Va axborot texnologiyalari 11-sinf toshkent – 2021
Yüklə 49,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
| TAYANCH TUSHUNCHALAR
Minerlar – blockchain tizimining maxsus ishtirokchilari. Ularning kompyuterlari boshqa ishtirokchilar tranzaksiyalarini tekshirish uchun moslashgan bo‘ladi. I BOB. MA’LUMOTLAR BAZASI VA MBBT HAQIDA TUSHUNCHA 332 zanjiri oxiriga yangi tranzaksiya sifatida bog‘lab qo‘yiladi. Xuddi shu tarzda D E ga 1$ pul o‘tkazmoqchiligi haqidagi ma’lumot (D > E 1$) ham ro‘yxatga, ya’ni “Ochiq daftar”ga yoziladi va u ham tranzaksiyalar zanjiriga yangi tranzaksiya sifatida biriktirib qo‘yiladi. Shu tarzda hosil qilingan ro‘yxatga “Ochiq daftar”, ya’ni tranzaksiyalar zanjiri deyiladi. “Ochiq daftar” yordamida tarmoqning barcha ishtirokchilari pul qayerda ekanligini, kimda qancha pul borligini bilishi mumkin. Shu boisdan, ishtirokchilar kim kimga qancha pul o‘tkaza olishi yoki olmasligini ham biladi. Masalan, yuqoridagi misolda A E ga 15$ o‘tkazmoqchi bo‘lsa, tarmoqdagi barcha ishtirokchilar bunday tranzaksiya (AE 15$) bo‘lishi mumkin emasligini darhol biladi. Chunki boshida A da 10$ bo‘lganligi, 5$ B ga o‘tkazilganligi, hozirda esa A da 15$ pul yo‘qligini hamma biladi. Shu sababli bu tranzaksiya ochiq daftarga qo‘shilmaydi. Bunday tranzaksiyalar invalid (haqiqiy bo‘lmagan) tranzaksiya hisoblanadi va uni tarmoqda hech kim tasdiqlamaydi. Blokcheynda taqsimlangan, ya’ni tarmoqdagi xohlagan shaxs (yoki tugun) daftar nusxasi (ledger)ni o‘zida saqlashi mumkin bo‘lgan distributed ledger tizimi ishlatiladi. 1-rasmda keltirgan tarmoqda A, B, D, E tugunlar mavjud. Masalan, zarur bo‘lganda ledger A va D tugunlarda yoki tarmoqdagi barcha tugunlarda saqlanishi mumkin. Bu orqali ochiq daftar taqsimlangan holatda saqlanishiga erishiladi va uni markaziy joyda saqlashga ehtiyoj qolmaydi. Daftarning taqsimlangan holatda saqlanishi natijasida daftar nusxasi hamma tugunlarda paydo bo‘lishiga olib keladi. Endi ochiq daftar (tarnzaksiyalar zanjiri) nusxasini tarmoqdagi hamma ishtirokchilar orasida sinxronlashtirib, daftar nusxalarining bir-biriga mosligini ta’minlash lozim. Faraz qilaylik, B E ga 5$ o‘tkazmoqchi, ya’ni (B > E 5$). Shunda B E ga 5$ o‘tkazmoqchi ekanligini tarmoqqa e’lon qiladi. Tarmoqdagi hamma ishtirokchilar B ning bunday tranzaksiya qilmoqchi ekanligidan xabardor bo‘ladi. Bu tranzaksiyaning haqiqiyligini hech kim tekshirib ko‘rmaganligi sababli, bu ma’lumot ochiq jurnalga kelib tushmaydi. Endi bu tranzaksiyani ochiq jurnalga qanday yozilishini bilish uchun miner tushunchasini aniqlashtirib olishimiz kerak. Miner deb, ochiq daftarni o‘zida saqlovchi maxsus tugunga aytiladi. Masalan, 2-rasmda tasvirlangan tarmoqdagi A va D tugunlarni miner deb oladigan bo‘lsak, bu minerlarning asosiy vazifasi – bo‘lishi kutilayotgan yangi tranzaksiyalar haqiqiyligini tekshirish va uni ochiq daftarga birinchi bo‘lib yozishdan iborat. Bu ishlarni birinchi bo‘lib bajargan miner “musobaqa”da yutib chiqadi va moliyaviy mukofot – bitcoinga ega bo‘ladi. Miner musobaqada g‘olib chiqish uchun quyidagilar bajarilishi lozim: |