V. Q. QƏDĠrov

 
143 
                                                                   Cədvəl 5.4 
15 saylı qravimetrik profil üzrə ağırlıq qüvvəsinin horizontal 
qradiyentlərinin dəyiĢmələri
 
(Qazanbulaq sahəsi)
 
 
Tektonik xətt 
___________ 
piket 
Ġnterval  
PK 
Ağırlıq qüvvəsinin 
qradiyenti 
Qradiyentin 
dəyiĢməsi 
mQal/km 
mQal/m 
mQal/km 
10
1
1

 
6-10 
10-13 
0.25/400 
0.55/300 
0.63 
1.83 
1.20 
26
2
2

 
21-26 
26-30 
-1.45/500 
0.35/400 
-2.90 
0.88 
3.78 
47
3
3

 
45-47 
47-49 
-0.4/200 
0.20/200 
-2.00 
1.00 
3.00 
59
3
3

 
54-59 
59-61 
-0.50/500 
-0.70/200 
-1.00 
-3.50 
-2.50 
70
4
4

 
67-70 
70-74 
-0.85/300 
-0.40/400 
-2.83 
-1.00 
+1.83 
 
26-47-ci  piketlər  arasında  ayrılan  lokal  qravitasiya  maksi-
mumu  seysmik  sərhədlərin  əmələ  gətirdiyi  antiklinala  tamamilə 
uyğun gəlir və Qazanbulaq strukturunu əks etdirir. 39-40-cı piketlər  
arasında  seysmik sərhədlərin  kəskin  dönüĢündə  də  ağırlıq qüv-
vəsi qradiyentinin  dəyiĢməsi  qeyd olunur.  
Bəndovan strukturunun MQ cöküntülərinə görə tağ və cənub-

---

 
144 
qərb qanad hissəsində profillər üzrə müĢahidə edilmiĢ ağırlıq qüv-
vəsi    sahəsinin  analizi  göstərir  ki,  Məhsuldar  Qat  cöküntülərinin 
Kürsəngi  sinklinalından  Ģimal-Ģərq  istiqamətdə  qalxımına  rəğmən 
ağırlıq  qüvvəsinin  qiyməti  azalır.  Yalnız  8  saylı  quyu  rayonunda, 
strukturun  ən  qalxmıĢ  hissəsində  ağırlıq  qüvvəsinin  kəskin  artdığı  
müĢahidə olunur (bax: Ģəkil 5.13; 5.14; 5.19). 
Bu  sahədə  izlənilmiĢ  bütün  paralel  profillər  (1-12  və  13-15 
saylı)  üzrə  ağırlıq  qüvvəsi  sahəsi  analiz  edilərək  horizontal  qradi-
yentlərinin  kəskin,  pilləvari  dəyiĢmələri  MQ  çöküntülərində  möv-
cud  ola  bilən  qırılmalar  və  ya  pazlaĢma  zonaları  ilə  əlaqələndiril-
miĢdir. Belə ki, burada seysmik kəĢfiyyatla müəyyənləĢdirilmiĢ qı-
rılmaların  və  pazlaĢmaların  ağırlıq  qüvvəsi  sahəsinin  pilləvari 
dəyiĢmələrinə  uyğun  gəldiyi  müĢahidə  edilmiĢdir  (bax:  4.3;  Ģəkil 
4.16; 4.17; 4.18). 
Qarabağlı və Babazənən sahələri arasında 1995-ci ildə aparıl-
mıĢ  qravimaqnitometrik  tədqiqatlarla  burada  ağırlıq  qüvvəsi  və 
geomaqnit  sahənin  horizontal  qradiyentlərinin  kəskin  dəyiĢmələ-
rinin  paralel  profillərdə  (02÷08  saylı)  korrelyasiya  olunaraq  izlə-
nildiyi aydınlaĢmıĢdır (bax: Ģəkil 5.12 b, c). Bunun əsasında tədqiq 
olunmuĢ sahə üzrə qırılmaları əks etdirən tektonik sxem tərtib edil-
miĢdir (Ģəkil 5.24). Lokal qravitasiya və maqnit anomaliyalarını hü-
dudlandıran  və  potensial  sahələrin  qradiyentli  zonalarından  keçən 
2-2, 3-3 və 4-4 xətləri (bax:  Ģəkil 5.12 b, c) üst-üstə  düĢür və  çox 
güman  ki, MQ çöküntülərində mövcud olan qırılmaları əks etdirir. 
2-2  və  4-4  tektonik  xətləri,  eyni  zamanda,  MQ  çöküntülərinin 
qalxması  ilə  əlaqələndirilən  lokal  qravitasiya  maksimumunu  (bax: 
Ģəkil 5.21) qərbdən və Ģərqdən hüdudlandırmıĢdır. 
Quyu  və  geofiziki  məlumatlar  əsasında  Qarabağlı-Babazənən 
strukturlarını uzanma boyunca ikiyə bölən Ģimal-cənub istiqamətli 
qırılma 2-2 və 3-3 xətlərinin yaxınlığından (arasından) keçir ki, bu 
da,  potensial  sahələrdə  yaranan  qradiyentlərin  doğrudan  da,  MQ 
çöküntülərinin  tektonikası  ilə  əlaqədar  olduğunu  bir  daha  təsdiq 
edir. 
 

---

 
145 
 
ġəkil 5.24. Qravi-maqnit məlumatlar əsasında Göytəpə sahəsinin 
tektonik sxemi 
1 - qravi-maqnit profillər; 2 və 3 – qravimetrik və maqnitometrik məlumatlarla 
müəyyən edilmiĢ tektonik xətlər; 4- axtarıĢ-kəĢfiyyat quyuları 

---

 
146 
FƏSĠL VI 
 
KÜR ÇÖKƏKLĠYĠNDƏ QRAVĠ-MAQNĠT KƏġFĠYYATI 
ƏSASINDA AġKAR EDĠLMĠġ LOKAL STRUKTURLARIN 
PAYLANMASI 
 
 
6.1. Orta  Kür  çökəkliyində  yeni aĢkar  edilmiĢ  lokal 
strukturların  paylanması  
 
6.1.1.  Mezozoy  çöküntü  kompleksi  səthinin  dərinliyinin 
təyin  edilməsi.  Sıxlıq  xüsusiyyətlərinə  görə  fərqlənən  sərhədlərin 
və  ya  anomaliya  yaradan  kütlələrin  dərinliyini  təyin  etmək  üçün 
tətbiq  olunan  üsulların  analızi  [15]  mənbəyində  verilmiĢdir.  [15, 
41]    mənbələrində  Orta  Kür  çökəkliyində  Mezozoy  (üst  TəbaĢir) 
çöküntülərinin  dərinliyinin  qravimetrik  məlumatlar  əsasında  təyin 
olunması məsələsi iĢıqlandırılmıĢdır. 
Yevlax-Ağcabədi  çökəkliyində,  Kür-Qabırrı  çaylararası  sahədə 
Mezozoy (üst TəbaĢir) çöküntülərinin struktur quruluĢu  əsas etibarı 
ilə seysmik, qravimetrik kəĢfiyyat üsulları və qazılmıĢ dərin quyular 
vasitəsilə  öyrənilmiĢdir.  Seysmik  dalğa  mənzərəsində  Ģərti  “P” 
horizontu  kimi  qeyd  edilən  bu  səth  geniĢ  ərazidə  izlənilir  və  mü-
rəkkəb quruluĢa malikdir. Qravitasiya sahəsinin dəyiĢmələri də Me-
zozoy  çöküntüləri ilə bağlı çoxsaylı lokal strukturların, qırılmaların 
varlığını  göstərir.  Mezozoy  kompleksində  izafi  sıxlığın  yüksək 
olması,  onun  struktur  quruluĢundakı  dəyiĢmələrin  ağırlıq  qüvvəsi 
sahəsində  nəzərə  çarpacaq  dəyiĢikliklər  yaratmasına  səbəb  olur.  Bu 
isə,  öz  növbəsində  qravimetrik  məlumatlardan  istifadə  edərək 
Mezozoy çöküntülərinin dərinliyini təyin etməyə imkan verir. 
Mezozoy çöküntülərinin hipsometrik səviyyəsinin ağırlıq qüv-
vəsi  sahəsində  yaratdığı  dəyiĢmələri  öyrənmək  məqsədilə  riyazi 
modelləĢdirmədən  istifadə  edilmiĢdir.  Müxtəlif  qalınlıqlı  kütlənin 
yatım dərinliyindən asılı olaraq, ağırlıq qüvvəsi sahəsində yaratdığı 
effektlər  araĢdırılmıĢdır.  Bunun  üçün  anomaliya  yaradan  kütlə  eni 

---