Вцгар ящмяд
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
133 Susmağımı görərək İnlə, bacar susmağı. Zirəklikdən almaram heç bir sirri dilimə, Yüz iş görsəm yenə də, biri gəlməz dilimə. Şair burada bülbülün timsalında əlindən heç bir iş gəlməyən, tüfeyli həyat sürən, boşboğazlıqdan başqa bir şey bacarmayan, fəqət xoşbəxtpərəstlik xəstəliyinə tutulmuş cılız insanları, qızılquşun timsalında isə zirək, bacarıqlı, cəsur, zəhmətkeş, lakin sirrini kimsəyə verməyən polad iradəli insanları ümumiləşdirmişdir. Burda Nizami hər zaman ilə səsləşən, hər dövr üçün aktual olan sosial problemi ortaya qoymuşdur. Nizami Gəncəvidən sonra Azərbaycan sənətkarları sırasında orta əsrlərdə M.Füzuli bir çox əsərlərində təmsili mənalardan istifadə etmişdir. Ümumiyyətlə, Füzuli irsində alleqoriya, parlaq bədii- poetik forma kimi, dövrə və zamana canlı maraq və müdaxilənin yaratdığını əks etdirir. Antik dövrün və qədim Şərqin ədəbiyyatına dərindən bələd olan şair dərəbəyliyin, fanatizmin meydan suladığı bir şəraitdə öz mütərəqqi, humanist görüşlərini ifadə etmək üçün alleqoriyanın misilsiz üstünlüklərini bədii yaradıcılığında mühüm bir vasitə kimi qiymətləndirmişdir. Füzuli alleqoriyası mahiyyətcə ikili səciyyə ilə seçilir. Burada alleqorik obrazlar yalnız şərti simvolik məna daşımır, şair onlardan təmsili mənada istifadə edir. Belə əsərlərdə «Bəngü-Badə»ni, «İt və pişik» qitəsini, «Meyvələrin söhbəti» («Söhbətül-əsmar») təmsilini misal gətirmək olar. «İt və pişik» qitəsində Füzuli xeyirxahlıqla bədxahlığın daim yanaşı yaşadığını göstərməkdən ötrü, şərti olaraq iki heyvanı qarşılaşdırır. Bir evdə yaşayan köpəklə pişiyin söhbətindən məlum olur ki, köpək daim sahibinin mal-dövlətini qorumasına baxmayaraq, nəsibi 134 yalnız sür-sümükdür. Pişik isə həmişə məclislər başında, sahibkarın yatağında güzəran keçirir, yeməklərin də yaxşısı ona çatır. İt söyləyir ki, mənim nə günahım var ki, xalq məni mundar, səni isə fəzilət əhli üçün əziz və pak bilir. Pişik bunun səbəbini itin gəlib-gedənə, qonaqlara qarşı amansız və hörmətsiz olması ilə, vəhşi xislətinin olması ilə izah edir və belə nəticəy gəlir ki, pis xasiyyətlə, bədxahlıqla ağ günə çıxmaq, xalqın istəklisinə çevrilmək mümkün deyil. Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında A.Bakıxanov, Q.Zakir, S.Ə.Şirvani öz yaradıcılıqlarında təmsildən də istifadə etmişlər. Müasir ədəbiyyatımızda isə Hikmət Ziya bilavasitə təmsil ustası kimi tanınmışdır. Təmsil əxlaqi, nəsihətamiz səciyyə daşıyır. Yazıçı cəmiyyətdəki nöqsanları ifşa etməklə yanaşı, özünün ibrətamiz fikirlərini irəli sürür. Hekayə. Hekayə çox qədim dövrlərdən geniş yayılmış bir janrdır. Qədim dövrlərdə hekayə həm nəsr, həm də nəzmlə yazılmışdır. Nəzm formasında yazılmış hekayəyə mənzum hekayə deyilir ki, Q.Zakirin, S.Ə.Şirvaninin və başqalarının yaradıcılığında mənzum hekayələr diqqəti cəlb edir. Azərbaycanda bir çox yazıçılar hekayə janrına müraciət etmişdir. C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, Y.V.Çəmənzəminli, M.İbrahimov, Mir Cəlal, Ə.Məmmədxanlı, İ.Əfəndiyev və b. hekayə janrında möhtəşəm əsərlər yaratmışlar. Ə.Məmmədxanlının böyük vətən müharibəsi dövründə qələmə aldığı «Buz heykəl» hekayəsi ana müqəddəsliyini romantik boyalarla işıqlandıran möhtəşəm bir əsərdir. Doğma yurdunu tərk edən ana körpəsini bağrına basaraq şaxtalı bir gecədə Şərqə tərəf qaçır. O, nəyin bahasına olursa-olsun körpəsini, ilk yadigarını xilas etməlidir. Şaxta ananın iliyinə işlədikcə bütün paltarlarını bir-bir cıxararaq çağasını bürüyür. Özü isə çılpaq qalır. «İndi onun yarıçılpaq vücuduna amansız qış gecəsi başqa bir don biçir, 135 başqa bir örtük geyindirir, şaxtanın buz barmaqları ona ulduzlu naxışlardan zərif bir libas toxuyur». Səhər döyüşçülər buz heykələ yaxınlaşarkən məlum olur ki, ana öz həyatı bahasına körpəni xilas etmişdir. Bu dəhşətli mənzərə döyüşçülərin düşmənə nifrətini artırmaya bilməzdi. Buz heykəl artıq onların qəlbində buzdan deyil, intiqama, qisasa çağıran əbədi bir abidədir. Bu, adi hekayə deyil. Başdan-ayağa müharibəyə nifrət, anaya dərin məhəbbət fəlsəfəsidir. Müharibə təkcə ananı baladan ayırmır, atanı oğuldan, sevgilləri bir-birindən didərgin salır, çox arzuları ürəklərdə, çox diləkləri gözlərdə qoyur. Burada həyatın sərt, amansız həqiqətlərilə, necə deyərlər, realist-romantika üzvi şəkildə sənətkar tərəfindən məharətlə birləşdirilmişdir. Ədib təhkiyəni elə sağlam, bədii məntiqlə qura bilir ki, hadisəyə hökmən inanmalı olursan. 1 Hekayədə hadisələr olduqca dinamik formada, süjeti olduqca yığcam, hadisələr ümumiləşdirici, dili sadə olur. Hekayədə surətlərin sayı az olur. Obrazların həyatından bir əhvalat götürülür. Bu isə onların bütün həyatı, fəaliyyəti haqqında dolğun təsəvvür yaradır, oxucuda obrazların xarakterləri haqqında geniş təsəvvür oyanır, ideya müdaxiləsiz, süjetin inkişafı zamanı açılır. Məzmununa, xarakterinə görə hekayələr fərqli olur. Bəzən tarixi, fəlsəfi, ictimai-siyasi, bəzən aşiqanə, əhvalat və ailə-məişət, bəzən də xatirə, mükalimə, sərgüzəşt və tərcümeyi-hal hekayələri yazılır. Povest. Povest sözü də danışmaq, təhkiyə, nağıl etmək deməkdir. Povestlə hekayə arasında təsvir üsulu baxımından oxşar cəhətlər çox olduğuna görə ədəbiyyatşünaslıqda povestə bir çox hallarda böyük hekayə deyilir. Lakin povestdə obrazların sayı hekayədəki surətlərin sayından xeyli artıq, hadisələrin əhatə dairəsi geniş, personajların təsviri daha dolğun və təfsilatlı olur. Bu baxımdan S.Qədirzadənin «Bığ» hekayəsi ilə «46 bənövşə» povestini müqayisə 1 Азярбайъан совет ядябиййаты. Али мяктябляр цчцн дярслик, Бакы, «Маариф», 1988, сящ.517. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|