V mövzu. DƏRi öRTÜKLƏri sistemi
Yüklə 2,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ( şək 11).
- Dəri törəmələrinə
ribosomlarında hasil olan tirozinaza fermenti tirozinin əvvəl 3,4-dihidroksifenilalaninə (DOFA), sonra dofaxinona çevrilməsini katalizə edir. Bu ferment Holci kompleksində oval dənələr - premelanosomlar kimi formalaşır( şək 11).
Şək 11 .Premelanosomlarda sintez olunan melanin melanositlərin çıxıntılarından hüceyrəni tərk edib (sitokrin sekresiya), tikanlı qat keratinositlərinin sitoplazmasına daxil olur ( şək 12)
Şək. 12. Yetkin melanin dənələri - melanosomlar ellipsoid formalı olub, uzunluğu 1µm, diametri 0,4 µm olur. Təxminən 36 keratinositlə funksional əlaqələnən hər bir melanosit epidermal melanin vahidinin təşkil olunmasında iştirak edir. Dərinin müxtəlif nahiyələrində tək-tək yerləşən qonşu hüceyrələrlə desmosom əlaqələri yaratmayan melanositlərin miqdarı müxtəlif olub, hər 1 mm 2 800-2300 arasında dəyişə bilər. İnsan dərisində 2 tip melanin: eumelanin (tünd qara piqment) və feomelanin (qırmızı piqment) ayırd olunur. Feomelanin eumelanindən strukturunda sistein olması ilə fərqlənir. Elektron mikroskopik şək. də zəif boz rəngli görünən melanositin sitoplazmasında çoxsaylı kiçik mitoxondrilər, yaxşı inkışaf etmış Holci kompleksi, dənəli endoplazmatik şəbəkənin qısa sisternləri seçilir. Ultrabənövşəyi şüaların təsirindən melanositlər ölçü və funksional aktivliyini artırır. Ağ dərili insanlarda melanosomlar kiçik və azsaylı, qara dərili insanlarda isə iri, çoxsaylı olur. Mezodermadan inkişaf edən derma (corium) epidermisin altında yerləşib 2 qatdan: səthi kövşək məməcikli və sıx torlu qatdan ibarətdir.Bu qat epidermisə dayaq olub əsasən kollagen, retikulyar və elastik liflər şəbəkəsindən ibarət formalaşmamış lifli birləşdirici toxumadan ibarətdir. Dermanın qalınlığı da epidermis kimi müxtəlif nahiyələrdə fərqli olaraq 0, 6-3mm arasında dəyişir. Belə ki, xüsusi dəri kişilərdə qadınlardan, bədənin dorzal səthində ventral səthindən daha qalın olur. Epidermisdən bazal membranla ayrılan dermal məməciklər (bəzi nahiyələrdə dermal daraqlar adlanan) formalaşdıran dermanın məməcikli qatı əsasən III tip kollagen və elastik liflərin əmələ gətirdiyi kövşək lifli formalaşmamış birləşdirici toxumadan təşkil olunmuşdur. Bazal səfhədən məməcikli qata uzanan VII tip kollagen liflərdən ibarət bəndləyici (anchoring) liflər epidermisi dermisə bağlayır. Epidermisin qidalanmasında iştirak edən məməcikli qat hüceyrəarası amorf maddəsinin qlikozaminoqlikanlardan hialuron turşusu, xondroitin sulfat, heparan sulfat və dermatan sulfatın çoxluğu dərinin turqorluğunu təmin edir. Fibroblast, makrofaq, plazmatik hüceyrələr, tosqun hüceyrələrlə zəngin olan məməcikli qatın epidermis- dermis birləşməsində bədən temperaturunun tənzimlənməsində xüsusi rolu olan çoxsaylı kapilyar şəbəkəyə malikdir. Epidermal törəmələrlə (tər və piy vəziləri, tük follikulları) zəngin torlu qat əsasən müxtəlif istiqamətlərdə paylanan qalın I tip kollagendən ibarət sıx lifli formalaşmamış birləşdirici toxumadan təşkil olmuşdur. Köndələn yerləşmiş kollagen liflər dərinin üzərinə düşən ağırlığı və zərbəni bir növ amortizasiya edərək onun gərilmə və davamlılığını təmin edir. Dəri səthinə paralel dəstələrlə yerləşən qalın kollagen liflər arasında isə elastik liflərin əmələ gətirdiyi tor şəbəkədə piy və tər vəziləri çoxdur. Torlu qatın hüceyrəvi elementləri (fibroblast, tosqun hüceyrələr, limfositlər, makrofaqlar, dərin qatlarda piy hüceyrələri) məməcikli qata nisbətən az olsa da hüceyrəarası amorf maddə proteoqlikanlardan dermatan sulfatla zəngindir. Embriogenez dövründə epidermisdən inkişaf edən tər və piy vəziləri, tük follikulları torlu qatın dərinliyinə doğru uzanır. Məməcikli və torlu qat arasındakı şərti sərhədi piy vəzilərinin sekretor şöbəsinin yerləşdiyi səviyyə təyin edir.
Bütün dəri boyunca yayılan, sayı 3-4 milyona çatan, 0,4mm diametrli sadə borulu şaxələnməyən qıvrılmış ekkrin tər vəziləri doğuşdan həmən sonra fəaliyyətə başlayır. Bu vəzilər vazodilatator bradikinin sekresiya edərək həm termotənzimə, həm də dərinin qanla təchizinə təsir edir. Dermanın torlu qatının dərinliyində hipodermisə yaxın yerləşən sekretor şöbəsi 3 tip (tünd, açıq və mioepitel) hüceyrədən təşkil olunmuş ekkrin tər vəzilərinin nazik axacağı derma və epidermisdən keçərək tər dəlikləri səviyyəsində dəri səthinə açılır Sekresiya tipi merokrin olub, sutkada 10 litrə qədər tər ifraz edə bilən bu vəzilər simpatik sinir sisteminin postqanqlionar lifləri ilə innervasiya olunur. Ətraf birləşdirici toxumadan bazal zarla ayrılan sekretor şöbənin mənfəzinə yaxın yerləşən selik hasil edən tünd hüceyrələr (mucoid cell) dar, nazik əsas və geniş apikal hissəyə malik olduğu halda suyun sekresiyasında iştirak edən açıq hüceyrələr geniş əsasla bazal səfhəyə söykənir ( şək 13)
Şək 13 Tünd hüceyrələr apikal sitoplazmasında qlikoproteinlə zəngın sekretor dənələrlə, açıq hüceyrələr isə mitoxondri, qlikogen və bazal səthlərində transepitelial nəqlolunmanı təmin edən büküşlərlə xarakterizə olunur. Sekretor şöbəni hər tərəfdən səbət kimi əhatə edən sitoplazmasında asidofil rənglənən aktin və miozin kompleksli təqəllüs qabiliyyətli mioepitel hüceyrənin yığılması nəticəsində sekret axacağa nəql olur. İki qatda yerləşən coxsıralı kubabənzər epiteldən təşkil olunan axacaq hissə bazal və lüminal hüceyrələrdən ibarətdir. İri, heteroxromatin nüvəyə malik bazal hüceyrələrin sitoplazması çoxsaylı mitoxondrilərlə, qeyri- düzgün nüvəli lüminal hüceyrələr isə az sitoplazma və bir neçə orqanel, çoxsaylı keratin filamentlər və terminal şəbəkə ilə xarakterizə olunur. Sekretor şöbədə hasil olan sekret elektrolit tərkibinə görə qanın plazmasına yaxın olsa da axacaq hüceyrələri tərəfindən K + , Na + , Cl
–
ionlarının reabsorbsiyası və sidik cövhəri, süd turşusu, digər maddələrin ekskresiyası nəticəsində tərkibini dəyişir. Yalnız xüsusi nahiyələrdə (qoltuqaltı-axilla, döş giləsi ətrafı-areola of the nipple, anus-anal region) olan sadə borulu 3mm diametrli apokrin tər vəzilərinin axacaqları ekkrin vəzilərdən fərqli olaraq dəri səthinə yox, tük follikulu kanalına açılır. Simpatik sinir sisteminin postqanqlionar lifləri ilə innervasiya olunan apokrin tər vəzilərinin yumaqcıq şək. li qıvrılmış sekretor şöbəsi təkqatlı kubabənzər və ya alçaq prizmatik hüceyrələrdən təşkil olunsa da vəzin mənfəzi sekretor məhsulla dolduqda bunlar yastı hüceyrələrə çevrilirlər. Yaxşı inkişaf etmış dənəli endoplazmatik şəbəkə, holci kompleksi, çoxsaylı mitoxondri və ribosomlarla zəngin hüceyrələrin apikal səthlərində mikroxovlar və sitoplazmalarında 15-50 nm ölçülü lipid və dəmirlə zəngin bazofil dənələrin olması bu hüceyrələrin xarakter xüsusiyyətidir. Qeyd edək ki, daha iri mənfəzə malik zülallarla zəngin apokrin tər vəzilərinin sekretinin iyli, qoxulu olması sekretə bakteriya, müxtəlif metabolitlərin qarışması ilə əlaqədardır. Tük follikulu epitelindən tumurcuq kimi başlanğıc götürən bu vəzilərin sekresiyası hormonların təsiri altında olub cinsi yetkinlik dövrünə qədər fəaliyyət göstərmir. Şəklini dəyişmiş apokrin tər vəzilərinə xarici qulaq keçəcəyində yerləşən seruminoz vəziləri və göz qapaqlarında olan Moll vəzilərini misal göstərmək olar. Yüklə 2,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|