Va axborot texnologiyalari 11-sinf toshkent – 2021

Savdo turlari
Afzallaiklari
Kamchiliklari
Elektron tijorat
An’anaviy savdo
Mahsulot turlari
Internet-do‘kon nomlari
Oziq-ovqat savdosi
Kiyim-kechak savdosi
Texnika savdosi

---

I BOB. 
MA’LUMOTLAR BAZASI VA MBBT HAQIDA TUSHUNCHA
330
67-dars. BLOCKCHAIN TEXNOLOGIYASI
Satoshi Nakamoto, 
bitcoin asoschisi
TAYANCH TUSHUNCHALAR
Blokchain 
– muayyan qoidalarga muvofiq tuzilgan va axborotni o‘z 
ichiga olgan bloklar uzluksiz ketma-ket zanjiri. Blok zanjirlarining 
nusxalari mustaqil ravishda turli kompyuterlarda saqlanadi.
Bitcoin (bitkoin) 
atamasi inglizcha 
bit
– ikkilik sanoq tizimidagi 
informatsiya birligi va 
coin
– tanga so‘zlarining qisqartmasidan 
iborat.
Tranzaksiya
(ingl. 
transaction
) – blockcheynda ma’lumotlarni 
saqlash operatsiyasi.
Blokcheyn texnologiyasi butun dunyoda ommalashib bormoqda. Blokcheyn oxirgi o‘n yillikda 
paydo bo‘lgan texnologiyalardan biridir. Bu texnologiya bugungi kunda eng xavfsiz, qulay va 
ishonchli texnologiya hisoblanadi. Blokcheyn atamasi birinchi marta 1991-yilda tadqiqotchilar 
guruhi tomonidan tasvirlangan va dastlab raqamli hujjatlarni belgilash uchun mo‘ljallangan 
ma’lumotni o‘z ichiga olgan.
Hozirda sog‘liqni saqlash tizimi, FXDY, turizm, elektron tijorat va moliya, bank to‘lov tizimlari, 
soliq tizimi, yer resurslarini ro‘yxatga oluvchi kadastr tizimi kabi bir qancha sohalarda 
blokcheyn texnologiyasidan foydalanib kelinmoqda. Shaffoflik ta’minlanishi muhim bo‘lgan 
sohalarda blokchain texnologiyasidan foydalanish yuqori samara beradi.
Blockcheyn atamasi ikkita elementdan iborat: inglizcha 
block
– blok va 
chain – 
zanjir. 
Blok
 
kriptografik shaklda taqdim etilgan ma’lumotlar bo‘lsa, blokchain
 
ketma-ket ulangan 
zanjir ko‘rinishidagi bloklar ro‘yxati yoki bloklarga taqsimlangan ma’lumotlar bazasi 
hisoblanadi. Bloklar zanjiri kriptografiya, raqamli imzo va xesh funksiyalar yordamida 
shakllantirilgan strukturaga ega. Zanjirning har bir bloki o‘zida undan avvalgi blok haqidagi 
ma’lumotni saqlaydi. Tranzaksiya natijasida zanjirdagi bloklar ko‘payib boradi, ya’ni mavjud 
bloklar zanjiriga yangi blok qo‘shilib boradi. Blokchain texnologiyasi asosida saqlanadigan 
ma’lumotlar xavfsiz va shaffof bo‘lib, ushbu ma’lumotlar bazasidan blokni o‘chirish yoki 
almashtirish mumkin emas. 
Demak, blokcheyn bilan batafsilroq tanishamiz. 
Tasavvur qiling, Hamid va Umar – boshqa-boshqa davlatlarda yashaydigan biznes hamkorlar. 
Hamid Umarga 2000$ miqdoridagi pulni jo‘natishi lozim. Pul o‘tkazmasini amalga oshirish 
uchun “Western Union”, “Contact”, “Unistream”, “Moneygram” kabi tizimlar yoki biror bank 
kabi 3-ishonchli tomon kerak. Hamid o‘zi yashab turgan shahardagi 3-tomon bo‘linmasiga 

---