Vərəmin aşkarlanması, diaqnostikası, müalicəsi və profilaktikasına müasir yanaşmalar

253 
 
kanamisin  və  kapreomisindir.  Böyrək  çatışmazlığı  (BÇ)  digər  dərman  vasitələrindən  də  yarana 
bilər,  məsələn,  qeyri-steroid  iltihab  əleyhinə  dərman  vasitələri,  APF  inhibitorları, 
sulfanilamidlər, diuretiklər. Həmçinin sepsis və vaskulitlər kimi yanaşı gedən xəstəliklərdə BÇ-
yə səbəb ola bilər. BÇ ehtimalı  yaşlılarda, müalicənin əvvəlində artıq böyrəkləri zədələnmiş və 
digər ağır yanaşı xəstəlikləri olan xəstələrdə daha yüksəkdir.  
Nefrotoksik təsir riskini əlavə maye qəbulu və  ya parenteral müalicə qəbul edən xəstələrdə 
nefrotoksik  təsirə  malik dərmanların  qəbulunun  dayandırılması  ilə əldə etmək olar. Müalicədən 
əvvəl  BÇ  müəyyən  edilmiş  bütün  xəstələrdə  kreatinin  klirensi  əsasında  vərəm  əleyhinə 
dərmanların  dozalarının  uyğunlaşdırılmasını  aparmaq  lazımdır.  Turşu-qələvi  və  elektrolit 
balansının  pozulmasının  BÇ-nin  ağır  nəticələri  olduğu  üçün,  kreatinin  və/və  ya  sidik  cövhəri 
səviyyəsinin artması aşkarlandıqda qanın biokimyəvi müayinəsi aparılmalıdır. Kretinin və/və ya 
sidik  cövhərinin  səviyyəsinin  cüzi  artması  zamanı  parenteral  terapiyanı  davam  etdirmək  olar. 
Toksik təsirin azaldılması üçün dozanı azaltmaq və preparatın daxil edilməsi intervalını artırmaq 
olar.  BÇ-nin  bəzi  hallarında  inyeksion  dərman  vasitəsinin  həftədə  üç  dəfə  verilməsinə  keçmək 
olar. 
Ağır  BÇ  zamanı  parenteral  müalicəni  tam  dayandırmaq  və  xəstənin  xəstəxana  şəraitində 
müalicəsinin davam etdirməsi məsələsini həll etmək lazımdır. Belə hallarda mütəxəssis nefroloq 
cəlb edilməlidir. BÇ-nin digər səbəblərini də nəzərə almaq lazımdır. 
Rifampisin  qəbulu  zamanı  sidiyin  qırmızı  və  ya  qəhvəyi  rəng  alması  tez-tez  müşahidə 
olunur.  Xəstələrə  belə  əlamətlərin  ola  biləcəyi  haqqında  əvvəlcədən  məlumat  vermək  lazımdır. 
Belə hallarda dozaların uyğunlaşdırılması tələb olunmur
.  
 
Sümük-əzələ sistemi tərəfindən simptomlar 
Vərəm  xəstələrinin  müalicənin  ilk  aylarında  pirazinamidin,  ftorxinolonların  və  tiamidlərin 
yanaşı  təsiri  kimi  keçici  artralgiyalar,  artritlər  və  əzələ  ağrıları  müşahidə  olunur.  Z  və  Cm-lə 
müalicə  zamanı  xəstələrin  ¼-də  artralgiya  və  mialgiya  ola  bilər.  Bu  əlamətlər  adətən  iltihab 
əleyhinə dərman vasitələri ilə azaldıla və sonralar tam aradan qaldırıla bilər . 
Müalicə  başlandıqdan  bir  neçə  ay  sonra  bəzi  oynaqlarda  davamlı  oynaq  və  əzələ 
simptomları əmələ gəlir. Podaqra və oynaqların degenerativ xəstəlikləri eyni simptomlara malik 
ola  bilər.  Simptomlar  müşahidə  olunmadığı  zaman  hiperurikemiya  müalicə  kursunun 
dəyişdirilməsi  üçün  əsas  deyil  və  VƏDV  qəbulu  dayandırıldıqdan  sonra  aradan  qalxır.  Əsas 
müalicə vasitəsi iltihab əleyhinə dərmanların qəbuludur (indometasin 50 mq gündə 3 dəfə, sonra 
25 mq; və ya ibuprofen 400-800 mq gündə 3 dəfə; və ya naproksen 750 mq sonra 250 mq gündə 
3  dəfə).  Pirazinamid  alan  hiperurikemiya  və  podaqraya  səciyyəvi  olan  artritli  xəstələrdə 
allopurinolun istifadəsi az təsirli olduğu üçün tövsiyə olunmur. 
 
Sinir sisteminin zədələnməsi 
VƏDV  müalicəsi  zamanı  sinir  sisteminin  zədələnməsi  tez-tez  baş  verir.  Onların  bir  qismi 
yüngül keçir, digəriləri isə (eşitmə zədələnmələri) tədricən əmələ gəlir və müalicə olunmur. 
 
Eşitmənin zədələnməsi 
Ototoksiklik VIII-ci kəllə-beyin sinir cütünün zədələnməsi ilə əlaqədardır, bu isə eşitmənin 
pozulmasında  və/və  ya  qulaqlarda  küyün  olmasına  səbəb  olur.  Yüksək  tezlikli  küy  adətən 
eşitmənin itirilməsi ilə nəticələnir.  

---

254 
 
Bununla  yanaşıaşı  vestibulyar  simptomlar  da  (nistaqm,  ataksiya,  tarazlığın  itirilməsi) 
müşahidə  oluna  bilər.  Belə  simptomlar  adətən  toplam  böyük  doza  aminoqlikozidlər  və/və  ya 
kapreomisin  alan  xəstələrdə  müşahidə  olunur;  klaritromisin  də  ototoksik  təsirə  malikdir. 
Furosemidın qəbulu, xüsusilə BÇ fonunda, dərmanların ototoksik təsirini gücləndirə bilər. 
Eşitmə  pozğunluğu  geridönməzdir.  Lakin  eşitmə  pozğunluğuna  səbəb  olan  dərmanın 
qəbulunun  dayandırılması  ilə  qarşısını  almaq  olar.  MBT-nın  yüksək  davamlılığı  və/və  ya 
vəziyyəti ağır olan xəstələrdə, eşitmənin pozulmasına baxmayaraq inyeksion terapiyanın davam 
etdirilməsi əsas ola bilər. Belə hallarda aminoqlikozidləri kapreomisinlə əvəz etmək olar (MBT-
nın ona qarşı həssaslığı saxlanıldığı halda). Eləcə də, inyeksion preparatların həftədə üç dəfə və 
ya daha aşağı dozada verilməsini nəzərdən keçirmək olar. 
 
Periferik sinirlərin zədələnməsi 
Periferik  sinir  sisteminin  zədələnməsinə  bir  çox  VƏDV  səbəb  olur,  o  cümlədən, 
aminoqlikozidlər,  izoniazid,  tiamidlər,  ftorxinolonlar,  kapreomisin,  sikloserin  və  etambutol. 
Şəkərli diabet, İİV, alkoqolizm, hipotireoz, digər dərman vasitələrinin qəbulu (məsələn, difenin, 
amiadaron,  dapson,  bəzi  xərçəng  əleyhinə  dərmanlar),  həmçinin  B  qrup  vitaminlərin  və  fol 
turşusunun  çatışmazlığı  periferik  neyropatiyaların  səbəbi  ola  bilər.  Sinir  keçiriciliyinin 
müayinəsi  diaqnostika  standartı  ilə  müəyyən  edilməsinə  baxmayaraq,  neyropatiya  diaqnozunu 
klinik göstəricilər əsasında da qoymaq olar. Neyropatiyanın simptomlarına daxildir: adətən aşağı 
ətraflarda  müşahidə  olunan  hissiyatın  pozulması  (məsələn,  keyimə,  iynə  batma,  yanma,  ağrı 
hissi, isti-soyuq hissinin itirilməsi) eləcə də, yerimənin pozulması, zəifləmə, vətər reflekslərinin 
zəifləməsi  və  ya  olmaması.  Hərdən  həssaslıq  pozğunluqları  yuxarı  ətraflarda  və  bədənin  digər 
hissələrində də müşahidə oluna bilər. 
Piridoksinin profilaktik təyinindən başqa, xəstələrdə vitamın çatışmazlığının qarşısını almaq 
məqsədilə  vitaminlərlə  zəngin  qidalanma  da  təmin  edilməlidir.  Perifierik  neyropatiya  diaqnozu 
qoyulduqda onun mümkün olan digər səbəblərini yadda saxlamaq lazımdır.   
Neyropatiyanın simptomatik müalicəsinə daxildir: fizioterapiya və trisiklik antidepressantlar 
(əks göstəriş olmadığı halda). Antidepressantların qəbulu kiçik dozalardan başlayır, məsələn, 25 
mq  amitriptilin  yatmazdan  əvvəl,  müalicənin  nəticəsini  ən  azı  bir  həftə  gözləmək  lazımdır. 
Effekt  olmadığı  halda  dozanı  yatmazdan  əvvəl  75  mq-a  qədər  artırmaq  lazımdır.  Trisiklik 
antidepressantların  təsiri  olmadığı  halda  qabapentin  təsirli  ola  bilər  (400  –  1200  mq  gündə  üç 
dəfə).  VƏDV-lərin  parenteral  qəbulu  zamanı  trisiklik  antidepressantların  təyinindən  əvvəl 
elektrolitlərin səviyyəsini də nəzarətdə saxlamaq lazımdır. 
 
Qıcolmalar 
Qıcolmalar baş beyinin patoloji elektrik aktivliyinin təzahürüdür. Diaqnoz klinik göstəricilər 
əsasında  elektroensefaloqrafiya  aparılmadan  qoyulur.  Klinik  simptomlara  daxildir:  ,  huşun 
itirilməsi,  əzələlərin  zəifliyi  və  ya  qeyri-iradi  qısalmaları,  sidiyin  və  nəcisin  saxlanılmaması, 
tutmadan sonra huşun pozulması və ya yuxululuq. 
Diaqnoz  qoyulduqdan  sonra  qıcolmaların  səbəblərini  müəyyən  etmək  lazımdır.  Onlara  aid 
ola bilər - sikloserinin, izoniazidin və ftorxinolonların qəbulu və infeksiya (o cümlədən, MSS-nin 
vərəm  zədələnməsi),  hipokaliemiya,  elektrolit  tarazlığının  pozulması,  hipoksemiya,  alkoqol 
abstinensiyası  sindromu,  digər  dərmanların  istifadəsi  (məsələn,  penisillin,  trisiklik  preparatlar), 
uremiya və qaraciyər funksiyasının pozulması. 

---