə yerləşən keratin tonofilamentləri keratohialin və zarlı dənələrlə birləşərək Ca 2+ üçün keçirici olub plazmolemmanın altında 10- 12nm qalınlıqlı elektron sıx qatın əmələ gəlməsinı təmin edir . Əsasən qalın dəridə mövcud olan parlaq və ya şəffaf qat homogen, açıq rəngli, nazik olub, nüvə və orqanelləri olmasa da sitoplazmasında yüksək lizosomal aktivlik, dəri səthinə paralel və sıx yerləşən keratin filamentləri, keratohialinin transformasiya olunmuş forması olan eleidin zülalı ilə zəngin eozinofil yastı keratinositlərdən ibarətdir. Parlaq qat keratinositlərinin qalın kortikal sitoplazmaya malikliyi burada keratinləşməyən zülal-involyukrinin toplanması ilə əlaqədardır. Bu qatda olan hüceyrə strukturları və hüceyrələr arasında toplanan maddələrin (səfhəli dənələrdən xaric olan, hüceyrələrin bir-birinə bağlanmasını təmin edən) işığı sındırma əmsalı eynı olduğu ücün hüceyrə sərhədləri secilmir və bütöv parlaq sahə kimi görünürlər.
qalın plazmolemmaya malik, müntəzəm olaraq desmosom-hüceyrəarası əlaqəsini itirib, 14 bucaqlı formalı tökülən yastı ölü hüceyrələrdən - buynuz pulcuqlardan (korneositlər) təşkil olmuşdur. Keratinosit sitoplazmasını bütöv tutan lifli skleroprotein – keratin molekulyar çəkisi 40-70 kD olan ən azı 6 müxtəlif polipeptidlərdən təşkil olmuşdur. Epidermal hüceyrələr differensiasiya etdikcə tonofilamentlərin tərkibi dəyişir. Belə ki, bazal hüceyrələrdə nisbətən aşağı, differensiasiya etmiş keratinositlərdə isə yüksək molekulyar çəkili polipeptidlər sintez edilir. Buynuzlaşma prosesi nəticəsində buynuz pulcuq – korneosit yəni qalınlaşmış plazmolemma və lifli, amorf zülallı sitoplazmaya malik hüceyrə əmələ gəlir. Membran qovuqcuqları və lövhəli cisimciklərin tərkibindəki lipidləri parçalayan hidrolitik fermentlər əsasən dənəli qatdan buynuz qata daxil olaraq sitoplazmada orqanellərin itməsi ilə nəticələnir.
Epidermis qatlarında keratinositlər arasında hüceyrəarası matriks tərkibinin təyini xüsusi əhəmiyyət kəsb edərək dəri örtüyünün keçiriciliyini müəyyənləşdirir. Buynuz qat pulcuqları arasında xolesterin, onun efirləri, seramidlər, sərbəst yağ turşularının olması hüceyrəarası mat- riksin lipofil maddələr üçün keçiriciliyini təmin edir . Adətən bazal səfhəyə paralel, bu qatdakı keratinostlərdən iri olub onların arasında tək-tək yerləşən Merkel hüceyrələri barmaq ucunda, tük follikulları əsasında, ağız boşluğu selikli qişasında çoxluq təşkil edir. Tünd və paycıqlı nüvə, sitoplazmasında Holci kompleksi, zəif inkişaf etmiş endoplazmatik şəbəkə, ribosomlar, qlikogen əlavələri, perinuklear sahədə və sitokeratinlərin əmələ gətirdiyi barmaq şək. li çıxıntılarında 80-200 nm ölçülü osmiofil tünd özəkli dənələrlə xarakterizə olan bu hüceyrələr ətrafdakı keratinositlərlə desmosomlarla əlaqələnir.Merkel hüceyrələri mielinsiz sinir lifləri ilə əlaqə yaradaraq mexanoreseptor funksiya yerinə yetirən Merkel hüceyrə-neyral kompleks əmələ gətirir. Sinaptofizinə bənzər maddələr sintez edən bu hüceyrələr həm də neyrokrin təbiətli maddələr hazırlayaraq endokrin funksiya da yerinə yetirir. Epidermal populyasiyasının 2-4% təşkil edən ulduz şək. li və uzun çıxıntılara malik adətən tikanlı qatda yerləşən epidermis daxili makrofaq - Langerhans hüceyrəsinə bəzən dendritik hüceyrə də deyilir (şək 10)
Şək. 10 Miqdarı epidermisin hər 1 mm 2 800 qədər olan antigen təqdim edən bu hüceyrəyə dermada, ağız boşluğu, qida borusu və uşaqlıq yolu çoxqatlı yastı buynuzlaşmayan epitelində də rast gəlinir. İşıq mikroskopunda sıx nüvə, zəif boyanmış sitoplazma, keratinositlərin arasında uzanan hüceyrə cismindən ayrılan uzun silindrik çıxıntıları ilə xarakterizə olan Langerhans hüceyrəsinin elektron mikroskopik görünüşündə polimorfoz nüvə, sitoplazmada bir neçə mitoxondri, zəif dənəli endoplazmatik şəbəkə, lizosomlar, multivezikulyar cisimciklər, kiçik qovuqcuqlarla səciyyələnsə də ara filamentlər yoxdur. Langerhans hüceyrəsi qeyri-bərabər nüvəyə malikliyi, sitoplazmasında tonofilamentlərin yox, tenis raketinə bənzər 15-50 nm uzunluqlu, 4 nm qalınlıqlı zarlı Birbek dənələrinin olması ilə ətrafdakı keratinositlərdən kəskin seçilir.Mononuklear foqositlər sisteminə aid olan, aktivliyi məhdudlaşan, immun cavabda iştirak edən bu hüceyrələrin sümük iliyindəki sələf hüceyrələrdən başlanğıc götürdüyü güman olunur. Səthində Fc (anticisim) və C3 (complement) reseptorları, membran zülalları MHC I və MHC II olan Langerhans hüceyrəsi yad antigenləri faqositoz edərək limfa düyününə miqrasiya edir, antigen epitoplarını T-limfositlərə təqdim edir. Məhz buna görə də onları antigen təqdim edən hüceyrə də adlandırırlar. Bu hüceyrələrin markeri langerin qlikoproteinidir. Sinir darağından miqrasiya edən bazal və tikanlı qat keratinositləri arasında, dermanın səthi qatında yerləşən uzun çıxıntılı, dairəvi əsasa malik melanositlərin dənəli endoplazmatik şəbəkə Yüklə 2,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|