V. Q. QƏDĠrov
Yüklə 218,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
147 və qalınlığı məhdudlaĢdırılmıĢ, lakin sonsuz uzanmıĢ üfqi prizma- lara bölünmüĢdür (Ģəkil 6.1). Bu cür fiqurun əmələ gətirdiyi qravitasiya effekti aĢağıdakı məlum ifadə ilə hesablanır [23]. 2 1 2 1 2 ] ) ln[( ) ( 2 2 x arctg x x G g (1) burada, 1 və 2 - prizmanın yan tərəflərinin absisləri, 1 və 2 - prizmanın üst və alt səthinin dərinlikləri, G - cazibə sabiti, - cis- min effektiv sıxlığıdır. ġəkil 6.1. Sonsuz uzanmıĢ üfqi prizma 148 Əgər YOZ müstəvisini prizmanın yan tərəflərinin biri ilə üst- üstə salsaq (bu zaman, 1 =0, 2 isə prizmanın enini ifadə edəcək- dir) və sərhədləri istifadə etsək (1) düsturu aĢağıdakı kimi ola- caqdır: ) 2 2 ln ( 1 2 1 2 2 2 2 1 2 2 2 2 2 2 2 arctg arctg G g (2) Bu düsturdan istifadə edərək, göstərmək olar ki, qalınlığı 3000 m, eni 1500 m, izafi sıxlığı Δ =345-458 kq/m 3 (Orta Kür çökəkliyində üst TəbaĢir çöküntülərinin izafi sıxlığı. bax: cədvəl 2.9) olan sonsuz uzanmıĢ prizma 3000 m dərinlikdə yatarkən ağırlıq qüvvəsi sahəsində 6,23-8,27 mQal anomaliya yarada bilər. Əgər həmin prizma daha 150-200 m dərinliyə enərsə, ağırlıq qüv- vəsi sahəsində 0,19-0,34 mQal azalma müĢahidə edilər ki, müasir qravimetrlərlə bu dəyiĢmələri qeyd etmək mümkündür. Praktiki ölçmələr isə göstərir ki, Mezozoy çöküntülərinin sət- hinin dərinliyinin dəyiĢməsi ağırlıq qüvvəsinin daha böyük dəyiĢ- mələri ilə ifadə olunur (bax: § 5.2, cədvəl 5.2). 2 saylı ġimali Naf- talan və 3M saylı Gödəkboz quyuları arasında Mezozoyun səthinin ≈200 m enməsi (2955 m-dən 3140 m-ə qədər) ağırlıq qüvvəsi sahə- sində ≈2 mQal azalma ilə müĢahidə olunur. 2 saylı ġimali Naftalan və 1M saylı Duzdağ quyuları arasında bu dəyiĢmələr uyğun olaraq ≈700 m və ≈13,4 mQal-dır. Muradxanlı sahəsində 203 və 208 saylı quyularda Mezozoyun səthinin dərinliyinin 300 m dəyiĢməsinə ağırlıq qüvvəsinin 2,1 mQal dəyiĢməsi uyğun gəlir. Bütün hallarda Mezozoyun səthinin qalxması (enməsi) ağırlıq qüvvəsinin artması (azalması) ilə müĢahidə edilir. Yalnız bir halda Mezozoyun səthinin 268 m enməsi (Muradxanlı sahəsi, 8 və 23 s. quyular) Δg-nin 0,62 mQal artması ilə müĢahidə olunur ki, bunun da səbəbi [73] araĢdırılmıĢdır. Mezozoy çöküntülərinin dərinliyi ilə ağırlıq qüvvəsinin dəyiĢ- mələri arasında Muradxanlı, Pənahlı-Oruclu, ġm.Naftalan-Gödək- boz-Duzdağ, Qazanbulaq-Borsunlu-Ziyadxan sahələrində müəyyən 149 uyğunluğun olması bu parametrlər arasında riyazi asılılığın qurul- masının mümkünlüyünü göstərir. Göstərilən sahələrdə Buge ano- maliyalarının müxtəlif iĢarəli qiymətlərlə ifadə olunması (məs., Muradxanlı və ətraf sahələrdə Δg B -nin müsbət, Yevlax-Ağcabədi çökəkliyinin Ģimal-qərb hissəsində isə mənfi qiymətlər alır), ağırlıq qüvvəsi sahəsinin normal qiymətlərinin və hündürlüklərin müxtəlif olması hələlik bu sahələr üçün Δg B və H mz arasında vahid korrel- yasiya əlaqəsi qurmağa imkan vermir. Bunun üçün daha dərin ana- lizlərin aparılması, digər riyazi modelin qurulması və müxtəlif pa- rametrlərin qarĢılıqlı əlaqələrini əks etdirən riyazi ifadələrin yara- dılması lazımdır. Ġlkin mərhələdə isə, çökəkliyin ayrı-ayrı rayonları üçün ağırlıq qüvvəsinin qiymətlərinə əsasən Mezozoy çöküntülərinin dərinliyini hesablamağa imkan verən riyazi asılılığın qurulması məqsədəuy- ğundur. Bunun üçün, Orta Kür çökəkliyinin ayrı-ayrı sahələri üzrə Mezozoyun quyularla açılmıĢ (bəzi yerlərdə isə seysmik kəĢfiy- yatla müəyyənləĢdirilmiĢ) dərinliyi və həmin nöqtələrdə ağırlıq qüvvəsinin qiymətləri üzrə məlumatlar toplanmıĢ, fərdi kompü- terdən istifadə etməklə bu parametrlər arasında 2 və 3-cü dərəcəli çoxhədlilər Ģəklində asılılıqlar qurulmuĢdur. ġimali Naftalan-Gö- dəkboz-Duzdağ sahəsində 13 nöqtə üzrə məlumatlardan istifadə edərək, 3-cü dərəcəli tənlik qurulmuĢdur (Ģəkil 6.2): H MZ = 0,5648Δg 3 +62,716Δg 2 +2350,2Δg+26344 (3) R 2 = 0,9893 Bu tənliyin bir həqiqi kökü (Δg = -19,5) vardır. C (-37; 3360) nöqtəsi əyrinin simmetriya mərkəzi və əyilmə nöqtəsidir. Tənliyin qrafikindən göründüyü kimi Δg < -50 və Δg > - 25 qiymətlərində Δg-nin kiçik dəyiĢmələri H mz -nin böyük dəyiĢmələ- rinə səbəb olur. Ona görə də, bu düsturdan ağırlıq qüvvəsinin qiy- məti ≈ -(25÷50) mQal hüdudunda dəyiĢdikdə istifadə etmək məq- sədəuyğundur. Ağırlıq qüvvəsinin qiymətləri bu hüdudlardan kə- narda olan sahələr üçün yeni tənliyin qurulması zəruridir. Yüklə 218,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|