V. Q. QƏDĠrov
Yüklə 218,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
57 Göstərilən piketlərdən profil üzrə hər iki tərəfə Buge anomaliyasının σ =2000 kq/m 3 üçün hesablanmıĢ qiyməti (2 əyrisi) σ =2300 kq/m 3 üçün hesablanmıĢ qiymətdən (1 əyrisi) ≈ 0.4 mQal az olduğu halda, həmin piketlər əhatəsində ≈1 mQal çoxdur. Bu misallar qravimetrik məlumatların emalı prosesində aralıq qat sıxlığının real sıxlığa yaxın götürülməsinin nə qədər əhəmiy- yətli olduğunu göstərir. 3.3. Dəqiqliyə olan təlabat Qravi-maqnitometrik planalmaların dəqiqliyi həll edilməsi nə- zərdə tutulan geoloji məsələlərin xüsusiyyətindən bilavasitə asılı- dır. Geoloji kəsiliĢdəki çöküntülərin neftli-qazlılığının öyrənilməsi kimi incə məsələdə qravimetrik və maqnitometrik müĢahidələrin dəqiqliyinə olan təlabatı aĢağıdakı qaydada müəyyənləĢdirmək olar. Məlum neft-qaz yataqları üzərində aparılmıĢ qravi-maqnito- metrik tədqiqatlar yataqlar üzərində ≈ (0.20-0.35) mQal qravitasiya və 20-30 nTl maqnit anomaliyasının təzahür etdiyini göstərir [11, 15, 23, 36, 42, 67]. Nəzəri hesablamalarda isə neft-qaz yataqlarının hesablanmıĢ qravitasiya və maqnit effekti daha kiçik olur. Ağırlıq qüvvəsi sahəsindən belə kiçik effektləri ayırmaq üçün Buge anoma- liyasının (0,05-0,07) mQal və geomaqnit sahənin isə 3-5 nTl və daha kiçik xəta ilə hesablanması tələb olunur. Ümumiyyətlə, qravi-maqnit planalmalarının dəqiqliyini qiy- mətləndirmək üçün ümumi iĢin 3-5% -i həcmində (50 nöqtədən az olmamaq Ģərtilə) təkrar müĢahidələr aparılır [23, 36]. Bunun əsa- sında qravimetrik və maqnitometrik müĢahidələrin orta kvadratik xətaları hesablanır: n m E qr 2 və n E maq 2 2 burada, -təkrar nöqtələrdə müĢahidələrin orta qiymətdən olan fərqi, m - müĢahidələrin sayı, n - təkrar müĢahidə nöqtələrinin sayıdır. 58 Buge anomaliyasının təyin olunmasının orta kvadratik xətası aĢağıdakı düsturla hesablanır [27]: 2 2 2 2 2 r k h s d B E E E E E E burada, d E və s E - dayaq və sıravi nöqtələrdəki orta kvadratik xətadır. h E və k E - müĢahidə nöqtələrinin hündürlükləri və koor- dinatlarından asılı olan xətalardır, r E -ərazinin relyefi ilə əlaqədar olan xətalardır. Buge anomaliyasının göstərilən dəqiqliyini almaq üçün orta kvadratik xətaların dayaq nöqtələrində (0,03 – 0,035) mQal, sıravi nöqtələrdə isə (0,04-0,045) mQal olması tələb olunur. Müasir qra- vimetrlərlə (o cümlədən, QNU-KS və QNU-KV tipli qravimetrlər) 4 saatlıq reyslərdə 0,03 mQal xəta ilə iĢləmək mümkündür. Bu cihazların həssaslıq astanası 0,006 mQal təĢkil edir [23]. Yüksək dəqiqlikli qravimetrik planalma iĢlərini yerinə yetirdikdə müĢahidə reyslərinin vaxtının qısaldılması və bir reysdə eyni zamanda 2 və daha artıq cihazdan istifadə edilməsi müĢahidələrin dəqiqliyini ar- tırmaq baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. MüĢahidə nöqtələrinin hündürlükləri və koordinatlarından asılı olan xətalar isə aĢağıdakı ifadələr əsasında hesablanır: h h m E ) 0419 . 0 3086 . 0 ( k k m n E burada, h m və k m - müĢahidə nöqtələrinin hündürlüklərinin və koordinatlarının təyin olunmasının orta kvadratik xətalarıdır, n - sahə üzrə normal en dairəsi qradiyentidir. Texniki nivelirləmə zamanı müĢahidə nöqtələrinin hündür- lüklərini və koordinatlarını Dövlət trianqulyasiya məntəqələrinə bağlamaqla, uyğun olaraq, 10-15 sm və 15-20 m dəqiqliklə təyin etmək mümkündür. Müasir cihazların (məs.GPS-lər) tətbiqi ilə bu parametrləri daha yüksək dəqiqliklə tapmaq olar. 59 Azərbaycan ərazisində iri tektonik strukturların sərhədlərinə uyğun gələn yüksək qradiyentli zonaların olmasına baxmayaraq, (məs. TalıĢ-Vəndam qravitasiya pilləsi (qərbi Xəzər qırılması) boyunca horizontal qradiyent 4 mQal/km-ə çatır), ümumən neftli- qazlı rayonlarda ağırlıq qüvvəsinin qradiyenti 1-1.5 mQal/km-dən çox deyildir. Bu parametrlərin minimal və maksimal qiymətlərini nəzərə alsaq Buge anomaliyasının 0,056-0,073 mQal dəqiqliklə təyin etməyin mümkünlüyünü görürük. Yüklə 218,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|